Παραμονή Πρωτοχρονιάς στο Βελιγράδι. Οσο τα πυροτεχνήματα χάνονται μέσα στην πυκνή αιθαλομίχλη, καταστρέφοντας το φαντασμαγορικό σόου στους ουρανοξύστες στις όχθες του ποταμού Σάβα, στις 11.52 το βράδυ, οκτώ λεπτά πριν από την αλλαγή του χρόνου, χιλιάδες φοιτητές και πολίτες έχουν συγκεντρωθεί στην πλατεία Στουντέντσκι, μπροστά από την πρυτανεία του πανεπιστημίου, και διαδηλώνουν σιωπηλά για δεκαπέντε λεπτά. Δεκαπέντε λεπτά σιγής για τα θύματα της τραγωδίας του σιδηροδρομικού σταθμού του Νόβι Σαντ, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της χώρας, όταν την 1η Νοεμβρίου κατέρρευσε η προσφάτως ανακαινισμένη οροφή, σκοτώνοντας δεκαπέντε άτομα, κυρίως νεαρής ηλικίας. Το ίδιο συμβαίνει καθημερινά στους δρόμους της Σερβίας, αλλά στις 11.52 το πρωί, την ώρα που σημειώθηκε το ατύχημα. Η κυκλοφορία σταματάει, οι πεζοί παραμένουν ακίνητοι, μακριά από στέγαστρα και γείσα κτιρίων, επικρατεί σιωπή.
Κινέζοι εργολάβοι
Οι εργασίες στον σταθμό αποτελούσαν μέρος μιας συνολικής ανακαίνισης των σιδηροδρομικών υποδομών της χώρας, η οποία ανατέθηκε από την κυβέρνηση σε Κινέζους εργολάβους. Η μη δημοσιοποίηση των εγγράφων που αφορούν την ανάθεση και την κατασκευή του στεγάστρου και η προσπάθεια των αρχών να απεμπλακούν από την υπόθεση προκάλεσαν την οργή της σερβικής κοινωνίας, η οποία κατέκλυσε τους δρόμους διαδηλώνοντας με συνθήματα όπως «Η διαφθορά σας σκοτώνει». Τα χέρια των πολιτών είναι βαμμένα με κόκκινη μπογιά. Τα «ματωμένα χέρια» έγιναν σύμβολο του αγώνα κατά της διαφθοράς.
Από τα μέσα Νοεμβρίου γίνονται ολοένα και περισσότερα συλλαλητήρια στη χώρα, με πρωτοβουλία κυρίως φοιτητών. Στις 22 του μήνα, μέλη της Σχολής Δραματικών Επιστημών που συμμετείχε στην τελετή των δεκαπέντε λεπτών σιγής που τηρούνται καθημερινά δέχτηκε οργανωμένη επίθεση από ομάδες μελών του κυβερνώντος κόμματος. Ως απάντηση, οι φοιτητές προχώρησαν σε κατάληψη της σχολής, με αιτήματα την κοινοποίηση των εγγράφων γύρω από την ανακατασκευή του σταθμού του Νόβι Σαντ, απαλλαγή των κατηγοριών για όσους συνελήφθησαν στις διαδηλώσεις, απόδοση ευθυνών στα άτομα που επιτέθηκαν σε φοιτητές και καθηγητές και αύξηση κατά 20% της χρηματοδότησης για τα πανεπιστήμια. «Ακολούθησε η Σχολή Θετικών Επιστημών, η Φιλοσοφική και η Φιλολογική Σχολή, η οποία μετράει 300 μέλη ΔΕΠ. Πραγματοποιήθηκε γενική συνέλευση, στην οποία η πλειοψηφία των καθηγητών αποφάσισε να υποστηρίξει τα αιτήματα των φοιτητών, ενώ παραμένει σε επικοινωνία με την κοσμητεία για το θέμα της αναπλήρωσης των μαθημάτων», αναφέρει στην «Κ» ο Βόικαν Στόιτσιτς, καθηγητής του Τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών.
Επειτα από το περιστατικό αυτό, πάνω από ογδόντα πανεπιστημιακά τμήματα, αλλά και σχολικά συγκροτήματα στη χώρα έπαυσαν τη λειτουργία τους, με τα μέλη της ακαδημαϊκής και σχολικής κοινότητας να απαιτούν τα παραπάνω αιτήματα. Η κορύφωση των ενεργειών τους εκδηλώθηκε στις 22 Δεκεμβρίου, όταν διοργάνωσαν το μεγαλύτερο συλλαλητήριο στη σύγχρονη ιστορία της Σερβίας. Παρόλο που δεν επικοινωνήθηκε από τα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης, πάνω από 100.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Σλάβια και τήρησαν δεκαπεντάλεπτη σιγή ως ένδειξη πένθους. Ανάμεσά τους και απλοί πολίτες, καλλιτέχνες και αγρότες. «Μπορούσες να ακούσεις ένα drone να πετάει, κάποιο μωρό να κλαίει, αλλά έως εκεί. Νομίζω πως αυτή η σιωπή ήταν πιο δυνατή από κάθε σύνθημα και κάθε προεδρική ομιλία στην τηλεόραση», λέει στην «Κ» νεαρός φοιτητής, ο οποίος προτίμησε να διατηρήσει την ανωνυμία του υπό τον φόβο αντιποίνων.
