Πώς έγινε αυτό; Πώς αυτός ο δις καθαιρεθείς στασιαστής και κατάδικος για κακουργήματα κατάφερε να επανεκλεγεί στην προεδρία της πιο ισχυρής και της παλαιότερης δημοκρατίας στον κόσμο;
Σε ένα επίπεδο, η εξήγηση είναι πολιτική. Ο Ντόναλντ Τραμπ καβάλησε το τεράστιο κύμα της απόρριψης των υφιστάμενων ηγεσιών. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, ωστόσο, η εξήγηση είναι δομική. Η υποψηφιότητα και η νίκη του Τραμπ ανέδειξαν βαθύτερες παθογένειες της αμερικανικής δημοκρατίας.
Αμφότερες οι αναλύσεις ισχύουν – αλλά αυτό που πρέπει να μας ανησυχεί περισσότερο είναι τα δομικά προβλήματα, τα οποία ο Τραμπ είναι βέβαιο ότι θα εκμεταλλευθεί στη νέα του θητεία.
Το 2024, πολύ περισσότεροι από 1 δισ. άνθρωποι πήγαν να ψηφίσουν ανά τον κόσμο. Σχεδόν σε κάθε περίπτωση (με αξιοσημείωτη εξαίρεση το Μεξικό), οι ψηφοφόροι τιμώρησαν τους ηγέτες που βρίσκονταν στην εξουσία. Από τη Βρετανία και τη Γαλλία έως τη Νότιο Αφρική, την Ινδία και την Ιαπωνία, οι κυβερνήσεις είτε έπεσαν είτε αποδυναμώθηκαν δραστικά από αγανακτισμένους ψηφοφόρους. Η Κάμαλα Χάρις μπορεί να μην ήταν ο Τζο Μπάιντεν, αλλά παρασύρθηκε κι αυτή από αυτό το κύμα.
Ο πληθωρισμός, που έφτασε σε υψηλό δεκαετιών, και σε επίπεδα που οι περισσότεροι ψηφοφόροι δεν είχαν ποτέ βιώσει, και η ανεξέλεγκτη μετανάστευση, με εκατομμύρια άτομα να εισέρχονται στη χώρα από τα νότια σύνορα, ήταν επαρκείς λόγοι για να καταψηφιστούν οι Δημοκρατικοί. Κανένα κόμμα δεν έχει παραμείνει στον Λευκό Οίκο με περισσότερο από 70% των ψηφοφόρων να θεωρούν ότι η χώρα οδεύει στη λάθος κατεύθυνση και με ποσοστά επιδοκιμασίας του προέδρου σημαντικά κάτω από το 50%. Ακόμα και η ιστορική υποψηφιότητα της Χάρις και η χαρά την οποία εμφύσησε στην εκστρατεία της δεν μπορούσαν να αμβλύνουν την κακή διάθεση του έθνους.
Ο Τραμπ ήταν αυτός που ωφελήθηκε. Υποσχέθηκε μια επιστροφή σε μια εποχή χαμηλού πληθωρισμού, ταχείας ανάπτυξης και χωρίς πόλεμο. Μπορεί να μην είχε συνεκτικές προτάσεις για το πώς θα το επιτύχει αυτό, αλλά δεν είχε σημασία. Οι πολίτες ήταν έτοιμοι για αλλαγή και ο Τραμπ τους πρόσφερε αυτό που ζητούσαν.
Οποιος κι αν ήταν ο υποψήφιος εναντίον του Μπάιντεν ή της Χάρις θα είχε κερδίσει αυτήν την κούρσα. Αλλά παραμένει αξιοσημείωτο ότι αυτός που το πέτυχε ήταν ο Τραμπ. Και αυτό απαιτεί μια βαθύτερη εξήγηση από την κακή διάθεση των ψηφοφόρων και την παρόρμησή τους να στείλουν τους κυβερνώντες σπίτι τους.
Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο Τραμπ απείλησε ότι θα εξαπολύσει τον στρατό και τα δικαστήρια κατά των εγχώριων αντιπάλων του και θα απολύσει χιλιάδες δημοσίους υπαλλήλους.
