Η περασμένη εβδομάδα ήταν πραγματικά πολύ παράξενη στην Ισπανία. Ξεκίνησε με την παταγώδη πτώση του Ινιγκο Ερεχόν, συνιδρυτή και «μυαλό» των Ποδέμος, πάλαι ποτέ πολλά υποσχόμενο κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς, και τελείωσε με τις πιο φονικές πλημμύρες των τελευταίων χρόνων να πλήττουν τη Βαλένθια.
Ο Ερεχόν, βασικός πολιτικός εμπνευστής του μεγάλου κύμματος αμφισβήτησης στη βάση ενός αριστερόστροφου λαϊκισμού την περίοδο της οικονομικής κρίσης, συμμετείχε ενεργά στο φεμινιστικό πρόγραμμα ενός σχηματισμού που έβγαζε τις γυναίκες μπροστά. Το σοκ των αποκαλύψεων έσκασε σαν βόμβα στην ισπανική πολιτική σκηνή, με τον ίδιο, κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο του ήσσονος εταίρου του σημερινού κυβερνητικού συνασπισμού, να αποκαθηλώνεται ταχύτατα εξαιτίας της βροχής κατηγοριών για συστηματική παρενόχληση και κακοποίηση γυναικών. Και ενώ η κυβέρνηση αναζητούσε απεγνωσμένα τρόπο αντιμετώπισης των κλυδωνισμών, στη Βαλένθια έπεφτε βροχή ενός έτους σε μόλις οκτώ ώρες. Περισσότεροι από διακόσιοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εγκλωβισμένοι σε σπίτια και αυτοκίνητα, ολόκληρες γέφυρες λύγισαν κάτω από τη δύναμη του νερού, χιλιάδες είναι τα νεκρά ζώα, ενώ πολλοί ακόμη αγνοούνται.
Το μήνυμα που δεν ήρθε
Μαζί με τα απόνερα της «Dana», της φονικότερης πλημμύρας στην ιστορία της περιοχής, μοιάζει να ξεχειλίζει και η οργή. Οι τοπικές αρχές επικρίθηκαν για την αποτυχία τους να εκδώσουν έγκαιρες προειδοποιήσεις σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους της καταιγίδας. Η τοπική κυβέρνηση της Βαλένθιας παραδέχθηκε ότι έστειλε μηνύματα προειδοποιώντας τους κατοίκους για την καταστροφή οκτώ ώρες αφότου αναφέρθηκαν οι πρώτες πλημμύρες και δέκα αφότου η Εθνική Κρατική Μετεωρολογική Υπηρεσία της Ισπανίας (AEMET) εξέδωσε προειδοποίηση για «ακραίο κίνδυνο» στην περιοχή. Το σύντομο μήνυμα που στάλθηκε λίγο μετά τις 8 το βράδυ της Τρίτης έφτασε πολύ αργά για όλους όσοι βρίσκονταν ήδη εγκλωβισμένοι σε σπίτια, καταστήματα, γκαράζ ή αυτοκίνητα στους δρόμους. Πέρα από ολιγωρία, πολλοί κατηγορούν τις τοπικές αρχές για διαφθορά και μικροπολιτικές κινήσεις, που τις κατέστησαν ανίκανες να αντιδράσουν γρήγορα και αποτελεσματικά την κρίσιμη στιγμή. Τα συνεργεία διάσωσης βρέθηκαν να παλεύουν σε κατάσταση απόγνωσης για να φτάσουν σε περιοχές που είχαν αποκοπεί από την καταστροφή, ενώ οι ντόπιοι κάτοικοι έκαναν ουρές για προμήθειες. Η κυβέρνηση επιστράτευσε τον στρατό για λόγους εκτάκτου ανάγκης (5.000 στρατιώτες, η μεγαλύτερη επιστράτευση στην πρόσφατη ιστορία της χώρας), ενέκρινε πακέτο βοήθειας ύψους 10,6 δισ. ευρώ, ενώ εντυπωσιακή είναι και η παρουσία εθελοντών.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η περιοχή πλήττεται άσχημα από το υδάτινο στοιχείο. Στην πραγματικότητα υπάρχει ένα μακρύ ιστορικό πλημμυρών και υπερχειλίσεων – με την ίδια τη ρωμαϊκή αυτή πόλη, χτισμένη πάνω στον ποταμό Τούρια, να είναι διαχρονικά ευάλωτη στις καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις και τις υπερχειλίσεις ποταμών, αλλά και στις επίμονες ξηρασίες. Οπως και στη χώρα μας, οι μπαζωμένοι ποταμοί υπερχειλίζουν συχνά προκαλώντας θύματα, με τα πρώτα καταγεγραμμένα στο μακρινό 1321. Οι φονικές πλημμύρες στην κοινότητα της Βαλένθιας έχουν εγγραφεί στη μνήμη πολλαπλών γενεών και εμφανίζονται σε τοπικές παροιμίες, αλλά και σε πίνακες, ταινίες και μυθιστορήματα. Στα δε τοπικά τραγούδια η παρουσία των καταιγίδων και των πλημμυρών είναι σταθερό στοιχείο – ενώ πολλές από αυτές αποτελούν αναγνωρίσιμα ορόσημα στον χρόνο.
