Ελλάδα – ΗΠΑ: Τα «πρακτικά» μιας σχέσης

Με τον κόσμο να περιμένει με αγωνία τα αποτελέσματα των αμερικανικών προεδρικών εκλογών, πόσο ισχυροί παραμένουν οι δεσμοί μεταξύ ΗΠΑ και Ελλάδας;

Υπάρχουν ασφαλώς κάποιοι πυλώνες που στηρίζουν τις διμερείς σχέσεις. Η πώληση αμερικανικών μαχητικών αεροσκαφών στην Ελλάδα (ή στην Τουρκία) μπορεί να αποτελέσει βαρόμετρο της ευνοϊκής διάθεσης της Ουάσιγκτον απέναντι στους συμμάχους της σε θέματα ασφάλειας. Η ασφάλεια της Ελλάδας έχει μια ιδιαίτερα σημαντική αμερικανική διάσταση, ενώ η συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ διαμορφώνει την ατζέντα της χώρας, όπως και στην περίπτωση της Ουκρανίας. Σε ένα πιο συμβολικό επίπεδο, η πολύ επιτυχημένη ομιλία του Κυριάκου Μητσοτάκη ενώπιον και των δύο σωμάτων του Κογκρέσου, τον Μάιο του 2022, αντανακλά το θετικό κλίμα μεταξύ των δύο χωρών. Σε άλλους τομείς, η συνεχής ροή Ελλήνων φοιτητών προς τα αμερικανικά πανεπιστήμια –και η σημασία των συλλόγων αποφοίτων τους στην Αθήνα– δείχνει πως οι ατομικές φιλοδοξίες μπορούν να συνδεθούν με τις ΗΠΑ. Επίσης, αν μιλήσουμε για τη μόδα και τον κινηματογράφο, ποιος μπορεί να αμφισβητήσει την πολιτισμική επιρροή της Αμερικής στην ελληνική νεολαία;

Ολα αυτά είναι σημαντικά, αλλά πώς μπορούμε να αξιολογήσουμε το πώς έβλεπαν την Ελλάδα οι αμερικανικές πολιτικές ελίτ διαχρονικά; Ενας τρόπος να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα είναι μέσω της ανάλυσης των ομιλιών που έχουν γίνει στη Γερουσία και στη Βουλή των Αντιπροσώπων σχετικά με την Ελλάδα. Αυτές μπορούν να δείξουν τη σημασία της Ελλάδας στην πολιτική ελίτ των ΗΠΑ και αν η στάση της απέναντί της είναι θετική ή αρνητική. Μακροπρόθεσμα, οι ομιλίες αυτές ενσωματώνουν τις απόψεις και των δύο μεγάλων κομμάτων, μέσα από εναλλασσόμενες πλειοψηφίες στο Κογκρέσο και υπό διαδοχικούς προέδρους.

Χρησιμοποιώντας τεχνικές ανάλυσης «μεγάλων δεδομένων» –όπως η «ανάλυση δεδομένων κειμένων»– και λογισμικό που αναπτύχθηκε, εν μέρει, από συναδέλφους στο LSE, μπορούμε να εξετάσουμε όλες τις ομιλίες που πραγματοποιήθηκαν στο Κογκρέσο των ΗΠΑ από το 1989 και στις οποίες γίνεται αναφορά στη λέξη «Ελλάδα» μία ή περισσότερες φορές. Αυτό έκανα με τη βοήθεια του Γιώργου Τσιάλα. Υπάρχουν σχεδόν δύο εκατομμύρια τέτοιες αναφορές.

Το γράφημα 1 παρουσιάζει μια ακανόνιστη τάση: το 1989 ήταν μια χρονιά με μεγάλη συχνότητα αναφορών στην Ελλάδα, σε αντίθεση με τη χαμηλή συχνότητα του 2015. Στα ενδιάμεσα χρόνια παρατηρείται σημαντική διακύμανση, αλλά η τάση έχει ξεκάθαρα πτωτική πορεία. Συνοψίζοντας, η Ελλάδα δεν είναι προτεραιότητα στις πολιτικές ανησυχίες των ομιλητών του αμερικανικού Κογκρέσου.

Τα στοιχεία μαρτυρούν ότι οι ΗΠΑ αγαπούν την Ελλάδα πιο πολύ απ’ ό,τι η Ελλάδα τις ΗΠΑ. Ισως επειδή στην Αθήνα παρατηρείται με την πάροδο του χρόνου μια τάση «εξευρωπαϊσμού».

