Της Αλεξάνδρας Βουδούρη
ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. «Ζούμε σε επικίνδυνους καιρούς. Η Ευρώπη απειλείται πραγματικά. Παρουσιάζω το σχέδιο για τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης (Rearm Europe)». Με αυτόν τον τρόπο η πρόεδρος της Κομισιόν προέβη χθες στην πολυαναμενόμενη «παρέμβασή» της προαναγγέλλοντας «κινητοποίηση» έως και 800 δισ. ευρώ για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας τα επόμενα χρόνια. Επρόκειτο για «ιστορική στιγμή» για το «μπλοκ» που γεννήθηκε στη βάση της ειρήνης και της αλληλεγγύης, αλλά πλέον μετασχηματίζεται προκειμένου να υπερασπιστεί την ασφάλειά του. Λίγο μετά την απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να «παγώσει» τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία, η πρόεδρος της Κομισιόν παρουσίασε σχέδιο πέντε σημείων που «θα επιτρέψει ταχεία και σημαντική αύξηση» των στρατιωτικών δαπανών. «Είναι η ώρα της Ευρώπης», τόνισε.
Οι προτάσεις, που εστάλησαν μέσω επιστολής της στους Ευρωπαίους ηγέτες –ενόψει του έκτακτου ευρωπαϊκού συμβουλίου την Πέμπτη στις Βρυξέλλες– περιλαμβάνουν «νέο εργαλείο», ώστε να συγκεντρωθούν 150 δισ. ευρώ από τις αγορές και να δοθούν ως δάνεια στις χώρες που επιθυμούν να επενδύσουν σε τομείς όπως: πυραυλική άμυνα, συστήματα πυροβολικού, πυραύλους και πυρομαχικά, drones κ.ά. Τα δάνεια θα υποστηριχθούν από το «περιθώριο» του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, εξήγησε Ευρωπαίος αξιωματούχος. Το νέο «εργαλείο» θα θεσπιστεί βάσει του άρθρου 122 της Συνθήκης της Ε.Ε., το οποίο επιτρέπει να παρέχεται οικονομική βοήθεια σε κράτος-μέλος που αντιμετωπίζει «σοβαρές δυσκολίες από φυσικές καταστροφές ή έκτακτα περιστατικά» και χωρίς έγκριση από το Ευρωκοινοβούλιο. Παρόμοιο «εργαλείο», το SURE, ύψους 100 δισ. ευρώ, είχε δημιουργηθεί στην πανδημία.
«Νέο εργαλείο» συγκέντρωσης 150 δισ. ευρώ από τις αγορές ως δάνεια σε χώρες για επενδύσεις σε τομείς της αμυντικής βιομηχανίας και ρήτρα εξαίρεσης.
Σημαντικό σημείο του σχεδίου αφορά την ενεργοποίηση της λεγόμενης «ρήτρας εξαίρεσης», που θα επιτρέψει στις χώρες να αυξήσουν σημαντικά τις αμυντικές δαπάνες, χωρίς κίνδυνο «παραβίασης» του Συμφώνου Σταθερότητας, που επιβάλλει ότι το δημόσιο έλλειμμα και χρέος πρέπει να παραμείνουν κάτω από το 3% και το 60% του ΑΕΠ αντίστοιχα. Η πρόταση της Κομισιόν αφορά «ελεγχόμενη χρήση» της ρήτρας, εξήγησε αρμόδια πηγή. Τα ελλείμματα των κρατών-μελών θα μπορούσαν να αυξηθούν κατά 1,5 μονάδα πάνω από το σημερινό 3% του ΑΕΠ, υπό την προϋπόθεση ότι οι επιπλέον δαπάνες αφορούν μόνο την άμυνα. Αυτό θα δημιουργήσει δημοσιονομικό «χώρο» για επιπλέον 257 δισ. ευρώ σε ετήσιες δαπάνες για τα επόμενα τέσσερα χρόνια και για συνολικό μέγιστο δυνατό ποσό 650 δισ. ευρώ, εάν οι επιπλέον δαπάνες «τρέξουν» το πρώτο έτος εφαρμογής των αποφάσεων. Δύσκολο «εγχείρημα», καθώς ήδη τα κράτη-μέλη έχουν αυξήσει με άνισο τρόπο τις αμυντικές δαπάνες, με την Πολωνία να φτάνει το 4,12% του ΑΕΠ το 2024 για την άμυνα και την Ισπανία μόλις το 1,12%.
Το Rearm Europe, προάγγελος της «λευκής βίβλου» για την άμυνα, που αναμένεται στα τέλη του μηνός, θα συζητηθεί από τους Ευρωπαίους ηγέτες την Πέμπτη. Σύμφωνα με το προσχέδιο των συμπερασμάτων που έχει στη διάθεσή της η «Κ», οι σχετικές αποφάσεις μετατίθενται για το τακτικό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 20 Μαρτίου. Οι προτάσεις της Κομισιόν, πάντως, θα περάσουν με ειδική πλειοψηφία, καθώς θα εγκριθούν από συμβούλιο υπουργών και όχι από τους Ευρωπαίους ηγέτες, ενώ δεν περιλαμβάνουν έκδοση ευρωομολόγων λόγω αναμενόμενων αντιδράσεων από τις «φειδωλές» χώρες. Σε κάθε περίπτωση, στην Κομισιόν εκτιμούν ότι λόγω του τεράστιου εύρους του σχεδίου, κάθε κράτος-μέλος θα μπορέσει να χρησιμοποιήσει τουλάχιστον ένα από τα προτεινόμενα «εργαλεία» προς όφελός του.