Ο «Μεγάλος κατακλυσμός»
Οι παλιότεροι θυμούνται την πλημμύρα του 1957 που αποκαλούν «Μεγάλο κατακλυσμό», που φυσικά είχε αποδοθεί από τους τότε θρησκευτικούς ηγέτες της πόλης στην ανθρώπινη αμαρτία, υπενθυμίζοντας τον Νώε. Αλλωστε, οι λιτανείες για να σταματήσουν οι καταρρακτώδεις βροχές ή οι επίμονες ξηρασίες αποτελούν σταθερό στοιχείο της ζωής της πόλης. Στην πορεία των χρόνων έγιναν έργα και ελήφθησαν μέτρα, όμως η εκτροπή του ποταμού μέσω ενός καναλιού, αλλά και η ανεξέλεγκτη αστική επέκταση της Βαλένθιας αποδείχθηκαν μοιραίες για όσους χάθηκαν στην καταρρακτώδη βροχή και τις πλημμύρες της περασμένης εβδομάδας. Η διαφορά από παλαιότερες εποχές, πέρα από την τρανταχτή παρουσία της κλιματικής αλλαγής, που επιμένουμε να ονομάζουμε «θεομηνία», είναι πως πλέον αυτού του είδους τα φυσικά φαινόμενα παράγουν απτά πολιτικά γεγονότα.
Η πολιτική καταιγίδα
Την περασμένη Κυριακή, ο πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ μαζί με τον περιφερειάρχη της Βαλένθιας, Κάρλος Μαθόν, και το βασιλικό ζεύγος των Φελίπε ΣΤ΄ και Λετίθια των Βουρβόνων επισκέφθηκαν τις πληγείσες περιοχές και συγκεκριμένα την Παϊπόρτα, την πόλη των 25.000 κατοίκων που επλήγη περισσότερο, θρηνώντας τουλάχιστον εβδομήντα θανάτους. Αυτό που έζησαν στο «σημείο 0» της τραγωδίας ήταν εξαιρετικά δυσάρεστο και σπάνιο για τα ισπανικά πολιτικά ήθη: ένα αγριεμένο πλήθος τους επιτέθηκε, πετώντας τους λάσπες και ουρλιάζοντας «δολοφόνοι». Ενώ όμως ο προπηλακισθείς πρωθυπουργός (που το πλήθος αποκαλούσε υποτιμητικά perro, δηλαδή «σκύλο», αντί για Pedro) απομακρύνθηκε όπως όπως από τη συνοδεία ασφαλείας του γιατί διέτρεχε άμεσο σωματικό κίνδυνο, το βασιλικό ζεύγος παρέμεινε εκεί, συνομιλώντας με το πλήθος παρά τις δυνητικά φονικές διαθέσεις του τελευταίου. Σε μια στιγμή, οι σκηνές αυτές μετατράπηκαν σε εμβληματικές.
Ο Ισπανός μονάρχης φαίνεται πως επανακτά για τον οίκο των Βουρβόνων το κύρος που απώλεσε κατά τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του πατέρα του. Μερικοί έφτασαν στο σημείο να αναπαραγάγουν το παλαιό σύνθημα του 19ου αιώνα «Ζήτω ο βασιλιάς, θάνατος στην κακή (δια)κυβέρνηση!».
