«Μπορείτε να φανταστείτε πόσο άβολο είναι να σε διώχνει ο πρόεδρος των ΗΠΑ από τη θέση σου για να πληκτρολογήσει ο ίδιος την ομιλία; Και να υπάρχει συγχρόνως η πιθανότητα να μην έχει σωθεί το κείμενο;». Ρητορική η ερώτηση του Τέρι Σούπλατ στην «Κ», για ένα κατά τα άλλα αληθινό στιγμιότυπο από την περίοδο που ξημεροβραδιαζόταν στον Λευκό Οίκο. Λογογράφος του Μπαράκ Ομπάμα από το 2009 έως το 2017, συγγραφέας του βιβλίου «Say it well», ο Σούπλατ θεωρεί ότι ο Ντόναλντ Τραμπ εφαρμόζει σκοπίμως τη θεωρία του χάους δοκιμάζοντας ιδέες με τις ομιλίες του: «Είναι πολύ ξεκάθαρο πότε αυτοσχεδιάζει. Oταν διαβάζει έτοιμο κείμενο το κάνει υπό φανερή πίεση, είναι σαν να συμμετέχει σε βίντεο με ομήρους…». Ο Τέρι Σούπλατ δηλώνει ότι δεν πιστεύει στο φυσικό χάρισμα ενός ομιλητή και φέρνει το παράδειγμα του πάλαι ποτέ νεαρού Ομπάμα όταν είχε «παγώσει» μπροστά στο κοινό. Ο ίδιος δίνει συμβουλές για την καταπολέμηση του άγχους πριν από μια ομιλία και μοιράζεται την απάντηση του πρώην προέδρου των ΗΠΑ όταν τον είχε ρωτήσει ποιο ήταν το μυστικό του: «Ο καλός ομιλητής μιλάει εκ πεποιθήσεως».
– Μια ασφαλής ομιλία έχει τον κίνδυνο να είναι μια βαρετή ομιλία. Από την άλλη, ένας λόγος που δεν ακολουθεί την πεπατημένη εγείρει ρίσκα για τον ομιλητή, πόσο μάλλον αν είναι ο πρόεδρος των ΗΠΑ. Ποια ήταν η δική σας προσέγγιση ως λογογράφου στο πλευρό του προέδρου Ομπάμα;
– Αυτή είναι μια σημαντική ερώτηση καθότι εισέρχεται ουσιαστικά στην προσωπικότητα του ηγέτη. Θέλεις να είσαι ένας ηγέτης που παίζει πάντα με ασφάλεια και δεν παίρνει κανένα ρίσκο; Ή ένας ηγέτης πρόθυμος να λες άβολες αλήθειες, που συνήθως το κοινό δεν απολαμβάνει να ακούει; Ο πρόεδρος Ομπάμα το είχε πολύ καθαρό στο μυαλό του. Δεν ήθελε να είναι βαρετός και προβλέψιμος. Δεν τον ενδιέφερε να πει τα πράγματα όπως τα είχαν πει άλλοι πολιτικοί. Eψαχνε πάντα νέους, φρέσκους, διαφορετικούς τρόπους να εκφραστεί. Κι αν έβλεπε ότι χρησιμοποιούσες κάποιο κλισέ, θα το προσπερνούσε. Είναι μια προσέγγιση η οποία φέρνει κινδύνους αλλά και ευκαιρίες. Θυμάμαι όταν στην προεκλογική καμπάνια του 2008 είχαν αναδειχθεί από τον Τύπο ορισμένες πολύ εμπρηστικές αναφορές από τον πάστορα του Ομπάμα στο Σικάγο για τις φυλετικές διακρίσεις και τελικά για τις ίδιες τις ΗΠΑ. Οι επικριτές του προσπάθησαν τότε να ταυτίσουν τον Ομπάμα με αυτές τις θέσεις, επιχειρώντας να καταστρέψουν την υποψηφιότητά του για την προεδρία. Κάποιος άλλος θα προσπαθούσε να σπρώξει το θέμα κάτω από το χαλί και να προχωρήσει, αλλάζοντας την ατζέντα. Oμως ο Ομπάμα έκανε την επιλογή να βγει και να μιλήσει ευθέως, αγγίζοντας κάποια από τα πιο ακανθώδη ζητήματα για την πολιτική ζωή στις ΗΠΑ. Eδωσε μια ολόκληρη ομιλία επί τούτου, η οποία είναι μέχρι και σήμερα μια από τις πιο επιτυχημένες εμφανίσεις του. Κι αυτό διότι ήταν αποφασιστικός, σκέφτηκε «έξω από το κουτί» και ανέλαβε ρίσκα. Υπάρχουν λοιπόν και ευκαιρίες όταν τολμάς.
