Δεν χρειάστηκαν περισσότερες από δύο εβδομάδες οι δυνάμεις των τζιχαντιστών και των άλλων ομάδων της αντιπολίτευσης, στις οποίες διατηρεί ισχυρό έρεισμα η Τουρκία, για να προελάσουν από την Ιντλίμπ στη Δαμασκό, να ανατρέψουν το καθεστώς του Μπασάρ Αλ Άσαντ και να τρέψουν τον ίδιο σε φυγή τα ξημερώματα της Κυριακής.
Προς έκπληξη όλων των εξωτερικών παρατηρητών, αυτή η ταχύτατη αλλά «ήπια» για τα δεδομένα της Συρίας ανατροπή, σηματοδοτεί ήδη μία νέα πολιτική κατάσταση για τη χώρα, χωρίς όμως να έχει σχηματιστεί ακόμα η πλήρης εικόνα των νέων συσχετισμών που θα δημιουργήσουν στην περιοχή οι νέοι τζιχαντιστές ηγέτες.
«Δεν μου αρέσει να αποδίδω μαγικές ικανότητες σε καμία ηγεσία, ούτε πιστεύω πως για ό,τι συμβαίνει στον πλανήτη υπάρχει πάντα από πίσω ένα πολύ καλά οργανωμένο σχέδιο», σχολιάζει ο καθηγητής διεθνών σχέσεων Κωνσταντίνος Φίλης στην «Κ», ερωτώμενος για την αποτελεσματικότητα με την οποία οργανώθηκε η πτώση του συριακού καθεστώτος. «Το πολύ μεγάλο ερώτημα που δεν έχω απαντήσει ούτε εγώ, αλλά ούτε και οι υψηλά ιστάμενοι, είναι από πού χρηματοδοτείται ο Αλ Γκολάνι και η τζιχαντιστική οργάνωση HTS. Η ακριβής απάντηση μπορεί να μας δείξει πολλά», σημειώνει ο ίδιος.
Οι λόγοι που οδήγησαν στην ανατροπή Άσαντ
Φαίνεται πως όχι μόνο οι πόροι που είχαν στη διάθεσή τους, αλλά και το γεγονός ότι δεν βρήκαν ιδιαίτερη αντίσταση, συνέβαλε στην ταχεία επέλαση των ομάδων της αντιπολίτευσης και στην κατάληψη των συριακών πόλεων. Με την ισχνή παρουσία στη Συρία των τριών παραδοσιακών συμμάχων του καθεστώτος Άσαντ (της Ρωσίας, του Ιράν και της σιιτικής οργάνωσης Χεζμπολάχ του Λιβάνου) οι οποίοι έδειξαν να έχουν άλλες προτεραιότητες ή να είναι αρκετά αποδυναμωμένοι (όπως η Χεζμπολάχ), ο πρώην δικτάτορας της Συρίας είχε μόνο τον επίσημο συριακό στρατό στη διάθεσή του. «Απ’ ότι φαίνεται δεν λειτούργησε ούτε αυτός προς υπεράσπιση του καθεστώτος», παρατηρεί ο Κωνσταντίνος Φίλης. «Αν δεν το έκανε μόνο σε μία περιοχή, θα το καταλάβαινα. Αλλά δεν το έπραξε ούτε μέσα στις 13 ημέρες που χρειάστηκαν οι τζιχαντιστές για να φτάσουν από την Ιντλίμπ στη Δαμασκό. Καταλαβαίνει κανείς ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς συνεννόηση. Άρα κάποιοι μέσα από το καθεστώς συνεννοούνταν μέσω τρίτων ή απευθείας με αυτούς που ανέτρεψαν τον Άσαντ», εκτιμά ο ίδιος.
Ποιες είναι οι νέες δυνάμεις
Δύο είναι οι πόλοι που απαρτίζουν τις δυνάμεις της (πρώην) αντιπολίτευσης που κατόρθωσαν την ανατροπή του καθεστώτος στη Συρία. Από τη μία, η οργάνωση HTS με επικεφαλής τον Αλ Γκολάνι, αποτελεί τον ισχυρό πόλο των αντικαθεστωτικών, αλλά και μετεξέλιξη της Αλ Κάιντα και της Αλ Νούσρα. Ο ίδιος ο Aλ Γκολάνι, χαρακτηρισμένος ως τρομοκράτης, όπως και η οργάνωσή του, είναι επικηρυγμένος από τις ΗΠΑ για δέκα εκατομμύρια δολάρια. Ο δεύτερος και λιγότερο ισχυρός πόλος, που δεν φαίνεται να είναι το ίδιο καλά οργανωμένος όπως οι τζιχαντιστές, απαρτίζεται από τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό ο οποίος υποστηρίζεται έμπρακτα από την Τουρκία και έχει στις τάξεις του Αδελφούς Μουσουλμάνους, μεταξύ άλλων. «Στις συνεννοήσεις των δύο πόλων που θα ακολουθήσουν για τη νομή της εξουσίας δεν είμαι σίγουρος ότι δεν θα υπάρξουν συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις», σχολιάζει ο κ. Φίλης.
Κινήσεις υψηλού συμβολισμού
Πάντως, τα μηνύματα που μέχρι στιγμής στέλνει προς τη Δύση ο Αλ Γκολάνι φαίνεται να είναι συναινετικά. Ο Κωνσταντίνος Φίλης διακρίνει τέσσερα σημεία που καταδεικνύουν την πρόθεση της οργάνωσης να μην ανοίξει νέα μέτωπα εκτός Συρίας.
