«Αν και η Μέση Ανατολή εξακολουθεί να μαστίζεται από πολυετείς προκλήσεις, η περιοχή είναι πιο ήσυχη από ό,τι ήταν εδώ και δεκαετίες». Αυτή η διαβόητη πλέον δήλωση του συμβούλου σε θέματα εθνικής ασφάλειας του προέδρου Μπάιντεν, Τζέικ Σάλιβαν, τον Σεπτέμβριο του 2023, αποδείχθηκε λιγότερη ανθεκτική και από τη σύντομη θητεία της Λιζ Τρας ως πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου. Από τότε που οι τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς κατά του Ισραήλ, στις 7 Οκτωβρίου, ανέτρεψαν αυτή την αισιόδοξη άποψη για την περιοχή, η κυβέρνηση Μπάιντεν κλήθηκε να διαχειριστεί μια Μέση Ανατολή που κάθε άλλο παρά ήσυχη είναι. Μετά από μήνες ανεπιτυχών προσπαθειών να εξασφαλιστεί κατάπαυση του πυρός ή να αποτραπεί η περιφερειακή εξάπλωση, ίσως υπάρχει επιτέλους μια ευκαιρία για επανεκκίνηση. Μετά από ανθρωποκυνηγητό ενός έτους, οι ισραηλινές δυνάμεις κατάφεραν να σκοτώσουν τον ηγέτη της Χαμάς, Γιαχία Σινουάρ.
Ορισμένα δημοσιεύματα θα μας υποβάλουν, αναπόφευκτα, σε ανούσιους επικηδείους που θα επιχειρήσουν να αποδώσουν κάποια νομιμοποίηση στην παραφροσύνη του Σινουάρ. Ωστόσο, η Ιστορία θα τον θυμάται για δύο μόνο πράγματα: α) εξαιτίας του στις 7 Οκτωβρίου 2023 σκοτώθηκαν περισσότεροι Εβραίοι σε μία ημέρα από οποτεδήποτε άλλοτε μετά το Ολοκαύτωμα και β) ο Σινουάρ έθεσε σε κίνδυνο τον ίδιο τον παλαιστινιακό λαό – όχι μόνο προκαλώντας αυτόν τον πόλεμο με το Ισραήλ ή χρησιμοποιώντας τους Παλαιστινίους ως ανθρώπινες ασπίδες, αλλά, όπως σημείωσε ο αρθρογράφος του «The Atlantic» Γκραμ Γουντ, με την ηγεσία του που στερούνταν «της ανάγκης να τερματίσει γρήγορα τα βάσανά τους, καθώς πίστευε ότι ο βίαιος θάνατος είναι όχι μόνο αναπόφευκτος αλλά και έντιμος».
Γίνεται ήδη μεγάλη συζήτηση σχετικά με τη σημασία του θανάτου του Σινουάρ. Είναι βέβαιο ότι κάποιες φωνές θα παροτρύνουν το Ισραήλ να «δεχτεί τη νίκη» και να προχωρήσει σε αποκλιμάκωση. Αυτό μου θυμίζει τους Ευρωπαίους διπλωμάτες στο τελευταίο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, που καλούσαν σε αποκλιμάκωση μόλις μία ημέρα (ή ακόμη και μερικές ώρες) πριν το Ιράν εκτοξεύσει πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη στο Ισραήλ.
Φυσικά, ο τερματισμός των εχθροπραξιών, η απελευθέρωση των ομήρων και η αύξηση της ανθρωπιστικής βοήθειας είναι απαραίτητα. Αλλά αυτά από μόνα τους δεν θα φέρουν ειρήνη και σταθερότητα. Υπήρχε άλλωστε κατάπαυση του πυρός σε ισχύ στις 6 Οκτωβρίου 2023. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι ο ίδιος ο Σινουάρ απελευθερώθηκε το 2011 στο πλαίσιο μιας συμφωνίας ανταλλαγής αιχμαλώτων με τον Ισραηλινό στρατιώτη Γκιλάντ Σαλίτ. Ο κύριος στρατηγικός στόχος του Σινουάρ, στις 7 Οκτωβρίου, ήταν η διατάραξη της διαδικασίας περιφερειακής ολοκλήρωσης και συνεργασίας, όπως αυτή προωθείται από πρωτοβουλίες όπως οι Συμφωνίες του Αβραάμ, το Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου (EMGF) ή ο Οικονομικός Διάδρομος Ινδίας – Μέσης Ανατολής – Ευρώπης (IMEC). Μια πραγματική «νίκη» θα περιελάμβανε την επανέναρξη της σύντομης περιόδου περιφερειακής συνεργασίας που εκθειαζόταν πριν από την 7η Οκτωβρίου.