Ο Φελίπε ΣΤ΄ βγήκε ενισχυμένος από αυτή τη δοκιμασία. Φάνηκε «στο ύψος των περιστάσεων», μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά: χάρη στο ανάστημά του (δύο μέτρα), ξεχώριζε από το πλήθος, γεγονός που του προσέδιδε μια πινελιά αγαθού πατερναλισμού καθώς τους μιλούσε, συνιστώντας ψυχραιμία. Σε αντίθεση με αυτόν, η μικρόσωμη Λετίθια έμοιαζε χαμένη μέσα στον κόσμο, ενώ μεγάλη αίσθηση έκαναν οι εικόνες που την δείχνουν σοκαρισμένη, με το πρόσωπο πιτσιλισμένο από λάσπες και δάκρυα. Συνοδευόμενη από ένα σωματοφύλακα με αίματα στο πρόσωπο, έδωσε τα χέρια στους πληγέντες και αγκάλιασε κάποιους από αυτούς, λέγοντάς τους «συγγνώμη».
Μέσα στο εξαιρετικά πολωμένο πολιτικά περιβάλλον της σύγχρονης Ισπανίας, η διακριτικότητα και η ουδετερότητα με την οποία ο Φίλιππος λειτούργησε στα πρώτα δέκα χρόνια της βασιλείας του, όντας στην οπισθοφυλακή, τον βοήθησαν να μείνει στο απυρόβλητο. Περίμενε στωικά να υποχωρήσει η καταιγίδα που προκλήθηκε από τα σκάνδαλα οικονομικής κυρίως φύσης στα οποία ήταν βουτηγμένος ο τέως βασιλιάς Χουάν Κάρλος, καθώς και άλλα μέλη της βασιλικής οικογενείας. Ο πατέρας του σημερινού άνακτα είναι χαρακτηριστική περίπτωση μονάρχη που ενώ έχαιρε για μεγάλο χρονικό διάστημα κοινής αποδοχής, με την απαράδεκτη συμπεριφορά του και τις προκλητικές του εμφανίσεις (μνημειώδες το σαφάρι ελέφαντα την εποχή της κρίσης), κατέληξε persona non grata. Σήμερα είναι φυγόδικος, αυτοεξόριστος και εν πολλοίς ατιμασμένος, ενώ δεν έχει πλέον καμία επαφή με τον γιο του. Μετά τα πρόσφατα γεγονότα, όμως, ο Φελίπε μοιάζει να παίρνει το αίμα της μοναρχίας πίσω. Κάποιοι έφτασαν στο σημείο να αναπαράγουν το παλαιό σύνθημα που ανάγεται στις αρχές του 19ου αιώνα «Ζήτω ο Βασιλιάς, θάνατος στην κακή (δια)κυβέρνηση!» (viva el Rey, muera el mal gobierno) – δημιουργώντας τεχνηέντως ακραία αντίθεση ανάμεσα στους δύο πόλους, με το παλάτι να εμφανίζεται ως πεφωτισμένο και τους πολιτικούς ως επιτομή της διαφθοράς και της ποταπότητας.
Φρανκιστές και νεοναζί
Η οριακή αυτή στιγμή αποτύπωσε την πραγματική οργή του κόσμου για τις ολιγωρίες του κράτους και την αναπάντεχη ευκαιρία που προσέφερε η παρουσία των επισήμων για απότομη αποσυμπίεση. Κάποιοι έκαναν λόγο για «ψυχολογία του όχλου». Από την άλλη πλευρά, έγινε στυγνή εκμετάλλευση του γεγονότος από μια πληθώρα ακροδεξιών, νεοφρανκικών ή και νεοναζί γκρουπούσκουλων, προσκείμενων στο Vox, που μαστίζουν τον τελευταίο καιρό την πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας. Κάποιοι φορούσαν μπλούζες της División Αzul (της ισπανικής μεραρχίας που πολέμησε στο πλευρό του Χίτλερ στο ανατολικό μέτωπο), άλλοι Τ-shirt με το λόγκο «Sic Semper tyrannis» (έτσι πάντα στους τυράννους), που αποδίδεται στον Βρούτο, αμφότερα εξαιρετικά δημοφιλή στους ακροδεξιούς κύκλους – ενώ οι περισσότεροι κρατούσαν λοστούς και κοντάρια. Οταν ο Σάντσεθ κατήγγειλε τα επεισόδια ως προϊόν της δράσης οργανωμένων ομάδων ανθρώπων που δεν προέρχονται καν από την περιοχή, η άμεση απάντηση των ακροδεξιών οργανώσεων ήταν να αναλάβουν υπερήφανα την ευθύνη. To δε συνδικάτο του Vox προσέφερε δωρεάν νομική υποστήριξη σε όσους έσπασαν το πίσω τζάμι της λιμουζίνας του πρωθυπουργού. Είναι σαφές, λοιπόν, πως τα πράγματα είναι πολύ πιο περιπλοκα απ’ ό,τι φαίνεται με την πρώτη ματιά.
