Νίκος Σ. Παναγιώτου*, Χρήστος Α. Φραγκονικολόπουλος*
Η Συρία επιστρέφει στο προσκήνιο της διεθνούς σκηνής, καθώς η ταχύτατη προέλαση και κατάληψη της Δαμασκού με επικεφαλής την Hayat Tahrir al-Sham (HTS) δημιουργεί ερωτήματα για το μέλλον της χώρας. Μπορεί η Συρία να βρεθεί αντιμέτωπη με μια κατάσταση παρόμοια με αυτή της Λιβύης, όπου η αποσταθεροποίηση και ο διχασμός έχουν γίνει μόνιμα χαρακτηριστικά της πολιτικής ζωής; Ή μήπως η πρόσφατη εξέλιξη αποτελεί μέρος ενός καλά σχεδιασμένου πλάνου που αποσκοπεί σε μια νέα γεωπολιτική τάξη στην περιοχή;
Η επιτυχία της Hayat Tahrir al-Sham δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία, αντιθέτως η οργάνωση πέτυχε αυτό που για χρόνια ήταν αδυναμία των δυνάμεων που μάχονταν τον Ασαντ, να έχουν μια ενιαία εκπροσώπηση. Ο Abu Mohammad al-Jolani, επικεφαλής της HTS, έχει καταφέρει να αναδείξει την οργάνωση του ως βασικό συντονιστή των δυνάμεων εναντίον του Ασαντ. Η στρατηγική του al-Jolani επικεντρώνεται στη διατήρηση ενός προφίλ που συνδυάζει στρατιωτική αποτελεσματικότητα με πολιτική ευελιξία. Αυτή η διττή στρατηγική μπορεί να συγκριθεί με την προσέγγιση άλλων οργανώσεων που έχουν προσπαθήσει να μετατραπούν από εξτρεμιστικές ομάδες σε πολιτικούς παίκτες όπως η Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν. Η Hayat Tahrir al-Sham έχει μεταμορφωθεί από διεθνική εξτρεμιστική εθνικιστική δύναμη σε μια πιο «μετριοπαθή» κυρίαρχη δύναμη στη βορειοδυτική Συρία.
Πόλεμος μέσω αντιπροσώπων και ο Ρόλος της Τουρκίας
Οι εξελίξεις στη Συρία δεν είναι τυχαίες όπως προκύπτει και από τις σχετικές δηλώσεις του Προέδρου Ερντογάν «”Προς το παρόν, το Ιντλίμπ, η Χάμα και η Χομς, ο στόχος είναι φυσικά η Δαμασκός… Φυσικά, ευχόμαστε αυτή η πορεία στη Συρία να συνεχιστεί χωρίς περιπλοκές. Αν θυμάστε είχαμε απευθύνει μία έκκληση στον Ασαντ. Είπαμε έλα να συναντηθούμε, να καθορίσουμε μαζί το μέλλον της Συρίας. Δυστυχώς, δεν λάβαμε θετική απάντηση από τον Ασαντ.» Αντιθέτως επιβεβαιώνει ότι στη Συρία, όπως και στη Λιβύη, παρατηρούμε την ενίσχυση του φαινομένου του πολέμου μέσω αντιπροσώπων (proxy war), όπου τρίτες δυνάμεις αξιοποιούν τοπικούς παράγοντες για την επίτευξη γεωπολιτικών στόχων.
Η Τουρκία χρησιμοποιεί τις παραστρατιωτικές ομάδες και τα πολιτικά κενά για να επεκτείνει την επιρροή της, μειώνοντας ταυτόχρονα το πολιτικό και οικονομικό κόστος της άμεσης εμπλοκής. Οι δυνάμεις αυτές διαδραματίζουν πλέον κεντρικό ρόλο στη διεξαγωγή πολέμων και συγκρούσεων. Στη Συρία, η εμπλοκή τέτοιων δυνάμεων αποδεικνύεται καθοριστική τόσο για τη στρατιωτική δυναμική όσο και για τη γεωπολιτική διαμόρφωση της περιοχής. Η HTS, με την υποστήριξη της Τουρκίας μέσω παραστρατιωτικών οργανώσεων όπως η Syrian National Army (SNA), έχει δημιουργήσει μια ισχυρή συμμαχία η οποία θα διαμορφώσει το μέλλον της χώρας.