Η μη δημοσιοποίηση των εγγράφων ανάθεσης και κατασκευής του στεγάστρου που σκότωσε 15 άτομα στον σιδηροδρομικό σταθμό προκάλεσε την οργή της σερβικής κοινωνίας.
Πρωτοβουλίες
Μέσα σε αυτή την περίοδο, ο πρόεδρος Αλεκσάνταρ Βούτσιτς προσπάθησε να εξομαλύνει την κατάσταση. Αρχικά, με την παραίτηση και παραπομπή του υπουργού Υποδομών και Μεταφορών Γκόραν Βέσιτς στη δικαστική εξουσία. Εν συνεχεία, με τη διαφήμιση προσιτών δανείων σε νέους κάτω των 35 ετών, μια κίνηση που προκάλεσε την αντίδραση των οικονομολόγων λόγω του κινδύνου κατάρρευσης του οικονομικού συστήματος της Σερβίας. Και τέλος, προσκαλώντας τους φοιτητές να συνομιλήσουν μαζί του. Ωστόσο, οι αντιπροσωπείες των φοιτητών δεν βρίσκουν τον λόγο να συναντηθούν μαζί του, καθώς δεν είναι υπεύθυνος για την επίλυση της υπόθεσης, σε αντίθεση με τους δικαστικούς και εκπαιδευτικούς θεσμούς της χώρας. «Ο πρόεδρος Βούτσιτς δεν μπορεί να ικανοποιήσει τα αιτήματά μας, επειδή, σύμφωνα με το Σύνταγμα, δεν έχει καμία δικαιοδοσία γύρω από αυτά», σχολιάζει μέλος της συντακτικής ομάδας του φοιτητικού περιοδικού Filoblok, το οποίο δημιουργήθηκε στην περίοδο των αποκλεισμών των σχολών.
Με αυτή την τακτική, οι φοιτητές επικρίνουν την κατάληψη της εκτελεστικής εξουσίας από τον πρόεδρο Βούτσιτς και στέλνουν μήνυμα για τον σκιώδη τρόπο διακυβέρνησής του, ο οποίος έχει δημιουργήσει ένα κλίμα φόβου στη σερβική κοινωνία. Ενδεικτική της ατμόσφαιρας είναι η καταγγελία του πρύτανη του τμήματος Πολιτικών Επιστημών για προπηλακισμό και απειλές που δέχονται για τη ζωή τους φοιτητές από αγνώστους που τους τηλεφωνούν με απόκρυψη.
Η Σερβία έχει παράδοση στα φοιτητικά συλλαλητήρια. Τη δεκαετία του ’90, φοιτητές πρωτοστάτησαν σε διαδηλώσεις εναντίον του καθεστώτος του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Ακόμα και αν πολλές από αυτές δεν στέφθηκαν με επιτυχία, με εξαίρεση την «Επανάσταση της μπουλντόζας» που ώθησε τον Μιλόσεβιτς σε παραίτηση τον Οκτώβριο του 2000, αυτές οι κινητοποιήσεις πολιτικοποίησαν και αφύπνισαν τη σερβική κοινωνία.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και τώρα. Μόνο που σήμερα οι διαδηλώσεις έχουν την υποστήριξη τόσο της ακαδημαϊκής κοινότητας, όσο και της σχολικής, καθώς οι μαθητές των τελευταίων τάξεων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, μαζί με τους γονείς και τους καθηγητές τους, συμμετέχουν στις κινητοποιήσεις ακόμα και την περίοδο των διακοπών, παρόλο που επισπεύσθηκε από την κυβέρνηση λόγω της κοινωνικής οργής. «Για μας, η τραγωδία αυτή ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν θα συνέβαινε αν τα πράγματα γίνονταν με τον σωστό τρόπο. Για την ώρα όμως ελπίζω ότι οπωσδήποτε κάτι θα αλλάξει. Τίποτα δεν μπορεί να διορθωθεί αμέσως, αλλά το πρώτο βήμα είναι μεγάλης σημασίας. Ακόμα κι αν δεν σημειωθεί κάτι μεγάλο, έχουμε αφήσει ένα ισχυρό αποτύπωμα και μια παρακαταθήκη της γενιάς μας στις επόμενες», λέει η Γιόβανα Μάρκοβιτς, φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο του Νις. Παρά την κούραση και την απουσία από τα οικογενειακά τους τραπέζια, καθώς τα Χριστούγεννα στη Σερβία γιορτάζονται στις 7 Ιανουαρίου, οι φοιτητές και οι μαθητές επιμένουν στον αγώνα τους, προγραμματίζοντας τα επόμενα βήματά τους.
