Φάρμακα, επισιτιστική βοήθεια, πρόσβαση σε πόσιμο νερό, κατόπιν περίθαλψη για χιλιάδες ασθενείς HIV σε δεκάδες χώρες. Αυτά ήταν κάποια από τα προγράμματα της υπηρεσίας εξωτερικής βοήθειας των ΗΠΑ –της USAID– τα τελευταία 64 χρόνια. Για τον Ελον Μασκ, όμως, και τη νέα αμερικανική κυβέρνηση η USAID ήταν απλώς ένας σπάταλος και ανεξέλεγκτος μηχανισμός, που δαπανούσε 70 δισ. δολάρια ετησίως σε δράσεις που προωθούσαν τη woke ατζέντα. Γι’ αυτό και μία από τις πρώτες –και πιο αμφιλεγόμενες– ενέργειες του Τραμπ ήταν να καταργήσει ουσιαστικά την υπηρεσία. Από τους 10.000 εργαζομένους της, θα παραμείνουν ενεργές μόλις 290 οργανικές θέσεις. Η εξωτερική βοήθεια –που υπήρξε σαφώς και ένα όχημα ήπιας ισχύος για τις ΗΠΑ– υπέκυψε στο δόγμα «Πρώτα η Αμερική».
Ο Αντριου Νάτσιος διηύθυνε τη USAID για πέντε χρόνια, επί προεδρίας Τζορτζ Μπους του νεότερου. Ο Ελληνοαμερικανός Ρεπουμπλικανός μίλησε στην «Κ» για την αποστολή της υπηρεσίας και για τον κίνδυνο να καλύψουν το ανθρωπιστικό κενό άλλες δυνάμεις όπως η Κίνα.
– Η «Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης των Ηνωμένων Πολιτειών (USAID)», της οποίας τη διάλυση είχε ζητήσει ο Μασκ, έχει βρεθεί στο επίκεντρο της προσοχής των μέσων ενημέρωσης, χωρίς το κοινό να γνωρίζει το πραγματικό έργο και τον ρόλο της. Από τη θητεία σας ως πρώην διοικητής της USAID ποια είναι η αποστολή και η σημασία της;
– Η αποστολή της εξελίχθηκε με τα χρόνια. Η αρχική βοήθεια που δόθηκε ήταν με το Σχέδιο Μάρσαλ. Oταν ο πρόεδρος Κένεντι τη δημιούργησε επίσημα με εκτελεστικό διάταγμα το 1961, όλοι οι υπάλληλοι από τις τρεις υπηρεσίες που διαχειρίζονταν το Σχέδιο Μάρσαλ μεταφέρθηκαν στη USAID. Η USAID δημιουργήθηκε εν μέσω Ψυχρού Πολέμου και ένα μήνα μετά τη δημιουργία της προκλήθηκε η «κρίση του Βερολίνου».
Αρκετοί μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι τα χρήματα του οργανισμού χρησιμοποιήθηκαν για διεφθαρμένους δικτάτορες, και αυτό είναι πράγματι αλήθεια, ότι σε αρκετές χώρες, όπως στη Σομαλία υπό τον Σιάντ Μπαρέ ή στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό υπό τον Μομπούτου, υπήρχαν προγράμματα της υπηρεσίας. Αλλά εκείνη την εποχή εστιάζαμε στην Ασία λόγω της απειλής της κομμουνιστικής Κίνας, στην Ταϊβάν και στον εκσυγχρονισμό της Κορέας. Για να καταλάβετε τη δράση της υπηρεσίας, το πρώτο πράγμα που κάναμε ήταν να επιλέξουμε 3.000 από τους πιο έξυπνους μαθητές λυκείων της Νότιας Κορέας, να τους στείλουμε στις ΗΠΑ για να λάβουν πτυχίο, μεταπτυχιακό και διδακτορικό. Επέστρεψαν και διοίκησαν τη χώρα τους τα επόμενα 30 χρόνια. Και αυτό έγινε και στην Ταϊλάνδη.
Η Ελλάδα είχε ένα πρόγραμμα βοήθειας, το οποίο ξεκίνησε με το Σχέδιο Μάρσαλ τη δεκαετία του ’50 και συνεχίστηκε την επόμενη δεκαετία με προγράμματα βοήθειας. Ενα από τα ιδρύματα που χρηματοδοτούσαμε ήταν η Αμερικανική Γεωργική Σχολή στη Θεσσαλονίκη και μου έχουν πει ότι έχει παίξει ρόλο στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής γεωργίας.
Σήμερα, το 55% του προϋπολογισμού της βοήθειας είναι για ανθρωπιστική βοήθεια σε περιπτώσεις λιμών, πολέμων, φυσικών καταστροφών και έκτακτων αναγκών, για παράδειγμα για πρόσφυγες και εκτοπισμένους. Μετά το χαρτοφυλάκιο περιλαμβάνει θέματα υγείας, όπως το «πρόγραμμα PIP», το οποίο είναι για την πρόληψη του HIV, κυρίως στην Αφρική. Επίσης, υπάρχει μια προσπάθεια να εξαλειφθεί η πολιομυελίτιδα ως ασθένεια και είχαμε σχεδόν φτάσει εκεί, αλλά τώρα το πρόγραμμα διακόπηκε.
