Η Φιόνα Σκοτ Μόρτον συμπεριλαμβάνεται στους κορυφαίους ειδικούς στον κόσμο στα οικονομικά του ανταγωνισμού – και ειδικά στη ρύθμιση του ψηφιακού κλάδου. Καθηγήτρια Οικονομικών στη Σχολή Μάνατζμεντ του Πανεπιστημίου Γέιλ, το 2023 ήταν υποψήφια για τη θέση της επικεφαλής οικονομολόγου για θέματα ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αλλά απέσυρε την υποψηφιότητά της ύστερα από παρέμβαση του προέδρου Μακρόν κατά του διορισμού μιας μη Ευρωπαίας στη θέση.
Η συνομιλία μας έλαβε χώρα την επομένη της ορκωμοσίας, με την προβεβλημένη παρουσία των πιο ισχυρών Αμερικανών επιχειρηματιών της τεχνολογίας, οι οποίοι, σε αντίθεση με οκτώ χρόνια πριν, έχουν δώσει σαφή δείγματα υποταγής στον Τραμπ – και περιμένουν ανταλλάγματα. Eνας τρόπος με τον οποίο ο νέος Λευκός Οίκος θα μπορούσε να βοηθήσει τους τεχνολογικούς κολοσσούς είναι να τους προστατεύσει από τις οχλήσεις των ρυθμιστικών αρχών, τόσο στις ΗΠΑ όσο και εκτός αυτών. (Ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ της Meta ήδη παρότρυνε τον Τραμπ να πιέσει τις Βρυξέλλες να χαλαρώσουν τον έλεγχο που ασκούν στις αμερικανικές εταιρείες τεχνολογίας.) Αλλά σε ένα νέο περιβάλλον όπου οι σχέσεις με τον ένοικο του Οβάλ Γραφείου ενδέχεται να είναι πιο σημαντικές από τον νόμο και τα πραγματικά δεδομένα για τις προοπτικές μιας εταιρείας, πολλοί περιμένουν να δουν πώς θα αλλάξει η στάση του υπουργείου Δικαιοσύνης και της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Εμπορίου (FTC) απέναντι στην Big Tech.
Ρωτάω τη Σκοτ Μόρτον αν θεωρεί ότι η επιβολή της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας θα είναι χαμηλά στην ατζέντα της νέας αμερικανικής κυβέρνησης. «Δεν είναι προφανές. Εχουμε μια σύγκρουση πλέον στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα μεταξύ των παραδοσιακών συντηρητικών, που τους αρέσουν τα επιχειρηματικά κέρδη και συνεπώς τους αρέσουν τα μονοπώλια, και οι οποίοι τείνουν να ανήκουν στο υψηλότερο 1% της κατανομής του εισοδήματος, και των λαϊκιστών, που είναι ενισχυμένοι και που αποτελούν τον πυρήνα του κινήματος MAGA. Οι λαϊκιστές είναι κατά των μεγάλων επιχειρήσεων και της επιχειρηματικής ισχύος».
Είδαμε ήδη μια πρώτη αψιμαχία μεταξύ των πλουτοκρατών και των λαϊκιστών, για το θέμα της θεώρησης βίζας H1B για αλλοδαπούς εργαζομένους υψηλής εξειδίκευσης, παρατηρώ. «Ακριβώς. Με τους λαϊκιστές να λένε ότι δεν χρειαζόμαστε άλλους μετανάστες και τους πλουτοκράτες να λένε ότι οι μετανάστες αυτοί απασχολούνται στις τεχνολογικές startups τους – ή, στην περίπτωση ανειδίκευτων εργαζομένων, στα εργοστάσια συσκευασίας κρέατος που τους ανήκουν. Αρα οι πλουτοκράτες θέλουν περισσότερη μετανάστευση. Τα άτομα που διορίστηκαν στη FTC και στο τμήμα αντιμονοπωλιακών πρακτικών του υπουργείου Δικαιοσύνης ανήκουν στην παράδοση του λαϊκισμού και της επιβολής της νομοθεσίας – είναι άτομα που έχουν εργαστεί και στο παρελθόν στις υπηρεσίες αυτές και πιστεύουν στο έργο τους».
