Για περισσότερες από πέντε δεκαετίες, ο πρέσβης Στιούαρτ Αϊζενστατ υπήρξε ο πιο στενός φίλος και ακούραστος συνοδοιπόρος του Τζίμι Κάρτερ, ενώ συνέγραψε κι ένα βιβλίο άνω των χιλίων σελίδων (President Carter: The White House Years, 2018) για να υπερασπιστεί την παρακαταθήκη του 39ου προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών.
Σήμερα, ο πρώην επικεφαλής σύμβουλος του Λευκού Οίκου για θέματα εσωτερικής πολιτικής και ανώτερος νομικός σύμβουλος της Covington & Burling αφηγείται στην «Κ» τα γεγονότα που σημάδεψαν τη θητεία Κάρτερ, τις διπλωματικές επιτυχίες στη Μέση Ανατολή, τη στάση του απέναντι στη Σοβιετική Ενωση και την κρίση των ομήρων στο Ιράν, που του στέρησε την επανεκλογή του.
– Η φιλία και η επαγγελματική σχέση σας με τον πρώην πρόεδρο Κάρτερ διήρκεσε πάνω από πέντε δεκαετίες. Ποια θα περιγράφατε ως κυρίαρχα χαρακτηριστικά της ηγεσίας του;
– Ενα από τα πιο σημαντικά σημεία είναι ότι πολλούς από τους σπόρους που φύτεψε, τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική πολιτική, άνθησαν πλήρως μετά την αποχώρησή του από το αξίωμα, και ότι η κληρονομιά του, ως εκ τούτου, είναι πιο μακροχρόνια από ό,τι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται. Για παράδειγμα, είχε ένα σοβαρό πρόβλημα, όπως και οι προκάτοχοί του, Νίξον και Φορντ, με τον πληθωρισμό. Και αυτό το πρόβλημα επιδεινώθηκε ιδιαίτερα ενόψει των εκλογών εξαιτίας της Ιρανικής Επανάστασης και της διακοπής της παροχής πέντε εκατομμυρίων βαρελιών ιρανικού πετρελαίου, τον Ιούλιο του 1979.
Ο Κάρτερ, αφού είχε δοκιμάσει τόσες άλλες οδούς για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, όρισε τον Πολ Βόλκερ επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ και το έκανε αυτό παρά τις αντιρρήσεις σχεδόν όλων των συμβούλων του.
Οταν συνάντησε τον Βόλκερ στο Οβάλ Γραφείο, εκείνος του είπε: «Κύριε πρόεδρε, αν με διορίσετε, θα πνίξω πραγματικά τον πληθωρισμό με επώδυνο τρόπο, με υψηλά επιτόκια, και αυτό θα οδηγήσει σε μια δύσκολη οικονομική συνθήκη ενόψει των εκλογών σας το 1980». Ο πρόεδρος απάντησε: «Πολ, δεν θέλω η κληρονομιά μου στον αμερικανικό λαό να είναι ο υψηλός πληθωρισμός. Φρόντισε εσύ την οικονομία και θα φροντίσω εγώ την πολιτική». Και ποτέ, καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, δεν κατηγόρησε τον Βόλκερ για τα επιτόκια, τα οποία έφτασαν πάνω από το 20%. Ωστόσο, αυτό λειτούργησε και ο πληθωρισμός έπεσε.
– Πόσο κρίσιμη ήταν η προσωπική συμμετοχή του προέδρου Κάρτερ στις διαπραγματεύσεις μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου (Καμπ Ντέιβιντ); Θα μπορούσε να είχε επιτευχθεί η ειρήνευση χωρίς τη διαμεσολάβησή του;
– Απολύτως όχι. Ο πρόεδρος Σαντάτ (της Αιγύπτου) έκανε το ιστορικό ταξίδι του στην Ιερουσαλήμ και υποσχέθηκε να μην ξανακάνει πολέμους, αλλά η μετατροπή αυτού σε ένα πραγματικό πλαίσιο ειρήνης και τελικά σε μια συνθήκη ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Ετσι, ο πρόεδρος Κάρτερ πήρε μια πραγματικά τολμηρή και θαρραλέα απόφαση, να προσκαλέσει τον πρωθυπουργό του Ισραήλ Μεναχέμ Μπέγκιν και τον Ανουάρ Σαντάτ στο προεδρικό καταφύγιο Καμπ Ντέιβιντ. Και το έκανε αυτό πιστεύοντας ότι αν μπορούσαμε να ξεφύγουμε από την καυτή ατμόσφαιρα των διαπραγματεύσεων στο Κάιρο, στην Ιερουσαλήμ ή στην Ουάσιγκτον, και να έχουμε ένα απομονωμένο μέρος χωρίς τον Τύπο, αυτό θα έδινε την καλύτερη ευκαιρία για ειρήνη.