Η Ελλάδα είχε ένα πρόγραμμα βοήθειας, το οποίο ξεκίνησε με το Σχέδιο Μάρσαλ τη δεκαετία του ’50 και συνεχίστηκε την επόμενη δεκαετία. Ενα από τα ιδρύματα που χρηματοδοτούσαμε ήταν η Αμερικανική Γεωργική Σχολή και μου έχουν πει ότι έχει παίξει ρόλο στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής γεωργίας.
Νομίζω ότι αξίζει να σημειωθεί ότι το 1970 η υπηρεσία είχε ξοδέψει τον μισό προϋπολογισμό της για την «Πράσινη Επανάσταση», η οποία ήταν μια προσπάθεια βασικά είδη διατροφής όπως το ρύζι, το καλαμπόκι, το σιτάρι, να βελτιωθούν μέσω της «γενετικής αναπαραγωγής (genetic breeding)», και μια μελέτη έδειξε ότι υπήρξε αύξηση 300% στην παραγωγή σιταριού και στην παραγωγή σιτηρών στον κόσμο. Είχε κάποιες μεγάλες επιτυχίες. Αλλά αυτές πρόκειται να τελειώσουν πολύ σύντομα.
– Επί του παρόντος, τα περισσότερα από τα προγράμματα συγκεντρώνονται στην Αφρική;
– Eχουμε και στη Μέση Ανατολή και στην Ασία, αλλά ένα μεγάλο μέρος των προγραμμάτων έχει μετατοπιστεί στην Αφρική.
– Ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο δήλωσε ότι «η USAID έχει προ πολλού απομακρυνθεί από την αρχική της αποστολή». Ο Ελον Μασκ ισχυρίστηκε πρόσφατα με ανάρτησή του ότι σκοπός ενός από τα χρηματοδοτούμενα πρόγραμμα ήταν η «ενδυνάμωση των ΛΟΑΤΚΙ προσφύγων στην Ελλάδα». Δέχεστε την άποψη ότι η υπηρεσία ή ειδικότερα τα προγράμματά της έχουν απομακρυνθεί από την κύρια αποστολή της;
– Νομίζω ότι κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Μπάιντεν, όντως ξέφυγαν. Ωστόσο, πολλά από τα προγράμματα για τα οποία κατηγορείται η υπηρεσία δεν ήταν πραγματικά προγράμματά της, αλλά προγράμματα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Τα προγράμματα ΛΟΑΤΚΙ ήταν όλα με εντολή του Λευκού Οίκου και αφορούσαν όλα τα (αμερικανικά) ομοσπονδιακά τμήματα και τις υπηρεσίες και συμμετείχε μέχρι και το Πεντάγωνο. Επομένως, αυτή είναι μια απόφαση που πήρε ο πρόεδρος Μπάιντεν. Αυτό που είπε ο Μάρκο Ρούμπιο, ότι η USAID δεν κάνει αυτό που θέλει το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, μπορώ να πω ότι είναι μια ανοησία, καθώς η υπηρεσία έκανε ακριβώς αυτό που ήθελε το υπουργείο. Και το υπουργείο ήθελε αυτά τα προγράμματα ΛΟΑΤΚΙ. Ωστόσο δεν είναι αυτή η βασική αποστολή της υπηρεσίας. Ομως, ο τρόπος για να διορθώσεις (τις στρεβλώσεις) είναι να προσλάβεις έναν συντηρητικό διαχειριστή που θα επιστρέψει σε αυτό που παραδοσιακά έκανε η υπηρεσία.
Αυτό που είπε ο Μάρκο Ρούμπιο, ότι η USAID δεν κάνει αυτό που θέλει το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, μπορώ να πω ότι είναι μια ανοησία, καθώς η υπηρεσία έκανε ακριβώς αυτό που ήθελε το υπουργείο. Το «γραφείο F» (του αμερικανικού ΥΠΕΞ) και το κράτος ελέγχουν όλες τις δαπάνες για την εξωτερική βοήθεια.
Οταν ήμουν διαχειριστής (2001-2006) εξέτασα κάθε κονδύλι του προϋπολογισμού και κατήργησα 80 προγράμματα. Το κάναμε πολύ αθόρυβα και χρειάστηκε περίπου ένας μήνας. Θα μπορούσαν να είχαν κάνει το ίδιο πράγμα και τώρα. Αντ’ αυτού, αποφάσισαν να καταστρέψουν την υπηρεσία, κάτι που είναι πραγματικά κοντόφθαλμο. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα το μετανιώσει αργότερα αν έχουμε μια έκτακτη ανάγκη.
