Τι μπορεί να γίνει αν η μεγαλύτερη χώρα της Δύσης –οι ΗΠΑ– μπει σε μια διαδικασία επεκτατικής ισχύος; Αυτό είναι το μεγαλύτερο ερώτημα που απασχολεί όλους μετά τις τελευταίες δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ.
Από την εποχή που ο Τόμας Χομπς έγραφε για τη φυσική κατάσταση και την ανάγκη κανόνων και οργάνωσης, έχουν μεσολαβήσει αιώνες. Μέσα από τις στάχτες των δύο παγκοσμίων πολέμων αναδείχθηκε το σύστημα διεθνούς οργάνωσης, με τον ΟΗΕ στην καρδιά του, το οποίο παρά τις ατέλειες και τις αστοχίες του καθόρισε την πορεία των κρατών για το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Ο 21ος, παρά την αισιοδοξία για μια φάση οργανωμένης παγκόσμιας διακυβέρνησης, ως η πολιτική εκδοχή της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης, μοιάζει όλο και περισσότερο με την άναρχη «ζούγκλα» των χειρότερων σεναρίων της θεωρίας του ρεαλισμού.
Υπάρχουν δύο βασικά προβλήματα που έχουν οδηγήσει σε αυτή την κατάσταση. Το πρώτο είναι η ανάδυση αυτών που o Γκίντεον Ράχμαν χαρακτήριζε strongmen. Από τον Πούτιν έως τον Ασαντ και τον Κιμ Γιονγκ Ουν, αυτός ο τύπος ηγέτη διαδέχθηκε ή δημιούργησε ένα αυταρχικό και αναθεωρητικό καθεστώς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, με χαρακτηριστικότερη αυτή της Ρωσίας του Πούτιν, ένα αναθεωρητικό καθεστώς εξελίχθηκε σε μια από τις σημαντικότερες απειλές για τη διεθνή ασφάλεια και κυρίως για τη Δύση.
Παράλληλα, και εδώ αναφέρουμε το δεύτερο πρόβλημα, στο εσωτερικό των δυτικών δημοκρατιών, ως αποτέλεσμα και των κρίσεων καλλιεργήθηκε μια διαδικασία κοινωνικής και πολιτικής πόλωσης που εξέθρεψε τις λαϊκιστικές και αυταρχικές φωνές ακραίων πολιτικών και κομματικών σχηματισμών. Πολλές δυτικές δημοκρατίες γνώρισαν ή ήρθαν αντιμέτωπες με τον κίνδυνο της Ακροδεξιάς, η οποία είχε κύριο ηγετικό πρόταγμα μια δυτική εκδοχή strongmen.
Σ’ αυτό το πλαίσιο μπορούμε να προσεγγίσουμε και την πολιτική εκτόξευση του Ντόναλντ Τραμπ, που κατάφερε να επιστρέψει στην Προεδρία των ΗΠΑ. Επειτα από πέντε χρόνια ο νέος πρόεδρος βρίσκεται σε έναν κόσμο διαφορετικό προς το χειρότερο. Το σύστημα διεθνούς οργάνωσης δεν λειτουργεί και πλέον ο κόσμος της φυσικής κατάστασης δεν μοιάζει και τόσο μακρινός. Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει ένα στυλ ηγεσίας που μοιάζει αρκετά με τους strongmen. Από τους θεσμούς και το διεθνές δίκαιο προτιμάει την ισχύ και την επιβολή των θέσεών του. Αυτός είναι και ο λόγος που δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στην προσωπική διπλωματία και όχι στη θεσμική γραφειοκρατία.
Μπαίνουμε σε μια φάση συνεχούς διαπάλης ανάμεσα σε αυτή την προσέγγιση του νέου προέδρου και του συστήματος θεσμικών ισορροπιών των ΗΠΑ. Αν δεν επιτευχθεί η ισορροπία θα βιώσουμε μια κατάσταση πλήρους αποδόμησης της έννοιας της διεθνούς οργάνωσης και ο Τόμας Χομπς θα συναντήσει τον Ελον Μασκ.
* Ο κ. Τριαντάφυλλος Καρατράντος ειναι δρ Ευρωπαϊκής ασφάλειας και νέων απειλών, κύριος ερευνητής ΕΛΙΑΜΕΠ.