– Υπάρχει κάποιο περιστατικό, κάποια άβολη στιγμή που μπορείτε να μοιραστείτε από τα χρόνια της συνεργασίας σας με τον πρόεδρο Ομπάμα; Μιλώντας πάντα για τις ομιλίες του.
– Θα σας πω ευθέως ότι υπήρξαν περισσότερες από μία φορές που σκέφτηκα ότι θα απολυόμουν… Και είναι κάτι που –νομίζω– συμβαίνει συχνά όταν καλείσαι να εργαστείς σε αυτό το επίπεδο, καθώς στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν περιθώρια λάθους. Θυμάμαι κάποια στιγμή που δούλευα πάνω σε μια ομιλία του και εκείνος απογοητεύτηκε, γιατί αισθανόταν ότι δεν καταλάβαινα ακριβώς τι ήθελε. Μου ζήτησε να σηκωθώ από την καρέκλα μου και κάθισε ο ίδιος στον υπολογιστή μου, αρχίζοντας να γράφει την ομιλία μόνος του. Είχαμε χιλιάδες ανθρώπους στην κυβέρνηση κι έβλεπες τον πρόεδρο να κάθεται να γράφει ο ίδιος στον υπολογιστή σου. Κανείς μας δεν γνώριζε τι είχε γράψει. Σηκώθηκε και μας είπε «έτοιμο, απλώς εκτυπώστε το όπως είναι». Μόλις κάθισα για την εκτύπωση είδα την οθόνη να αναβοσβήνει και να σκοτεινιάζει για μερικά δευτερόλεπτα. Αφού επανήλθε, δεν είχα ιδέα αν είχαν αποθηκευτεί όλες οι επεξεργασίες του. Εκτύπωσα το κείμενο και σκέφτηκα ότι σε λίγα λεπτά θα μάθαινα αν θα έχανα τη δουλειά μου. Μπορείτε να φανταστείτε πόσο άβολο είναι να σε διώχνει ο πρόεδρος από τη θέση σου για να πληκτρολογήσει ο ίδιος την ομιλία; Και να υπάρχει συγχρόνως η πιθανότητα να μην έχει σωθεί το κείμενο;
– Μπορώ και, ομολογώ, αγωνιώ. Είχε σωθεί το κείμενο;
– Ναι (γέλια). Πήγα ξανά στη δουλειά την επόμενη μέρα.
– Μπορεί ένας καλός ομιλητής να απογειώσει μια κακή ομιλία; Ή είναι το γραπτό που καθορίζει το αποτέλεσμα;
– Κακά τα ψέματα, χρειάζεσαι μια καλά γραμμένη ομιλία, η οποία θα εκφωνηθεί επίσης καλά. Και από αυτή την άποψη ήμασταν πραγματικά πολύ τυχεροί που είχαμε τον πρόεδρο Ομπάμα. Μια καλά γραμμένη ομιλία μπορεί να γίνει μια εξαιρετική ομιλία αν εκφωνηθεί ωραία.
– Είναι θέμα ταλέντου ή εξάσκησης μια σαγηνευτική εκφώνηση ομιλίας;
– Αυτό είναι ένα ενδιαφέρον σημείο και για την περίπτωση του Ομπάμα. Πολλοί θεωρούν ότι έχει φυσικό χάρισμα ως ομιλητής. Από την άλλη, αναφέρω στο βιβλίο το παράδειγμα μιας ομιλίας που είχε δώσει όταν ήταν νέος και είχε «παγώσει» μπροστά στο κοινό. Σχεδόν 20 χρόνια μετά τον βλέπαμε άψογο στο βήμα. Μεσολάβησαν χρόνια σκληρής δουλειάς. Προσωπικά, δεν πιστεύω στο φυσικό χάρισμα. Οποιος θέλει να γίνει καλύτερος σε οτιδήποτε, δεν έχει παρά να εξασκηθεί.