«Αφενός, ο ηγέτης τους επιχειρεί να απεκδυθεί του τίτλου του “κακού τζιχαντιστή” που πολέμησε στο πλευρό του Ισλαμικού Κράτους, πράγμα το οποίο συνέβη. Στο πλαίσιο των κινήσεων που κάνει ως ισχυρός πόλος, έδειξε σεβασμό στις θρησκευτικές μειονότητες αλλά και σε άλλους μουσουλμάνους. Και το έκανε και δημόσια και πράγματι δεν είδαμε ενέργειες όπως είχαμε δει στο παρελθόν από τζιχαντιστές και από το Ισλαμικό Κράτος, που όταν προέλαυναν σε μία πόλη όποιος αντιστεκόταν τον εξόντωναν», παρατηρεί ο κ. Φίλης, προσθέτοντας και τα θετικά μηνύματα που η οργάνωση στέλνει προς ΗΠΑ και Ισραήλ. «Ο Αλ Γκολάνι έχει πει ότι “εμείς θέλουμε να καταλάβουμε την εξουσία στη Συρία αλλά δεν μας ενδιαφέρει τίποτα πέραν αυτού”. Αυτό είναι ένα μήνυμα προς το Ισραήλ και τους Αμερικανούς ότι δεν σκοπεύουν να επεκταθούν, όπως θα συνέβαινε αν το Ισλαμικό Κράτος είχε καταλάβει την εξουσία στη Συρία ή να παίξουν ρόλο σε περιφερειακές εξελίξεις».
»Ένα άλλο μήνυμα με διάθεση συνεννόησης, που έχει στείλει ο Αλ Γκολάνι προς τους Αμερικανούς και τους Ισραηλινούς είναι ότι για την ώρα το δικό του γκρουπ δεν έχει ασχοληθεί με τους Κούρδους. Λέω για τους Κούρδους επειδή είναι ο μόνος φιλοδυτικός παίκτης στην περιοχή, κοντά στο Ισραήλ και με τις ΗΠΑ να έχουν σχεδόν χίλιους στρατιώτες στα κουρδικά εδάφη της Συρίας», εξηγεί ο κ. Φίλης. Φαίνεται, ότι ΗΤS και Κούρδοι ήρθαν κατά την προέλαση των πρώτων σε συνεννόηση προκειμένου να ανοιχτεί ένα ασφαλής διάδρομος για να μετακινηθούν Κούρδοι μαχητές και οικογένειες προς τα κουρδικά εδάφη.
Τέλος, με την συνέντευξή του στο CNN αλλά και με τον λόγο που αρθρώνει προς ΗΠΑ και Ισραήλ, επιχειρεί να κάνει εμφανή την ήπια στάση του, τουλάχιστον προσωρινά. «Παρότι τζιχαντιστής και ακραίος, δεν έχει μιλήσει εναντίον των ΗΠΑ και του Ισραήλ, κάτι που για κάθε τζιχαντιστή που τιμά την ιδεολογία του αποτελεί τη βασική ρητορική», υπογραμμίζει ο κ. Φίλης.
Το μέλλον των άλλων δυνάμεων στην περιοχή
Σύμφωνα με τον κ. Φίλη, η Ρωσία «χάνει» κατά τα φαινόμενα τη μόνη ναυτική βάση που διατηρεί στη Μεσόγειο. «Μπορεί η Ρωσία στο μέλλον να βρει ένα modus operandi με τη Συρία -δεν ξέρω για τους Ιρανούς- αλλά θα είναι πολύ δύσκολο να γίνει κάτι τέτοιο. Γιατί είναι ταυτισμένη με το καθεστώς», εκτιμά ο Κωνσταντίνος Φίλης.
Ωστόσο, η επιρροή του Ιράν στην ευρύτερη περιοχή μοιάζει να φθίνει ακόμα περισσότερο τώρα με τις εξελίξεις στη Συρία. «Αν κάποιος τον Οκτώβριο του 2023 σχεδίασε την 7η Οκτωβρίου σε βάρος του Ισραήλ, με σκοπό να αποδυναμώσει το Ισραήλ και να ενισχύσει το Ιράν, 14 μήνες μετά μπορούμε να πούμε ότι αυτός ο σχεδιασμός -αν έγινε από την Τεχεράνη, δεν είμαι σίγουρος- είχε καταστροφικά αποτελέσματα. Διότι οι δύο ισχυρότεροι πληρεξούσιοι του Ιράν που γειτνίαζαν με το Ισραήλ, η Χεζμπολάχ και η Χαμάς έχουν αποδεκατιστεί ή εξουδετερωθεί επιχειρησιακά. Το Ιράν έχασε την επιρροή που ασκούσε στη Συρία, άρα και την πρόσβαση του στη Μεσόγειο μέσω Συρίας και έχει μείνει με έναν σχετικό έλεγχο που ασκεί στο Ιράκ. Σήμερα το Ιράν και έπειτα από μια περίοδο που μεσουρανούσε, είναι σε πάρα πολύ ανίσχυρη θέση», καταλήγει ο κ. Φίλης.
Όσο για τους Αμερικανούς και τη δική τους παρουσία στη Συρία, ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζούνιορ δήλωσε χαρακτηριστικά, στο πλαίσιο συνέντευξης που παραχώρησε στον δημοσιογράφο Τάκερ Κάρλσον, ότι ο Ντόναλντ Τραμπ ετοιμάζεται να αποσύρει τις αμερικανικές δυνάμεις από εκεί…