Μπορούμε να αναλύσουμε τη γλώσσα που χρησιμοποιείται σε αυτές τις ομιλίες όταν γίνεται αναφορά στην «Ελλάδα», το πόσο θετικές ή αρνητικές είναι οι λέξεις στις προτάσεις που χρησιμοποιούνται. Εδώ η εικόνα είναι πιο καθησυχαστική. Το γράφημα 2 αποτυπώνει μια μακροπρόθεσμη διακύμανση, αλλά η γενική ύφεση φαίνεται να είναι πολύ πιο μετριοπαθής. Εν ολίγοις, τα μέλη του Κογκρέσου βλέπουν συνολικά την Ελλάδα περισσότερο θετικά παρά αρνητικά. Η Ελλάδα θα μπορούσε να υπολογίζει σε ένα μακροπρόθεσμο θετικό κλίμα.

Πώς ανταποδίδει το ελληνικό Κοινοβούλιο αυτή την προσοχή και το θετικό κλίμα; Με άλλα λόγια, πώς βλέπουν οι Ελληνες βουλευτές τις ΗΠΑ διαχρονικά; Εδώ μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα δεδομένα που παρέχουν οι Δρίτσας και Λουρίδας (2018). Η αντίστροφη ανάλυση δείχνει ελάχιστες δραματικές αλλαγές, με ενδιαφέρον ωστόσο το γεγονός ότι, από το 1989, οι Ελληνες βουλευτές αναφέρονται στις ΗΠΑ πολύ λιγότερο από ό,τι τα μέλη του Κογκρέσου στην Ελλάδα. Ακόμη και λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορές στον αριθμό των ημερών που συνεδριάζει το Κογκρέσο σε σχέση με το ελληνικό Κοινοβούλιο, καθώς και το γεγονός ότι το Κογκρέσο αποτελείται από δύο σώματα, οι διαφορές ήταν μεγάλες στην αρχή της περιόδου που εξετάζουμε. Το 1989, καθώς τελείωνε ο Ψυχρός Πόλεμος, η διαφορά στην προσοχή που έδιναν οι δύο χώρες η μία στην άλλη ήταν εννιαπλάσια. Τα τελευταία χρόνια, οι μέσες συχνότητες έχουν συγκλίνει: οι Ελληνες βουλευτές δείχνουν παρόμοια επίπεδα ενδιαφέροντος για τις ΗΠΑ με αυτά που δείχνουν τα μέλη του Κογκρέσου για την Ελλάδα.

Τα δεδομένα αποκαλύπτουν μια τάση «ευρωπαϊσμού» όσον αφορά την Ελλάδα, με την πάροδο του χρόνου. Οι Ελληνες βουλευτές αναφέρονται περισσότερο στη Γερμανία και στη Γαλλία παρά στις ΗΠΑ. Και, με εξαίρεση τα δύσκολα χρόνια της κρίσης, εκφράζουν πιο θετικά συναισθήματα για τις δύο αυτές χώρες σε σύγκριση με τις ΗΠΑ. Θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε αυτόν τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό «φαινόμενο Καραμανλή».

Βέβαια, αν ο Τραμπ εκλεγεί την Τρίτη, η Ελλάδα –όπως και άλλες χώρες– θα βρεθεί αντιμέτωπη με έναν πολύ πιο απρόβλεπτο Λευκό Οίκο. Ωστόσο, είτε με Τραμπ είτε με Χάρις, η Ελλάδα φαίνεται να έχει μειωμένη σημασία για τις ΗΠΑ, ακόμη και ως «φιλικός» σύμμαχος. Μια πιο εσωστρεφής Αμερική είναι πρόβλημα για τη Δύση. Μια νέα προεδρία Τραμπ θα μπορούσε να ωθήσει την Ελλάδα να εστιάσει περισσότερο στους κινδύνους που επιφέρει η ασταθής εξωτερική του πολιτική. Είναι απίθανο, πάντως, να αυξήσει τα ποσοστά ευνοϊκής διάθεσης της Αθήνας προς τις ΗΠΑ. Οι σχέσεις ΗΠΑ – Ελλάδας παρουσιάζουν εδώ και καιρό μια γενική ασυμμετρία: τα στοιχεία δείχνουν ότι οι ΗΠΑ σάς αγαπούν πιο πολύ απ’ ό,τι εσείς εκείνες. Ομως, σε αυτό το σκηνικό, μπορεί να κάνει την εμφάνισή του ο Τραμπ…

*Ο κ. Κέβιν Φεδερστόουν είναι ομότιμος καθηγητής στο London School of Economics.