Μίλησε πρόσφατα για προσάρτηση της Γροιλανδίας. Είναι πράγματι η θέση του ή πρόκειται για μια ανοησία; Πρόκειται για τη στρατηγική του. Θα πει δέκα διαφορετικά πράγματα και ποτέ δεν ξέρεις τι έχει πραγματικά στο μυαλό του…
– Ακολουθούσε πιστά το κείμενο ο πρόεδρος Ομπάμα ή αυτοσχεδίαζε;
– Oλοι οι πρόεδροι έχουν και το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού. Κάποιοι το κάνουν περισσότερο από άλλους. Το πεδίο στο οποίο αυτοσχεδιάζουν λιγότερο είναι για ευνόητους λόγους η εξωτερική πολιτική. Μέρος της δουλειάς του λογογράφου είναι να προβλέψει όσο καλύτερα μπορεί τι είναι αυτό που θα θέλει να πει ο πρόεδρος με την ομιλία. Ομως, πολύ συχνά μεσολαβεί κάποια είδηση ή κάποια σκέψη του προέδρου που τον βγάζει για λίγο εκτός γραπτού. Ετσι γινόταν και με τον Ομπάμα.
– Πώς αξιολογείτε το στυλ ομιλίας του Τραμπ; Είναι αλήθεια ότι συχνά δημιουργεί προβλήματα για το επιτελείο του ακριβώς επειδή αγνοεί το γραπτό και αυτοσχεδιάζει;
– Κατ’ αρχάς, από τα μεγαλύτερα κομπλιμέντα που μπορεί να λάβει ένας λογογράφος είναι όταν το κοινό δεν γνωρίζει πότε ο ομιλητής χρησιμοποιεί το έτοιμο κείμενο και πότε αυτοσχεδιάζει. Με τον Ντόναλντ Τραμπ είναι –νομίζω– πολύ ξεκάθαρο πότε διαβάζει έτοιμο κείμενο και πότε αυτοσχεδιάζει. Το στυλ του είναι πραγματικά πολύ διαφορετικό ανάλογα με την περίσταση. Oταν διαβάζει έτοιμο κείμενο είναι σαν να συμμετέχει σε βίντεο με ομήρους… το κάνει υπό φανερή πίεση. Δεν το απολαμβάνει, δεν χαμογελάει, δεν νιώθει συνδεδεμένος με το πλήθος. Το λατρεύουν οι υποστηρικτές του όταν αυτοσχεδιάζει. Νιώθουν ότι έχουν τον αυθεντικό Τραμπ μπροστά τους. Είναι όμως αλήθεια ότι δημιουργεί έτσι προβλήματα τόσο για το επιτελείο του όσο και για τις ίδιες τις ΗΠΑ. Με τον Τραμπ δεν ξέρεις τι εννοεί και τι όχι. Προσωπικά θεωρώ ότι δοκιμάζει ιδέες με τις ομιλίες του. Μίλησε πρόσφατα για την προσάρτηση της Γροιλανδίας. Είναι πράγματι η θέση του ή πρόκειται απλώς για μια ανοησία; Πρόκειται για τη στρατηγική του. Θα πει δέκα διαφορετικά πράγματα και ποτέ δεν ξέρεις τι έχει πραγματικά στο μυαλό του και πού θα πρέπει να επικεντρωθείς. Παραλύει έτσι τους αντιπάλους του, εφαρμόζοντας τη θεωρία του χάους. Τηρεί μια πολύ σκόπιμη στρατηγική κατά τη γνώμη μου.
– Στο μεταξύ, υποθέτω ότι το επιτελείο του Μπάιντεν είχε δύσκολη αποστολή όταν επρόκειτο να απευθύνει ομιλία. Υπό την έννοια ότι θα ήταν σε εγρήγορση για τυχόν λάθη λόγω της φυσικής του κατάστασης. Τι λέτε;
– Ξέρετε, κάθε ομιλητής έχει τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες του. Ως λογογράφος, δουλειά σου είναι να παίζεις με τα δυνατά σημεία του ομιλητή ώστε να ξετυλίγεις την καλύτερη εκδοχή του και σίγουρα να τον προστατεύεις από τις αδυναμίες του. Υπ’ αυτήν την έννοια, κάποιες φορές είναι προτιμότερο να κρατάς το κείμενο συνοπτικό και περιεκτικό.
