Η αλήθεια είναι πως οι ιδρυτές της Αμερικανικής Δημοκρατίας έκαναν καλή δουλειά όταν σχεδίαζαν το πολίτευμα και τους θεσμούς της. Ο βασικός πολιτικός τους στόχος ήταν να εμποδίσουν τη συγκέντρωση της πολιτικής αλλά και της οικονομικής δύναμης σε λίγα χέρια ή, ακόμα χειρότερα, σε ένα άτομο. Για να το πετύχουν αξιοποίησαν το Σύνταγμα, τις τροποποιήσεις που ακολούθησαν, την ανεξάρτητη δικαστική εξουσία, την πολιτική και θεσμική παράδοση, τον ελεύθερο Τύπο αλλά και τη θεσμοποίηση της κοινωνίας πολιτών. Ηταν φυσικό ένα τόσο πολύπλοκο σύστημα να είναι αρτηριοσκληρωτικό και να οδηγεί συχνά σε αδιέξοδα. Κανένα σύστημα δεν είναι τέλειο, δεν είναι τυχαίο, όμως, πως η ακτινοβολία του αμερικανικού πολιτεύματος ήταν τέτοια ώστε ο Αδαμάντιος Κοραής να γράψει πριν από δύο αιώνες (τον Φεβρουάριο του 1825): «Το έθνος που θα διαλέξει οποιοδήποτε άλλο πολίτευμα εκτός από εκείνο των ΗΠΑ, είναι σαν να συνεχίζει να τρώει βελανίδια μετά την εφεύρεση του ψωμιού».
Το σύστημα λειτούργησε. Η θεσμική Ιστορία των ΗΠΑ είναι μια ιστορία διεύρυνσης της ελευθερίας, αναγνώρισης δικαιωμάτων, προστασίας ατόμων και μειονοτήτων. Δεν ήταν γραμμική αυτή η πορεία στον βραχύ χρόνο αλλά ήταν οπωσδήποτε στον μακρύ. Το σύστημα λειτούργησε σε δύσκολες στιγμές. Στον εμφύλιο πόλεμο, τη μεγάλη ύφεση, την περίοδο του Μακαρθισμού, στον Ψυχρό Πόλεμο, κυρίως όμως όταν ένας άνθρωπος, ο πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον, επιχείρησε να αλώσει το κράτος. Αρκούσαν δύο νεαροί, όχι ιδιαίτερα έμπειροι δημοσιογράφοι της Washington Post για να τον γονατίσουν. Το σύστημα άντεξε ακόμα και στην πρώτη θητεία Τραμπ.
Αλλά δεν είμαι καθόλου βέβαιος πως το σύστημα αυτό θα αντέξει και τώρα. Διότι τώρα ο Τραμπ, σε αντίθεση με την πρώτη φορά, είναι σε θέση να ελέγξει πλήρως τους «αρμούς της εξουσίας», να πετύχει δηλαδή το όνειρο κάθε λαϊκιστή δημαγωγού που επιθυμεί να εξελιχθεί σε δικτατορίσκο. Δεν θα διστάσει να το κάνει γιατί ο αμερικανικός λαός του έδωσε την άδεια. Αυτό, όμως, δεν το προέβλεψαν ο Μάντισον, ο Τζέφερσον, ο Χάμιλτον.
Ποια θα είναι τα πρώτα του θύματα; Οι μετανάστες, τα άτομα που έχτισαν τις ΗΠΑ. Ακόμα και οι Αμερικανοί πολίτες θα ανήκουν, πλέον, σε δύο κατηγορίες. Οι μειονότητες θα καταδικαστούν σε μεγαλύτερη περιθωριοποίηση. Τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ θα πάνε πίσω δεκαετίες. Ολόκληρες ομάδες θα στοχοποιηθούν και θεσμικά συστήματα προστασίας δικαιωμάτων θα υπονομευθούν. Η δημόσια εκπαίδευση θα καταρρακωθεί με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη μοίρα των αδύναμων. Η δημόσια υγεία και η κοινωνική ασφάλιση θα εξατμιστούν. Με δυο λόγια, δεν θα υπάρξει πολιτική που να αφορά δικαιώματα (πολιτικά, ατομικά, κοινωνικά) που να μην επιδεινωθεί. Τι απομένει για να αντισταθεί; Ο Τύπος; Οχι δα. Οχι διότι η Washington Post αυτή τη φορά γονάτισε η ίδια και μάλιστα προληπτικά, αλλά γιατί ο Τύπος δεν έχει τη δύναμη σήμερα που είχε στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Τα κοινωνικά δίκτυα που διακινούν, πλέον, την (παρα)πληροφόρηση αποτελούν φυσικό σύμμαχο του Τραμπ και της Ακροδεξιάς Διεθνούς που τον λατρεύει και τον αντιγράφει.
Αλλά υπάρχει κάτι που μπορεί και πρέπει να αντέξει: η κοινωνία των πολιτών, που στις ΗΠΑ είναι ισχυρή, έμπειρη και καλά οργανωμένη. Ας μην ξεχνάμε ότι η μισή Αμερική δεν τον ψήφισε. Ηρθε η ώρα αυτή η Αμερική να αναλάβει τις ευθύνες της.
* Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών και διευθυντής του Εργαστηρίου Πολιτικής και Θεσμικής Θεωρίας και Ιστορίας των Ιδεών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