Ωστόσο, τη 13η μέρα των διαπραγματεύσεων, την Κυριακή το πρωί, ήρθαν οι διαπραγματευτές και του είπαν: «Κύριε πρόεδρε, λυπάμαι που δεν μπορέσαμε να καταλήξουμε σε συμφωνία. Κάναμε πρόοδο, αλλά δεν καταλήξαμε σε συμφωνία». «Δεν μπορώ και δεν θα κάνω άλλους συμβιβασμούς. Θέλω να πάρετε μια λιμουζίνα για να με μεταφέρει από το Καμπ Ντέιβιντ στην αεροπορική βάση Αντριους, όπου περιμένει ένα συμμαχικό αεροπλάνο για να με μεταφέρει στην πατρίδα μου», είπε ο Μπέγκιν.
Ο πρόεδρος Κάρτερ, αντιλαμβανόμενος ότι αυτό θα υπονόμευε το πραγματικά θαρραλέο ταξίδι που είχε κάνει ο Σαντάτ και θα αποτελούσε πλήγμα για τη δική του κυβέρνηση, θυμήθηκε, από τις αναφορές της CIA για τα προφίλ των δύο πολιτικών, ότι ο Μπέγκιν είχε ιδιαίτερη αγάπη για τα οκτώ εγγόνια του. Ετσι, ο πρόεδρος έβαλε τη γραμματέα του να φτιάξει οκτώ αντίγραφα της πρωτότυπης φωτογραφίας των τριών ηγετών όταν συναντήθηκαν για πρώτη φορά στο Καμπ Ντέιβιντ, και στη συνέχεια πήρε τα ονόματα καθενός από τα εγγόνια του και έγραψε μια προσωπική αφιέρωση για το καθένα: «Με ελπίδες για ειρήνη».
Ηταν υπέρμαχος του ελεύθερου εμπορίου, καθώς πίστευε ότι αυτό συνέδεε τις χώρες σε έναν αμοιβαίως επωφελή συνασπισμό. Ηταν πολύ αντίθετος στον προστατευτισμό.
Ο Τζίμι Κάρτερ πήγε στο δωμάτιο του Μπέγκιν και του παρέδωσε αυτές τις φωτογραφίες και ο Μπέγκιν διάβασε δυνατά τα ονόματα καθενός από τα εγγόνια του. Ο πρόεδρος Κάρτερ είδε τα μάτια του Μπέγκιν να δακρύζουν και τα χείλη του να τρέμουν. Κατέβασε την τσάντα του και είπε: «Κύριε πρόεδρε, για τα εγγόνια μου, θα κάνω μια τελευταία προσπάθεια»…
– Γνωρίζουμε ότι ο πρόεδρος Κάρτερ δεν ήταν θιασώτης της Realpolitik, ενώ η συμφωνία για τον περιορισμό των στρατηγικών όπλων (Salt ΙΙ) με τον Μπρέζνιεφ επαναπροσδιόρισε τις σχέσεις ΗΠΑ και ΕΣΣΔ. Πώς αντιλαμβανόταν τη Σοβιετική Ενωση και τη λεγόμενη «κομμουνιστική απειλή»;
– Πρώτον, είπε σε μια σημαντική ομιλία του μια φράση, η οποία επικρίθηκε από πολλούς στη Δεξιά: «Δεν πρέπει να έχουμε υπερβολικό φόβο για τον κομμουνισμό». Αυτό δεν σήμαινε ότι δεν τον έπαιρνε στα σοβαρά, τουναντίον. Αυτό που εννοούσε είναι πως αν υπερασπιστούμε τις δικές μας αξίες μέσω των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αν επανεξοπλιστούμε, τότε μπορούμε να κυριαρχήσουμε και να καταλήξουμε να κερδίσουμε τον Ψυχρό Πόλεμο.
Επομένως, αυτό που έκανε είναι ότι συνδύασε την «ήπια ισχύ» με τη «σκληρή ισχύ», όπου ανέστρεψε τη μείωση των αμυντικών δαπανών μετά το Βιετνάμ και όλα τα οπλικά συστήματα που πιστώνονται στον Ρέιγκαν, όπως ο πύραυλος Κρουζ, το βομβαρδιστικό Στελθ και τα ενδιάμεσα πυρηνικά όπλα στην Ευρώπη· αυτά τα ξεκίνησε ο πρόεδρος Κάρτερ. Στη συνέχεια, μετά την εισβολή των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν, αύξησε τις αμυντικές δαπάνες κατά 5% ετησίως, επέβαλε εμπάργκο σιτηρών στις αποστολές προς τη Σοβιετική Ενωση, επέβαλε κυρώσεις στην υψηλή τεχνολογία και μποϊκοτάρισε τους Ολυμπιακούς Αγώνες, το οποίο ήταν πολύ επώδυνο.