– Πώς αντιμετωπίζει κανείς το στρες όταν μιλάει μπροστά σε κοινό;
– Η βασική πηγή άγχους είναι ότι ο άνθρωπος φοβάται να κάνει λάθη και να τον κρίνουν. Φοβάται μην τον απορρίψουν. Oμως, το πρώτο πράγμα που πρέπει να σκεφτεί ένας ομιλητής είναι ότι τον προσκάλεσαν ακριβώς επειδή τον έχουν ήδη κρίνει θετικά. Δεν έχεις τίποτα να αποδείξεις. Χρειάζεται απλώς να είσαι ο εαυτός σου. Σίγουρα δεν χρειάζεται να ακουστείς σαν να είσαι πρόεδρος ή πρωθυπουργός. Αυτοί που θα σε ακούσουν δεν έχουν την απαίτηση να δουν κάτι καλύτερο από αυτό που είσαι ήδη.
– Πώς χειρίζεσαι τις εκπλήξεις από το κοινό;
– Αν τις περιμένεις, τότε παύουν να είναι εκπλήξεις. Προετοιμάσου γι’ αυτές. Δεν δουλεύει η παρουσίαση, σταματάει το μικρόφωνο, υπάρχει μια αναστάτωση στο κοινό. Σκέψου από πριν τι μπορείς να κάνεις. Πες ένα αστείο. Το κοινό είναι μαζί σου, θέλει να πετύχεις.
– Eχετε να παρατηρήσετε κάτι ως προς τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης στη δουλειά του λογογράφου;
– Συνηθίζω να λέω στους συνομιλητές μου: μη δίνεις ποτέ σε ένα bot τη φωνή σου. Είσαι άνθρωπος που στέκεται μπροστά σε ανθρώπους. Το κοινό θέλει μια ανθρώπινη σύνδεση μαζί σου. Θέλει την καρδιά και την ψυχή σου. Να χρησιμοποιήσεις την τεχνητή νοημοσύνη για να ερευνήσεις; Για να συλλάβεις ιδέες και για να δομήσεις τη σκέψη σου; Βεβαίως, όπως θα έκανες και με έναν φίλο. Oταν όμως έρθει η ώρα να γράψεις τις λέξεις που θα βγουν από το στόμα σου, θα πρέπει πρώτα να έχουν βγει από την καρδιά σου. Είναι αυτό που σε κάνει μοναδικό.
– Αν δίνατε μόνο μια συμβουλή για μια καλή ομιλία, ποια θα ήταν αυτή;
– Είχα ρωτήσει κάποια στιγμή τον πρόεδρο Ομπάμα τι πιστεύει ότι κάνει κάποιον καλό ομιλητή. Hταν εξαιρετικός ομιλητής ο ίδιος. Μου είχε πει ότι ο καλός ομιλητής μιλάει εκ πεποιθήσεως. Αν δείτε την πρώτη μεγάλη ομιλία που έδωσε στο συνέδριο το 2004 και την αποχαιρετιστήρια ομιλία του κατά την αποχώρηση από τον Λευκό Οίκο το 2017, θα εξακριβώσετε τη συνέπεια που είχαν οι τοποθετήσεις του. Δεν προσπάθησε να είναι διαφορετικός από χρόνο σε χρόνο. Hξερε ποιος ήταν. Και βρισκόταν πια στο χέρι του κοινού και των ψηφοφόρων αν θα συμφωνούσαν μαζί του.
Ποιος είναι
Ο Σούπλατ συμμετείχε στη σύνταξη 500 ομιλιών για την παγκόσμια ασφάλεια, τη διεθνή οικονομία και την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Συνόδευσε τον Ομπάμα στα ταξίδια του, σε 40 χώρες. Σήμερα, διδάσκει πολιτική λογογραφία στο American University.
Στο βιβλίο του «Say It Well» (Πείτε τα καλά) ο Τέρι Σούπλατ δίνει συμβουλές σε όσους φιλοδοξούν να ηγηθούν. «Ως λογογράφος, δουλειά σου είναι να παίζεις με τα δυνατά σημεία του ομιλητή ώστε να ξετυλίγεις την καλύτερη εκδοχή του και σίγουρα να τον προστατεύεις από τις αδυναμίες του», λέει στην «Κ».
