Το τελευταίο βιβλίο του ιστορικού Αλεσάντρο Πορτέλι «Από το κόκκινο στο μαύρο» εστιάζει σε μια ιταλική πόλη, το Τέρνι, θέτοντας ένα ευρύτερο ερώτημα: Τι συμβαίνει και εργατικές κοινότητες με ισχυρό αντιφασιστικό πρόσημο στρέφονται όλο και περισσότερο στην άκρα Δεξιά; Προφανώς η απάντηση δεν είναι απλή. Η κρίση της ιστορικής Αριστεράς, η μεταβολή των νοοτροπιών, η καθημερινότητα της εξατομίκευσης και πάνω από όλα η παρακμή ενός οικονομικού μοντέλου που στηριζόταν στη βαριά βιομηχανία έχουν εδώ τη σημασία τους. Αλλά αυτές οι παράμετροι αρκούν για να κατανοήσουμε πώς ξεθωριάζει το «κόκκινο». Η κυριαρχία του «μαύρου» απαιτεί να ακούσουμε αυτούς που έλκονται από αυτό. Ενας από τους πληροφορητές του Πορτέλι συνοψίζει τη δική του επιλογή ως εξής: «(ο Σαλβίνι) λέει τα πράγματα με το όνομά τους».
Αυτό δεν ισχύει. Η σύγχρονη Διεθνής της Ακροδεξιάς δεν λέει όλα τα «πράγματα» με το όνομά τους. Επιλέγει. Επενδύει στην ιδέα της ελευθερίας, αλλά την ίδια στιγμή την οριοθετεί μέσα από αποκλεισμούς και διακρίσεις. Ομνύει στην κοινωνική δικαιοσύνη, ενώ σε καμία περίπτωση η πολιτική της δεν αφορά τη φορολόγηση του πλούτου ή έστω τον περιορισμό της εξουσίας των οικονομικών ελίτ. Υπόσχεται ένα καθεστώς ασφάλειας, που όμως μετασχηματίζεται σε καθημερινή ανασφάλεια για τμήματα του πληθυσμού που δεν ανήκουν στον ιδεότυπο του «μέσου» πολίτη. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η επιλογή της φαίνεται να πείθει επειδή εμφανίζεται ως η απάντηση της καταπιεσμένης πλειοψηφίας στην τυραννία των «μειοψηφιών» (για να θυμηθούμε και τον διάλογο του πρωθυπουργού με τον Πασκάλ Μπρικνέρ). Προσέξτε τις τηλεοπτικές εμφανίσεις της Λατινοπούλου. Σε μια σχεδιασμένη αποστροφή του λόγου της επιτίθεται στους Ρομά με τις εξής λέξεις: «Ασχολούμαστε πώς θα τους πούμε (…) ενώ όλος ο κόσμος τούς λέει γύφτους». Αυτό το μοτίβο εγγράφεται στον πυρήνα της ακροδεξιάς λογικής ότι εκπροσωπεί την επανάσταση του αυτονόητου. Τη φωνή της λογικής σε έναν παράλογο κόσμο.
Οι δυτικές δημοκρατίες δεν μπορούν να πείσουν τους πολίτες ότι πρέπει να ανησυχούν για την άνοδο της άκρας Δεξιάς· ο λόγος έχει να κάνει με τις δικές τους ανεπάρκειες.
Η φωνή αυτή έχει έναν αντίπαλο: Τον εκδημοκρατισμό των δυτικών κοινωνιών ύστερα από τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κυρίως μετά τη δεκαετία του 1960. Αυτό είναι το νήμα που συνδέει τη νοσταλγία των παραδοσιακών αξιών, τη διαρκή επίκληση της πειθαρχίας, το ίδιο το σύνθημα της επιστροφής «ξανά» σε μια εποχή μεγαλείου που στα μάτια της Ακροδεξιάς χάθηκε μέσα από τη δυναμική των κοινωνικών κινημάτων, τις πολιτικές της συμπερίληψης και των δικαιωμάτων, τον εκδημοκρατισμό της καθημερινής ζωής. Σε αντίθεση με τον Μεσοπόλεμο, η σύγχρονη απειλή για τη δημοκρατία δεν αφορά την επιβολή δικτατορικών κυβερνήσεων – για να το πω τελείως σχηματικά, η Μελόνι και η κάθε Μελόνι θα κάνει εκλογές όταν πρέπει να κάνει. Το δεδομένο αυτό μεταθέτει με τη σειρά του τη διαχωριστική γραμμή στο περιεχόμενο της Δημοκρατίας. Και εδώ είναι που αντιμετωπίζουμε ένα πεισματάρικο πρόβλημα. Οι δυτικές δημοκρατίες δεν μπορούν να πείσουν τους πολίτες ότι πρέπει να ανησυχούν για την άνοδο της άκρας Δεξιάς. Ο λόγος έχει να κάνει με τις δικές τους ανεπάρκειες. Τι έχει να χάσει στο Τέρνι ένας απολυμένος εργάτης της χαλυβουργίας από τον Σαλβίνι; Δυστυχώς, τα παραδοσιακά αντίβαρα είχαν ήδη χαθεί πριν από την εμφάνιση της Ακροδεξιάς στο πολιτικό προσκήνιο: Το δικαίωμα στην εργασία, το δικαίωμα της συλλογικής οργάνωσης και διαπραγμάτευσης, το δικαίωμα σε μια διακριτή ταξική ταυτότητα που συνδεόταν με την καθολική αναγνώριση της πάλης κατά του φασισμού.
Κατά συνέπεια, η απάντηση στο παγκόσμιο αντιδραστικό και εθνικολαϊκό ρεύμα που απειλεί τις δημοκρατίες μας δεν μπορεί να είναι παραγωγική όσο αντλεί αποκλειστικά από το παρελθόν. Εννοείται, φυσικά, ότι έχει και αυτό τη σημασία του. Στις συγκεντρώσεις των πολιτών στις γερμανικές πόλεις ακούγεται ένα υπέροχο παιδικό τραγούδι με στίχους που παραπέμπουν στον αντιφασισμό του Μεσοπολέμου, αλλά αναφέρονται στα δικαιώματα που απειλεί η ενδεχόμενη συμμετοχή της AfD στην κυβέρνηση. Οι συγκεντρώσεις αυτές υπενθυμίζουν ότι η υπεράσπιση της Δημοκρατίας δεν είναι μια υπόθεση αφηρημένων και αόριστων εννοιών. Σε ένα εύστοχο βίντεο, οι γιατροί και οι νοσηλευτές ενός γερμανικού νοσοκομείου στέκονται στις σκάλες. Oταν ακούγεται το σύνθημα «Ολοι οι ξένοι να φύγουν», οι εργαζόμενοι με μεταναστευτική καταγωγή ο ένας μετά τον άλλον φεύγουν από το πλάνο και η σκάλα μένει σχεδόν άδεια. Αυτή η εικόνα δείχνει πώς η στοχοποίηση ενός τμήματος του πληθυσμού πλήττει το δικαίωμα όλων μας στην περίθαλψη, ένα βασικό κοινωνικό δικαίωμα. Λέει δηλαδή τα πράγματα με το όνομά τους.
Ο κ. Κωστής Καρπόζηλος είναι ιστορικός.
