Οι Μαμάδες με Ρούμι δεν τα πάνε καθόλου καλά με το σχέδιο.
Γι’ αυτό… σχεδίασαν ένα επεισόδιο με τον Κυριάκο Μούρτζη, δάσκαλο εικαστικών, συγγραφέα παιδικών βιβλίων, και μαζί του περιπλανήθηκαν σε ζωγραφιές, χρώματα, υλικά, μουτζούρες και σε εκείνα τα δημιουργικά μονοπάτια όπου τα παιδιά αφηγούνται τον κόσμο τους… χωρίς λόγια.
Ακούστε εδώ το επεισόδιο:
Μια σύντομη ματιά στα στάδια του παιδικού σχεδίου
Η δημιουργικότητα είναι συχνά η πρώτη γέφυρα των παιδιών προς τη γνώση. Πριν μάθουν να γράφουν ή να διαβάζουν, μαθαίνουν να εξερευνούν: τι μπορεί να κάνει μια κηρομπογιά, πώς κινείται ένας μαρκαδόρος, τι αφήνει πίσω του ένα πινέλο.
Στην αρχή, όλα είναι ένα παιχνίδι ανακάλυψης. Η σχέση ανάμεσα στο χέρι και στη γραμμή που εμφανίζεται στο χαρτί, η δύναμη του να αφήνω «ίχνος», η χαρά του πρώτου «σημαδιού». Αυτή η απλή, καθημερινή εμπειρία, στην πραγματικότητα ανοίγει τον δρόμο για δεξιότητες που θα χρειαστούν αργότερα στη σχολική ζωή όπως η συγκέντρωση, η λεπτή κινητικότητα, η παρατήρηση και η δημιουργική σκέψη.
Καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά, τα σχέδια αλλάζουν. Από τις πρώτες τυχαίες μουτζούρες περνάνε σε πιο ελεγχόμενες κινήσεις, μετά σε κύκλους και βασικά σχήματα, ώσπου γύρω στα τέσσερα εμφανίζονται πιο… συγκεκριμένες εικόνες (κεφάλι-σώμα με χεράκια και ποδαράκια). Και σιγά σιγά, από τα πέντε και μετά, ξεκινούν τα σπίτια, τα δέντρα, οι φιγούρες με λεπτομέρειες, τα «πορτρέτα», ενώ αργότερα το σχέδιο αρχίζει να αποτυπώνει ό,τι πραγματικά απασχολεί τα παιδιά, ό,τι αγαπούν και το πώς βλέπουν με τον κόσμο μέσα από δικές τους εμπειρίες.
Μουτζουρώνω, άρα εκφράζομαι
Οι μουτζούρες είναι συχνά το πρώτο «λεξιλόγιο» ενός παιδιού. Πριν εμφανιστούν κύκλοι, σχήματα ή ανθρωπάκια, τα παιδιά δοκιμάζουν γραμμές που στρίβουν, απλώνονται, μπερδεύονται και μοιάζουν χαοτικές στα μάτια των ενηλίκων. Για εκείνα, όμως, κάθε μουτζούρα είναι ένα αποτύπωμα της σκέψης, της ενέργειας και της διάθεσης εκείνης της στιγμής. Κι ενώ συχνά οι ενήλικες προσπαθούν να βρουν κάποιο νόημα πίσω από ένα σχέδιο, δεν σημαίνει ότι κάθε γραμμή κρύβει έναν συμβολισμό ή ένα κρυφό μήνυμα! Πολλές φορές «είναι απλώς μια μουτζούρα!», και αυτό είναι αρκετό.
Αυτό που έχει σημασία, όπως τονίζει και ο κ. Μούρτζης, δεν είναι να κάνουμε διαγνώσεις, ούτε να κρίνουμε ούτε να προσπαθούμε να «αποκωδικοποιήσουμε» μόνοι μας το σχέδιο. Η ασφάλεια και η ουσία βρίσκονται αλλού: στο να αφήσουμε το παιδί να αφηγηθεί (αν θέλει) τι έχει ζωγραφίσει. Να δείξουμε ενδιαφέρον και περιέργεια, να κάνουμε ερωτήσεις ανοιχτού τύπου όπως «τι συμβαίνει εδώ;», «πώς διάλεξες αυτό το χρώμα;» και να ακούσουμε πραγματικά. Ετσι αποκαλύπτονται σκέψεις και συναισθήματα που δεν θα βλέπαμε ποτέ μόνο κοιτώντας το χαρτί.