Γιατί ο Τραμπ δεν είναι ένας συνηθισμένος υποψήφιος. Είχε ηττηθεί καθαρά μόλις τέσσερα χρόνια νωρίτερα. Στη συνέχεια δεν αποδέχθηκε το αποτέλεσμα και προκάλεσε μια εξέγερση με σκοπό την αποτροπή της επικύρωσης της νίκης του Μπάιντεν. Εγκατέλειψε μεν τον Λευκό Οίκο, αλλά συνέχισε να προωθεί το Μεγάλο Ψέμα ότι του έκλεψαν τις εκλογές. Παραπέμφθηκε για δεύτερη φορά σε διαδικασία καθαίρεσης και στη συνέχεια του ασκήθηκαν διώξεις για σωρεία ποινικών αδικημάτων, συμπεριλαμβανομένης της υποκίνησης εξέγερσης. Καταδικάστηκε για 34 διαφορετικά κακουργήματα.
Κι όμως, κέρδισε. Πήρε περισσότερες ψήφους από τη Χάρις και πιθανότατα περισσότερες ψήφους από όσες είχε λάβει το 2020, πριν διαπράξει πολλά από αυτά τα εγκλήματα. Για τον Τραμπ, το δίδαγμα είναι ότι έχει ασυλία – ότι δεν υπάρχει τίμημα για την υπονόμευση της δημοκρατίας.
Και έχει δίκιο. Το σύστημα απέτυχε με τρόπους που εγείρουν σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τη δημοκρατία. Ναι, οι θεσμοί άντεξαν μετά την 6η Ιανουαρίου και ο νικητής των εκλογών ορκίστηκε πρόεδρος δύο εβδομάδες αργότερα. Αλλά ο Τραμπ δεν λογοδότησε για αυτό που έκανε. Αυτή ήταν η κρίσιμη αποτυχία του συστήματος.
Η Γερουσία απέτυχε να τον καταδικάσει, κάτι που θα απέκλειε τον Τραμπ ισοβίως από τη διεκδίκηση δημόσιων αξιωμάτων. Το υπουργείο Δικαιοσύνης δεν του απήγγειλε κατηγορίες παρά μόνο δυόμισι χρόνια μετά την εξέγερση. Στη συνέχεια, το Ανώτατο Δικαστήριο καθυστέρησε επί μήνες να κρίνει τον ισχυρισμό του Τραμπ περί ασυλίας. Οταν εκδίκασε την υπόθεση, αγνόησε τα στοιχεία ενώπιόν του και εφηύρε μια καινοφανή μορφή προεδρικής ασυλίας για «δημόσιες πράξεις» (σ.σ. πράξεις που διαπράττονται κατά την άσκηση των καθηκόντων). Με την εκλογή του Τραμπ, ο ειδικός εισαγγελέας που έχει αναλάβει την υπόθεση εναντίον του για την εξέγερση θα τερματίσει την προσπάθειά του για απονομή δικαιοσύνης.
Ο Τραμπ όχι μόνο απέφυγε τις συνέπειες για την εγκληματική συμπεριφορά του· χάρη στο Ανώτατο Δικαστήριο επιστρέφει τώρα στον Λευκό Οίκο με λιγότερους περιορισμούς στην εξουσία του από οποιονδήποτε άλλον πρόεδρο στο παρελθόν. Θα χρησιμοποιήσει αυτήν την ισχύ αδυσώπητα.
Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο Τραμπ υποσχέθηκε να εξαπολύσει τον στρατό και τα δικαστήρια κατά των εγχώριων αντιπάλων του, να φιμώσει τους επικριτές του στα μέσα ενημέρωσης, να απελάσει εκατομμύρια παράτυπους μετανάστες, να απολύσει χιλιάδες δημοσίους υπαλλήλους, να απαιτήσει την προσωπική αφοσίωση όσων υπηρετούν στο ομοσπονδιακό κράτος, να επιβάλει δασμούς σε όλες τις εισαγωγές, να αποδυναμώσει τις συμμαχίες των ΗΠΑ και να προσεγγίσει τους αυταρχικούς ηγέτες τους οποίους θαυμάζει.
Στην επινίκιο ομιλία του, δήλωσε ότι το σύνθημα που θα καθορίσει τη νέα του θητεία θα είναι: «Υποσχέσεις που δόθηκαν, υποσχέσεις που τηρήθηκαν». Πολλοί που τον ψήφισαν θεώρησαν ότι επρόκειτο απλώς για ρητορικές δεσμεύσεις. Εγώ, από την πλευρά μου, τον πιστεύω.
Ο κ. Ιβο Ντάαλντερ είναι πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, CEO του Chicago Council on Global Affairs.