Αρα, εκτιμά η Σκοτ Μόρτον, το έργο ρύθμισης του ανταγωνισμού θα συνεχιστεί ως είχε, «έως ότου κάποια εταιρεία βρεθεί να κατηγορείται για παράβαση της νομοθεσίας και μπορέσει να αποκτήσει πρόσβαση στον Λευκό Οίκο και να δωροδοκήσει τον Τραμπ, να αγοράσει τα κρυπτονομίσματά του ή κάτι τέτοιο, και εκείνος να πιέσει το υπουργείο Δικαιοσύνης να βάλει την υπόθεση στο αρχείο».
Το λανσάρισμα ενός «meme coin» με το όνομα του νέου προέδρου λίγες ημέρες πριν ορκιστεί δεν είναι ο καλύτερος οιωνός για τη στάση της νέας κυβέρνησης απέναντι στη διαφθορά και στις συγκρούσεις συμφερόντων, σημειώνω.
«Σωστά. Φαίνεται ότι η διάταξη περί απολαβών (Emoluments Clause) του συντάγματος, που απαγορεύει στον πρόεδρο να πλουτίζει ενώ διατηρεί το αξίωμά του, έχει μετατραπεί σε νεκρό γράμμα – που σημαίνει ότι όλα είναι δυνητικά προς πώληση. Γι’ αυτό είδαμε όλες αυτές τις χορηγίες προς την Επιτροπή Ορκωμοσίας – γιατί όλες οι εταιρείες θέλουν να έχουν τη δυνατότητα να πάρουν τηλέφωνο στον Λευκό Οίκο και να εξηγήσουν γιατί τα δικά τους προϊόντα πρέπει να εξαιρεθούν από τους δασμούς ή κάτι αντίστοιχο, με την κατάλληλη αποζημίωση στο κατάλληλο άτομο».
Η διακεκριμένη οικονομολόγος του Γέιλ δίνει έναν ακόμη λόγο γιατί, παρά το γεγονός ότι οι μεγάλες πλατφόρμες έχουν «προσαρμόσει» τις εταιρικές πολιτικές τους στην κατεύθυνση που απαιτούσε το συντηρητικό κίνημα (υπέρ της «ελεύθερης έκφρασης» και κατά της «φίμωσης συντηρητικών απόψεων»), δεν θα γλιτώσουν εν γένει τη στενή επιτήρηση του νέου υπουργείου Δικαιοσύνης. Οπως αναφέρει, τουλάχιστον ένας από τους νέους αξιωματούχους προέρχεται από τον όμιλο ΜΜΕ του Ρούπερτ Μέρντοχ – συμφέροντα που έχουν ανοιχτή κόντρα με τις μεγάλες πλατφόρμες σχετικά με τη διάδοση και αξιοποίηση του ειδησεογραφικού τους περιεχομένου στο Διαδίκτυο χωρίς την απαιτούμενη αποζημίωση. «Η αντιπαράθεση αυτή δεν επιλύεται με την κατάργηση των κανόνων για τον έλεγχο του περιεχομένου», τονίζει η Σκοτ Μόρτον.