– Ενα από τα γεγονότα που στιγμάτισαν την προεδρία Κάρτερ ήταν η κρίση των ομήρων στο Ιράν. Κατά την άποψή σας, ποιοι άλλοι λόγοι τον οδήγησαν τελικά στην ήττα του από τον Ρέιγκαν;
– Εχασε την επανεκλογή του για τρεις λόγους. Πρώτον, εξαιτίας του εσωκομματικού πολέμου, καθώς ο γερουσιαστής Κένεντι τον αμφισβήτησε για το χρίσμα και δίχασε το κόμμα. Δεύτερον, ο πληθωρισμός, ο οποίος ήταν σε διψήφια επίπεδα, όπου τελικά τα κατάφερε, αλλά όχι πριν από την εκλογή του, και το τρίτο ήταν το Ιράν.
Σχετικά με το Ιράν, υπάρχει η αντίληψη, ιδιαίτερα σε ορισμένα μέλη της ιρανικής διασποράς, ότι ο Κάρτερ τράβηξε με κάποιο τρόπο το χαλί κάτω από τα πόδια του σάχη και ότι γι’ αυτό έγινε η επανάσταση. Ωστόσο, δεν ισχύει. Του δώσαμε, όπως έκαναν και οι προηγούμενοι έξι πρόεδροι, μια ανοιχτή λίστα αγορών για να προμηθευτεί όπλα, ενώ ο πρόεδρος τον παρότρυνε, κατ’ ιδίαν, να προσεγγίσει τις μετριοπαθείς δημοκρατικές δυνάμεις για να προσπαθήσει να τις φέρει στην κυβέρνησή του, αλλά ποτέ δεν τον κατηγόρησε δημοσίως για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Mόλις έξι εβδομάδες πριν ο σάχης αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη ριζοσπαστική Ισλαμική Επανάσταση, η CIA τού έστειλε μια έκθεση που έλεγε ότι το Ιράν δεν βρίσκεται ούτε σε επαναστατική ούτε σε προεπαναστατική κατάσταση. Ηταν μία από τις χειρότερες εκθέσεις πληροφοριών στη σύγχρονη αμερικανική ιστορία
– Στις πρόσφατες εκλογές, ο πρόεδρος Κάρτερ δήλωσε ψηφοφόρος της Κάμαλα Χάρις. Κατά τη γνώμη σας, φοβόταν την επιστροφή του προέδρου Τραμπ και την πολιτική του προστατευτισμού;
– Ο Τζίμι Κάρτερ ήταν υπέρμαχος του ελεύθερου εμπορίου, καθώς πίστευε ότι αυτό συνέδεε τις χώρες σε έναν αμοιβαίως επωφελή συνασπισμό. Ακόμη, πίστευε ότι το ελεύθερο εμπόριο παρείχε στους Αμερικανούς καταναλωτές τα φθηνότερα προϊόντα από το εξωτερικό και ότι θα οδηγούσε στο άνοιγμα των αγορών τους στις εξαγωγές μας. Ετσι, ήταν πολύ αντίθετος στον προστατευτισμό.
Είχε δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για την Κύπρο
– Ποιος ήταν ο Κάρτερ μετά τον Λευκό Οίκο;
– Από ορισμένες απόψεις, η «μετα-προεδρία» του ήταν πάνω από δέκα φορές μεγαλύτερη από την προεδρία του, ενώ δημιούργησε το Κέντρο Κάρτερ, για να ακολουθήσει πολλά από τα πράγματα που είχε προσπαθήσει να κάνει ως πρόεδρος.
Επίσης, και θα πρέπει να αναφερθεί, έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για το Κυπριακό, καθώς ήταν μέλος μιας ομάδας που ονομάστηκε «Πρεσβύτεροι» μαζί με τον Αρχιεπίσκοπο Τούτου και άλλους, και το 2008 επισκέφθηκε την Κύπρο με τον Τούτου και τον Μπραχίμι, ελπίζοντας να δει αν θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί η μακροχρόνια διαμάχη. Και ανέφερε στην έκθεση του ταξιδιού ότι «είχα εμπλακεί σε αυτό το δύσκολο διπλωματικό έργο ακόμη και πριν γίνω πρόεδρος, το 1977», και θα πρέπει να γνωρίζετε ότι ήταν πολύ αντίθετος στην τουρκική εισβολή.
_______________________________________________________________________________
Κεντρική φωτ.: Ο Τζίμι Κάρτερ φωτογραφημένος για τους Νew York Times τον Οκτώβριο του 2007. Ενα από τα πιο σημαντικά σημεία της ηγεσίας του είναι ότι «πολλοί από τους σπόρους που φύτεψε, τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική πολιτική, άνθησαν πλήρως μετά την αποχώρησή του από το αξίωμα», λέει ο Στιούαρτ Αϊζενστατ. «Η κληρονομιά του είναι πιο μακροχρόνια από ό,τι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται». [Damon Winter/The New York Times]