Στο Βερολίνο, Χριστιανοδημοκράτες και Σοσιαλδημοκράτες, τα δύο κόμματα που ετοιμάζονται να σχηματίσουν κυβέρνηση «Μεγάλου Συνασπισμού», συμφώνησαν χθες να αναθεωρήσουν το «φρένο χρέους» ώστε να διευρυνθούν τα περιθώρια δημόσιου δανεισμού. Η πρότασή τους που θα κατατεθεί στο γερμανικό κοινοβούλιο προβλέπει επίσης τη δημιουργία ταμείου 500 δισ. ευρώ για τη βελτίωση των υποδομών και την αναβάθμιση της εθνικής άμυνας. «Ενόψει των κινδύνων για την ελευθερία και την ειρήνη στην Ευρώπη, η αρχή “ό,τι χρειαστεί” πρέπει να εφαρμοστεί τώρα στην άμυνα», δήλωσε χαρακτηριστικά ο ηγέτης των Χριστιανοδημοκρατών, Φρίντριχ Μερτς.
Τι σημαίνει για την Ελλάδα η ρήτρα εξαίρεσης
Της Ειρήνης Χρυσολωρά
Τη δυνατότητα να αυξήσει η Ελλάδα τις αμυντικές επενδυτικές δαπάνες της, χωρίς να συνυπολογίζεται η αύξηση αυτή στο όριο δαπανών που θέτει το νέο Σύμφωνο Σταθερότητας, εξασφαλίζει το σχέδιο της προέδρου της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, σύμφωνα με πηγές χθες σε Αθήνα και Βρυξέλλες. Ομως, ένα ακόμη ερώτημα που μένει να διευκρινισθεί είναι το κατά πόσον η ρήτρα εξαίρεσης των αμυντικών δαπανών μπορεί να εξασφαλίσει κι έναν πρόσθετο δημοσιονομικό χώρο, π.χ. για φοροελαφρύνσεις το 2026. Σύμφωνα με την επιστολή της Φον ντερ Λάιεν προς τους ηγέτες των κρατών-μελών της Ε.Ε. ενόψει του αυριανού Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στο οποίο περιγράφεται το Rearm Europe –το σχέδιο επανεξοπλισμού της Ευρώπης– η Κομισιόν θα προτείνει την ενεργοποίηση εθνικής ρήτρας διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας, που θα επιτρέψει στα κράτη-μέλη να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες χωρίς να ενεργοποιείται η διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος. Δεν διευκρινίζεται κατά πόσον η ρήτρα εξαίρεσης μπορεί να εφαρμοστεί στην αύξηση των αμυντικών επενδυτικών δαπανών που έχει ήδη αποφασιστεί και καταγραφεί στα μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά διαρθρωτικά σχέδια των κρατών-μελών ή μόνο σε νέες μη προγραμματισμένες δαπάνες. Στην περίπτωση της Ελλάδας οι πρόσθετες αμυντικές δαπάνες του 2026 ανέρχονται σε 500 εκατ. ευρώ και του 2027 σε 100 εκατ. ευρώ. Αν η ρήτρα εφαρμοστεί και γι’ αυτές τις δαπάνες, θα εξασφαλισθεί ισόποσος δημοσιονομικός χώρος για φοροελαφρύνσεις. Αυτή θα ήταν η καλύτερη εκδοχή για την κυβέρνηση. Ωστόσο, χθες κοινοτικές πηγές στις Βρυξέλλες τόνιζαν ότι πρέπει να διασφαλισθεί πως δεν θα υπάρξει δημοσιονομικός εκτροχιασμός, επομένως η ρήτρα πρέπει να αφορά μόνο τις αμυντικές δαπάνες. Οι ίδιες πηγές ξεκαθάριζαν τουλάχιστον ότι η Ελλάδα μπορεί να αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες της, αν το ζητήσει, χωρίς να προκαλέσει εκκίνηση διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος.
Ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας Κωστής Χατζηδάκης έχει δηλώσει στην «Κ» (23.2.25) ότι η ρήτρα εξαίρεσης δεν πρέπει να αφορά «μόνο τις χώρες που έχουν αμυντικές δαπάνες 0,5% ή 1%, προκειμένου να διευκολυνθούν να φτάσουν το όριο δαπανών του ΝΑΤΟ. Αλλά και χώρες όπως η Ελλάδα, που είναι αναγκασμένες να δαπανούν για την άμυνα ποσοστό μεγαλύτερο από το όριο αυτό». Στο ίδιο πνεύμα, ελληνική διπλωματική πηγή στις Βρυξέλλες ανέφερε χθες ότι επιδιώκεται «μια σαφέστερη διατύπωση που να καθιστά σαφές ότι οι εισηγήσεις της επιτροπής θα είναι προς όφελος όλων των κρατών-μελών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ήδη ξοδεύουν σημαντικά ποσά ως αμυντικές δαπάνες». Το σχέδιο επανεξοπλισμού, σύμφωνα με την επιστολή Φον ντερ Λάιεν, είναι ύψους 800 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 650 δισ. ευρώ θα προέλθουν από την αύξηση των αμυντικών δαπανών των κρατών κατά 1,5% του ΑΕΠ κατά μέσον όρο. Αλλα 150 εκατ. ευρώ θα προέλθουν από δάνεια που θα χορηγούνται από ένα νέο μέσο, το οποίο θα δημιουργηθεί, για επενδύσεις στην άμυνα. Θα αφορούν τομείς πανευρωπαϊκών διαστάσεων, π.χ. αντιαεροπορική και αντιπυραυλική άμυνα. Το σχέδιο προβλέπει επίσης: Κίνητρα για τα κράτη που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν τα προγράμματα πολιτικής συνοχής για να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες και κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων μέσω της επιτάχυνσης της Ενωσης Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων και μέσω της ΕΤΕπ.