Υποβάθμιση και ευκαιρία
«Επιπλέον, η κατάργηση των κανόνων αλλάζει την ποιότητα του προϊόντος», συνεχίζει. «Για τους ανθρώπους που έχουν μια έφεση στο μίσος και στη βία, το “τέλος της λογοκρισίας” είναι θαυμάσιο, όλα επιτρέπονται. Αλλά οι περισσότεροι χρήστες θέλουν απλά να βλέπουν υλικό για τον γάμο του ξαδέλφου τους ή τις διακοπές των φίλων τους. Δεν θέλουν να βλέπουν όλο αυτό το μίσος, τον μισογυνισμό, τις ασχήμιες κάθε μορφής. Και έτσι αποχωρούν από τις πλατφόρμες. Ο Μασκ, για παράδειγμα, αγόρασε το Twitter, υποβάθμισε το προϊόν, κατήργησε τον έλεγχο του περιεχομένου και μετά έκανε αυτά που έκανε στις (αμερικανικές) εκλογές. Και έχει καταφέρει να υπονομεύσει την επίδραση του δικτύου (αγγλιστί network effects)… Το Χ συνεχίζει να λειτουργεί, αλλά οι οικονομολόγοι έχουν μεταφερθεί στο Bluesky – εκεί πλέον ενημερώνομαι για τις ειδήσεις, την ακαδημαϊκή έρευνα και τις εκδηλώσεις που με ενδιαφέρουν. Εφυγα από το Χ. Ο προβληματισμός περί αυτού του είδους της υποβάθμισης ήταν που είχε κινητοποιήσει τις εταιρείες αυτές να εφαρμόσουν πολιτικές ελέγχου του περιεχομένου. Δεν το έκαναν υπό τον φόβο κάποιας κυβερνητικής παρέμβασης, αλλά επειδή ήθελαν οι πλατφόρμες τους να είναι ελκυστικές για τους χρήστες».
Θα πιέσει την Ε.Ε.;
Στο μέτωπο της ρύθμισης, πόσο πιθανό θεωρεί ο Τραμπ να εισακούσει τον Ζούκερμπεργκ και να πιέσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εφαρμόσει πιο χαλαρά το ρυθμιστικό πλαίσιο που θεσμοθέτησε με τους νόμους για τις ψηφιακές αγορές (DMA) και τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA);
Η Σκοτ Μόρτον αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο με σκεπτικισμό. «Τα θέματα στην ατζέντα του είναι πολύ μεγαλύτερα. “Θέλω να αγοράσω τη Γροιλανδία!”. “Θέλω να αποσυρθώ από το ΝΑΤΟ!”. “Θέλω να επιβάλω δασμούς στους πάντες!”. “Θέλω να γίνω φίλος με τη Ρωσία και να τερματίσω τον πόλεμο στην Ουκρανία”. Συν ότι θέλει να απελάσει τους παράνομους μετανάστες, με τη συνδρομή του στρατού, με στρατόπεδα συγκέντρωσης, κοινωνική αναταραχή κ.ο.κ. Δεν νομίζω ότι τα πρόστιμα του Ζούκερμπεργκ –τα οποία μπορεί άνετα να πληρώσει– είναι ένα ζήτημα του ιδίου βεληνεκούς».
Σχετικά με τα ρεπορτάζ που αποδίδουν στη νέα Κομισιόν πρόθεση να «παγώσει» και να επανεξετάσει τις έρευνες κατά των εταιρειών της Big Tech στο πλαίσιο του DMA και του DSA, η διακεκριμένη οικονομολόγος υπογραμμίζει: «Η Κομισιόν τείνει πάντα να αργοπορεί, άρα είναι αδύνατο να ξέρουμε σε αυτή τη φάση τι υποδηλώνει η αργοπορία (με την εξέλιξη των ερευνών). Πιστεύω ότι θα ήταν τεράστιο λάθος, και τρομερά επιζήμιο, να κάνει υποχωρήσεις στην εφαρμογή αυτής της νομοθεσίας. Είναι κρίσιμο για την ευρωπαϊκή δημοκρατία και το κράτος δικαίου η διαδικασία να προχωρήσει κανονικά. Ούτως ή άλλως, προχωράει με αργούς ρυθμούς, σε τεχνοκρατική βάση. Προχωράει με τόσο αργούς ρυθμούς, που θα είμαστε τυχεροί αν έχουμε την τελική ετυμηγορία έως το τέλος της τετραετίας της νέας κυβέρνησης των ΗΠΑ. Δεν υπάρχει κάτι που θα μπορούσε ο Τραμπ να μετατρέψει σε εμπρηστικό γεγονός».