Η επίσκεψη του υφυπουργού Εξωτερικών Τζιμ Ο’Μπράιαν στην περιοχή αυτή την εβδομάδα δίνει την ευκαιρία για μια τέτοια επανεκκίνηση. Οπως έγραφα εδώ, 8 μήνες πριν από τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ του Μπλίνκεν έχει παραμελήσει τον μηχανισμό «3+1» (Ελλάδα – Κύπρος – Ισραήλ και ΗΠΑ) που κληρονόμησε από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ του Πομπέο. Πέρα από τον υφυπουργό Εξωτερικών Τζέφρι Πάιατ, δεν έχει καταβληθεί καμία προσπάθεια σε ανώτερο επίπεδο για την πλήρη αξιοποίηση αυτής της διπλωματικής πρωτοβουλίας. Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή αναδεικνύει ακόμη πιο έντονα την παραμέληση του σχήματος «3+1». Τον τελευταίο χρόνο, οι ΗΠΑ στράφηκαν βεβαίως προς την Ελλάδα και την Κύπρο για βοήθεια σε εκκενώσεις και πρόσβαση σε στρατιωτικές βάσεις. Η ανθρωπιστική πρωτοβουλία «Αμάλθεια» με έδρα την Κύπρο έχει διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο τους τελευταίους μήνες. Την ίδια στιγμή, Αθήνα και Λευκωσία διατηρούν στενές και παραγωγικές διπλωματικές σχέσεις τόσο με το Ισραήλ όσο και με τα αραβικά κράτη. Φανταστείτε τώρα να υπήρχε ένα θεσμικό πλαίσιο για τον καλύτερο συντονισμό όλων αυτών των προσπαθειών – και όχι μόνο. Τι θα γινόταν αν, όπως πρότεινε ο Κύπριος πρόεδρος Χριστοδουλίδης όταν ήταν υπουργός Εξωτερικών, υπήρχε μια μόνιμη γραμματεία για τον μηχανισμό «3+1», με έδρα την περιοχή; Ή αν το Στέιτ Ντιπάρτμεντ διόριζε έναν αναπληρωτή υφυπουργό ή έναν ειδικό απεσταλμένο για αυτόν τον μηχανισμό; Αντ’ αυτού, αυτή η πρωτοβουλία και η ευρύτερη συνεργασία που προωθεί στην Ανατολική Μεσόγειο διαχειρίζονται (αν μπορεί να θεωρηθεί διαχείριση) από το Γραφείο Ευρωπαϊκών και Ευρασιατικών Υποθέσεων, το οποίο είναι ήδη επιβαρυμένο με τον πόλεμο στην Ουκρανία και εξακολουθεί να επηρεάζεται υπέρμετρα και ακατάλληλα από το γραφείο της Τουρκίας.
Η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ έθεσαν τα θεμέλια για την Ανατολική Μεσόγειο ως περιοχή. Η συνεργασία τους οδήγησε στη δημιουργία θεσμών, όπως πρόσθετες τριμερείς συμφωνίες μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και αραβικού κόσμου, το EMGF και όχι μόνο. Συνδέουν την Ε.Ε., το ΝΑΤΟ και τους εταίρους και συμμάχους της Αμερικής στη Μέση Ανατολή. Η συνεργασία τους οδήγησε στην πρώτη περιφερειακή κοινοβουλευτική ομάδα του Κογκρέσου των ΗΠΑ –την Ελληνοϊσραηλινή Συμμαχία– και στον νόμο-ορόσημο για την Εταιρική Σχέση Ασφάλειας και Ενέργειας της Ανατολικής Μεσογείου. Η πλήρης αξιοποίηση αυτών των ισχυρών θεμελίων μέσω της ενίσχυσης του ρόλου των ΗΠΑ πρέπει να είναι κορυφαία προτεραιότητα για το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, και αυτό ακριβώς πρέπει να συζητήσει ο υφυπουργός O’Μπράιαν στην Αθήνα και στη Λευκωσία αυτή την εβδομάδα. Η συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία ξεκίνησε με τη συνεργασία στον τομέα της ενέργειας, έχει συχνά συγκριθεί με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα. Οπως εκείνος ο πρώιμος ευρωπαϊκός θεσμός δημιουργήθηκε ως αντίδραση στον πόλεμο, έτσι και η εμβάθυνση της συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο μέσω του μηχανισμού «3+1» θα μπορούσε να θεμελιώσει την ειρήνη, αντί απλώς την αποκλιμάκωση. Και αν ξανανοίξει τον δρόμο για περιφερειακή συνεργασία, θα αποτελέσει την οριστική ήττα του Σινουάρ και της λατρείας του θανάτου που πρέσβευε. Και βραχεία η μνήμη του.
* Ο κ. Εντι Ζεμενίδης είναι εκτελεστικός διευθυντής του Συμβουλίου Ελληνοαμερικανικής Ηγεσίας (HALC).