Αυτό δεν σημαίνει, βεβαίως, πως δεν υπάρχει οργή ή πως η σύνθεση του πλήθους δεν ήταν πολυποίκιλη. Οι συμπλοκές σημειώθηκαν εν μέσω απογοήτευσης, αγανάκτησης, θυμού και εξάντλησης των πλημμυροπαθών που εδώ και ημέρες καθάριζαν λασπόδρομους και σπίτια. Οι ατάκες «έρχονται για να συλλυπηθούν τους ανθρώπους αντί να τους βοηθήσουν», και «ας έπαιρναν ένα φτυάρι από την πρώτη μέρα» εκτοξεύθηκαν από πολύ κόσμο, τον οποίο πνίγει το δίκιο. Ομως συγκεκριμένα σλόγκαν, η συστηματική χρήση βίας και η συντεταγμένη παρουσία ανθρώπων που προσπαθούν εδώ και μέρες να παίξουν τον ρόλο των «τιμωρών» στην περιοχή διαφοροποιούν τους μεν από τους δε – παρότι βέβαια στόχος των ακραίων είναι ακριβώς η πρόκληση σύγχυσης και η διάχυση των δικών τους διχαστικών μηνυμάτων.
Οπως ήταν φυσικό, αυτή την ανάγνωση προώθησαν και τα ΜΜΕ, «ξεχειλίζοντας» και αυτά από οργή, αλλά και διάφοροι παράγοντες που στέκονται πεισματικά απέναντι στην κυβέρνηση. Τα μέσα διαφοροποίησαν κατά κόρον τους άνακτες από τον Σάντσεθ, ο οποίος εμφανίστηκε ως καρικατούρα, κρυπτόμενος «σαν ποντικός», και τον περιφερειάρχη της Βαλένθιας, που θεωρείται ούτως ή άλλως «λίγος». Το συντηρητικό κόμμα Partido Popular φυσικά συμμετείχε ενεργά στο διαδικτυακό λιντσάρισμα, με τον ηγέτη του Αλμπέρτο Νούνιεθ Φεϊχό να τρίβει τα χέρια του για τα απρόσμενα δώρα των τελευταίων ημερών.
Σήμερα το σκάνδαλο Ερεχόν έχει σχεδόν ξεχαστεί, αλλά οι πληγές που άνοιξε η Dana θα ταλαιπωρήσουν για καιρό ακόμη τη χώρα. Η ούτως ή άλλως αδύναμη κυβέρνηση της Κεντροαριστεράς ενδέχεται να σπαταλήσει πόρους, αλλά κυρίως πολιτικό κεφάλαιο, σε μια κρίση που πασχίζει να διαχειριστεί για να σώσει οτιδήποτε κι αν σώζεται. Μένει να φανεί αν ο επονομαζόμενος και «εφτάψυχος» Σάντσεθ θα τα καταφέρει για άλλη μια φορά να κρατήσει το κεφάλι του έξω απ’ το νερό. Ενας κυβερνητικός πνιγμός στις λάσπες της Βαλένθιας πιθανότατα θα σήμαινε την επαπειλούμενη ολική επαναφορά της Ακροδεξιάς στη χώρα.
Βροχή ενός χρόνου σε λίγες ώρες
219 ήταν οι νεκροί από τις πλημμύρες που έπληξαν την περιοχή.
89 πολίτες αγνοούνταν στην πληγείσα περιοχή μέχρι την Παρασκευή.
300 λίτρα βροχής ανά τετραγωνικό μέτρο έπεσαν στην περιοχή στις 29-30 Οκτωβρίου, ποσότητα που αντιστοιχεί στις βροχοπτώσεις ενός χρόνου.
5.000 στρατιώτες, η μεγαλύτερη επιστράτευση στην πρόσφατη ιστορία της χώρας, ενώ ο πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ ενέκρινε πακέτο βοήθειας ύψους 10,6 δισ. ευρώ.
* Ο κ. Κωστής Κορνέτης είναι επίκουρος καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης.