Γιατί όχι ευρωπαϊκά σόσιαλ μίντια;
Η Σκοτ Μόρτον σχολιάζει τις προτροπές που ακούγονται στην ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα για ίδρυση ενός ευρωπαϊκού μέσου κοινωνικής δικτύωσης και αποσύνδεσης από τις υπηρεσίες των αμερικανικών εταιρειών. «Αυτά τα θεωρώ εν πολλοίς ανοησίες. Δεν με ενδιαφέρει τι εθνικής προέλευσης είναι το προϊόν που χρησιμοποιώ. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η πλατφόρμα να είναι καλής ποιότητας, σύννομη, ασφαλής, υπέρ της δημοκρατίας κ.ο.κ. Αν οι υπόλοιπες πλατφόρμες ακολουθήσουν το X και βυθιστούν στον βούρκο, πρέπει να υπάρχει μια εναλλακτική επιλογή, στην οποία να μπορούν να στραφούν οι χρήστες. Γιατί δεν βλέπουμε κάποιον επιχειρηματία στην Ευρώπη να παίρνει πόρους από τo πρόγραμμα IPCEI (σημαντικά έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος) ή από κάποιο ταμείο για έρευνα και ανάπτυξη, να αντιγράφει το μοντέλο των αμερικανικών εταιρειών κοινωνικής δικτύωσης αλλά να το λειτουργεί βάσει κανόνων και ελέγχου περιεχομένου; Θα μπορούσε να λειτουργεί βάσει διαφημίσεων, αλλά με πολύ λιγότερες διαφημίσεις από το Facebook, θα μπορούσε να λειτουργεί με συνδρομές – δεν έχει σημασία».
Θα φτάσει όμως η δυσαρέσκεια των χρηστών με τις αμερικανικές πλατφόρμες στην κρίσιμη μάζα ώστε να είναι οικονομικά βιώσιμο ένα εναλλακτικό μέσο που πριμοδοτεί το έγκυρο και βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα περιεχόμενο;
«Θεωρώ ότι το προσεγγίζετε από την ανάποδη το θέμα. Η επίδραση του δικτύου είναι κάτι πολύ ισχυρό – θέλω να βρίσκομαι εκεί που βρίσκονται όλοι οι άλλοι. Είναι πολύ δύσκολο κάποιος ατομικά να πάρει την απόφαση να είναι ο πρώτος που θα αποχωρήσει από μία πλατφόρμα που απολαμβάνει αυτά τα network effects και να μεταβεί σε μία άλλη όπου δεν υπάρχουν. Είναι ένα πρόβλημα συντονισμού, στη λύση του οποίου θα συνέβαλλε μία επιχειρηματική πρωτοβουλία όπως αυτή που ανέφερα – ή μία πρωτοβουλία των ευρωπαϊκών ενώσεων δημοσιογράφων που είναι κατά της Big Tech, για ένα μη κερδοσκοπικό δίκτυο στο οποίο θα συμμετέχουν όλοι οι δημοσιογράφοι και οι εφημερίδες της Ευρώπης. Κάποιος όμως πρέπει να φτιάξει το δίκτυο, ώστε να γίνει αυτή η μαζική μετακίνηση. Η Ευρώπη παραπονιέται συνέχεια για τις κακές της επιδόσεις στην καινοτομία· αν οι αμερικανικές πλατφόρμες ανακοινώνουν ότι θα υποβαθμίσουν το προϊόν τους, έχουμε δει τι θα σημάνει αυτό στην πράξη με την διολίσθηση του Χ, και ούτε αυτό δεν οδηγεί σε εναλλακτικές από την Ε.Ε., τότε της αξίζει ο χαρακτηρισμός του ουραγού στην καινοτομία. Θα φταίτε εσείς – και θα είναι ένα αβίαστο λάθος».