– Πώς επιλέγει η υπηρεσία ποια προγράμματα θα χρηματοδοτηθούν και ποια είναι τα κριτήρια;
– Εξαρτάται εξ ολοκλήρου από το Κογκρέσο των ΗΠΑ. Υπάρχουν 275 ειδικοί λογαριασμοί και μας λένε ακριβώς τι θέλουν να γίνει, σε ποιες χώρες και πότε. Η άποψη ότι το υπουργείο Εξωτερικών δεν μας ελέγχει είναι μια ανοησία, διότι το «γραφείο F (σ.σ. γραφείο εξωτερικής βοήθειας του αμερικανικού ΥΠΕΞ)» και το κράτος ελέγχουν όλες τις δαπάνες για την εξωτερική βοήθεια. Η βοήθεια δεν μπορεί να δοθεί χωρίς την έγκριση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Επομένως, κάθε κονδύλι, κάθε έργο και κάθε πρόγραμμα ελέγχεται. Ωστόσο, από το 2007 υπάρχει μια διαπραγμάτευση μεταξύ του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και του υπουργείου Αμυνας για το τι βοήθεια θα δοθεί και πού δεν θα δοθεί και αυτό συμβαίνει από τότε που το κράτος ανέλαβε πλήρως τον έλεγχο του προϋπολογισμού της υπηρεσίας.
– Οπότε τι χάνει η Αμερική με τη διάλυση μιας υπηρεσίας που χρησίμευε ως μηχανισμός «ήπιας ισχύος» σε όλο τον κόσμο;
– Oταν ήμουν διαχειριστής της USAID, σχεδιάσαμε τη σημαία της υπηρεσίας, μια σημαία κόκκινη, λευκή και μπλε και αυτό έγινε γιατί έπρεπε να αυξήσουμε την προβολή του οργανισμού. Τον Δεκέμβριο του 2004, 125.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν από το γιγαντιαίο τσουνάμι στην Ινδονησία και οργανώσαμε μια τεράστια ανθρωπιστική ανταπόκριση. Ο επικεφαλής της ανθρωπιστικής βοήθειας έφτιαξε τεράστιες αφίσες, αυτοκόλλητα για να τοποθετηθούν σε όλα τα κουτιά με τα τρόφιμα και στις σακούλες και ήμασταν η υπηρεσία που ανταποκρίθηκε σε αυτήν την έκτακτη ανάγκη.
Θυμάμαι ότι εκείνη την εποχή ο Μπιν Λάντεν είχε 57% δημοτικότητα στην Ινδονησία, τη μεγαλύτερη μουσουλμανική χώρα στον κόσμο, και η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε 26%. Μετά το τσουνάμι και μετά όλη τη βοήθεια που παρείχαμε, το ποσοστό αποδοχής μας πήγε από το 26% στο 63% και το ποσοστό αποδοχής του Μπιν Λάντεν έπεσε κατακόρυφα από το 57% στο 25%. Δεν το κάναμε για να πάρουμε τα εύσημα. Αλλά είχε αυτό το αποτέλεσμα. Και σε μια συζήτηση η CIA μου είπε ότι ο Μπιν Λάντεν ήταν έξαλλος. Ολες οι εφημερίδες στην Ινδονησία έγραφαν: «Πού είναι ο φίλος μας ο Μπιν Λάντεν όταν τον χρειαζόμαστε; Εχουμε τους Αμερικανούς».
– Φοβάστε ότι το κενό που αφήνει η USAID θα καλυφθεί από την Κίνα ή τη Ρωσία;
– Είδαμε τις αποδείξεις μόλις σε μια εβδομάδα. Οι κάτοικοι της Καμπότζης είναι πολύ αναστατωμένοι που φεύγουμε και ο Κινέζος πρέσβης δήλωσε, «θα πάρουμε εμείς τη θέση της USAID και θα υποκαταστήσουμε την Αμερική που αποσύρεται από τον κόσμο». Το είπαν ανοιχτά, και αυτό συμβαίνει και σε άλλα μέρη.
– Μπορεί να αποτραπεί η διάλυση της υπηρεσίας;
– Η άποψή μου, και δεν είμαι νομικός, αλλά το έχω μελετήσει, είναι ότι η USAID είναι μια θεσμοθετημένη υπηρεσία και δεν γνωρίζω κανένα σοβαρό νομικό που να πιστεύει ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ μπορεί με ένα εκτελεστικό διάταγμα να καταργήσει μια ολόκληρη υπηρεσία. Ωστόσο, όλα αυτά τα δεδομένα μπορούν να αμφισβητηθούν στο δικαστήριο και το ερώτημα είναι πώς θα ενεργήσουν τα δικαστήρια. Aκόμη και αν αποφασίσει το Ανώτατο Δικαστήριο ότι ο πρόεδρος δεν έχει αυτή την εξουσία, άραγε θα συμμορφωθεί με τις οδηγίες του δικαστηρίου; Αν θέλει θα μπορούσε απλά να αγνοήσει την απόφασή του και τότε θα έχουμε μια σοβαρή συνταγματική κρίση στις ΗΠΑ.