Οι παραστρατιωτικές ομάδες λειτουργούν ως «εργαλεία» για την προώθηση στρατηγικών συμφερόντων, παρέχοντας δυνατότητες που οι επίσημες κρατικές δυνάμεις αδυνατούν να προσφέρουν, όπως η ταχεία ανάπτυξη δυνάμεων και η διεξαγωγή ασύμμετρων επιχειρήσεων. Η δυνατότητα αυτών των ομάδων να λειτουργούν έξω από τα παραδοσιακά στρατιωτικά πλαίσια τις καθιστούν κρίσιμο παράγοντα σε συγκρούσεις υψηλής έντασης. Η χρήση drones, η επιχειρησιακή αποκέντρωση και η συνεχής ροή εξοπλισμού από εξωτερικές δυνάμεις, όπως η Τουρκία, ενισχύουν την αποτελεσματικότητα αυτών των ομάδων όπως φάνηκε στο Αζερμπαϊτζάν, τη Λιβύη και στη Συρία.
Η σύγκριση της Συρίας με τη Λιβύη είναι αναπόφευκτη, δεδομένων των κοινών στοιχείων: εξωτερικές παρεμβάσεις, παραστρατιωτικές δυνάμεις και εσωτερικές συγκρούσεις που οδηγούν σε αποσταθεροποίηση. Ωστόσο, η Συρία παραμένει πιο πολύπλοκη, καθώς η παρουσία ισχυρών γεωπολιτικών παραγόντων, όπως η Ρωσία, το Ιράν και η Τουρκία, καθορίζει διαφορετικές ισορροπίες. Στη Λιβύη, οι παραστρατιωτικές δυνάμεις λειτούργησαν κυρίως ως εργαλείο εξωτερικών δυνάμεων για την απόκτηση επιρροής. Στη Συρία, όμως, ο ρόλος τους είναι πολυδιάστατος, καθώς επηρεάζουν όχι μόνο την εξέλιξη των συγκρούσεων αλλά και τη γεωπολιτική σταθερότητα της περιοχής.
Η σημασία των εξελίξεων για την Ελλάδα
Η Ελλάδα, σε αυτό το γεωπολιτικό σκηνικό, αντιμετωπίζει μια πολύ σοβαρή πρόκληση αυτή της αλλαγής ισορροπιών στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο: Η στρατηγική εμπλοκή της Τουρκίας στη Συρία ενισχύει τις στρατιωτικές της δυνατότητες, την επιρροή της στην ευρύτερη περιοχή αλλά και τις ευρύτερες συμμαχίες. Αυτό επηρεάζει άμεσα τις ελληνοτουρκικές και όχι μόνο σχέσεις.
Η επόμενη μέρα στη Συρία φαίνεται αβέβαιη με τον πόλεμο μέσω αντιπροσώπων να καθορίζει την πορεία της. Για την Ελλάδα, αυτό το σενάριο αποτελεί πρόκληση αλλά και ευκαιρία για την ενίσχυση του ρόλου της ως σταθεροποιητικού παράγοντα στην Ανατολική Μεσόγειο. Η διπλωματική της στρατηγική θα πρέπει να επικεντρωθεί στην πρόληψη των επιπτώσεων από την αποσταθεροποίηση, στόχος που μοιράζεται με διεθνείς και περιφερειακές δυνάμεις, προωθώντας συνεργασίες και αναλαμβάνοντας ενεργό ρόλο στις διεθνείς προσπάθειες προκειμένου να αποφύγουμε αντίστοιχες εξελίξεις όπως στη Λιβύη.
*Νίκος Σ. Παναγιώτου, Καθηγητής Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ ΑΠΘ
*Χρήστος Α. Φραγκονικολόπουλος, Κοσμήτορας Σχολής Κοινωνικών και Οικονομικών Επιστημών ΑΠΘ