Η μουτζούρα δεν είναι… ακαταστασία. Είναι διαδικασία. Είναι έκφραση. Είναι ο τρόπος του παιδιού να κάνει ένα μικρό, αλλά τελικά μεγάλο, βήμα προς τη δημιουργικότητα και την επικοινωνία.
Τι μπορούμε να κάνουμε στο σπίτι
Το σπίτι είναι το πρώτο μικρό «εργαστήρι» των παιδιών. Αρκεί να τους δώσουμε χώρο, χρόνο και υλικά. Δεν χρειάζεται τίποτα περίπλοκο. Μερικά χαρτιά, κηρομπογιές, μαρκαδόροι, μολύβια, νερομπογιές, ψαλίδι, κόλλες και διαφορετικές υφές (χαρτόνια, εφημερίδες, χαρτοταινίες, χαρτί craft, ανακυκλώσιμα υλικά) αρκούν για να ανοίξουν τον δρόμο στη φαντασία.
Αυτό που έχει σημασία για τα παιδιά είναι να έχουν ελεύθερη πρόσβαση στα υλικά τους. Να μπορούν να πάρουν μόνα τους μια μπογιά όταν θέλουν να εκφράσουν μια ιδέα, να δοκιμάσουν πώς αλλάζει το χρώμα όταν βρέχεται ένα πινέλο, να ανακαλύψουν την αίσθηση που έχει ένα παχύ χαρτί σε σχέση με ένα λεπτό. Η υλικότητα, οι υφές, τα χρώματα, το βάρος των εργαλείων είναι κομμάτι της εμπειρίας και της μάθησης.
Μπορούμε επίσης να ζωγραφίσουμε παρέα. Ενα κοινό σχέδιο πάνω στο ίδιο χαρτί, το να συμπληρώνει ο ένας τη γραμμή του άλλου ή μια μικρή «ζωγραφομαχία» (μέσα από ένα σχετικό επιτραπέζιο), όπου κανείς δεν νοιάζεται για το αποτέλεσμα, αλλά όλοι περνάνε καλά με τις προσπάθειες να σκιτσάρουν, είναι μικρές στιγμές δημιουργικότητας και σύνδεσης.
Τα παιδιά επίσης εμπνέονται από τους ενήλικες. Αν μας δουν να ζωγραφίζουμε, να κάνουμε μοτίβα, γεωμετρικά σχήματα ή απλά σκίτσα την ώρα που χαλαρώνουμε, καταλαβαίνουν πως η δημιουργία δεν είναι «μάθημα», αλλά τρόπος έκφρασης.
Ενα χαλαρό doodle μπορεί να γίνει η αρχή μιας ιστορίας ή μιας ιδέας που το παιδί θα εξελίξει με δικό του τρόπο. Στην Αθήνα υπάρχουν πολλές επιλογές για συμμετοχή σε εικαστικά εργαστήρια. Κάποια από αυτά είναι αυτοτελή, άλλα έχουν συγκεκριμένους κύκλους. Εκεί τα παιδιά μπορούν να δημιουργήσουν κόμικς, σκίτσα, να δουλέψουν με μικτές τεχνικές πιο οργανωμένα. Κι ενώ υπάρχει σαφής καθοδήγηση, αυτό δεν περιορίζει τη δημιουργικότητα – αντίθετα, μπορεί να ανοίξει δρόμους και μονοπάτια που το παιδί ίσως να μην ανακάλυπτε μόνο του. Το σημαντικό είναι να υπάρχει διαθέσιμος χρόνος, ανοιχτή διάθεση και ελευθερία. Οι ιδέες, τα χρώματα και οι ιστορίες θα κάνουν τα υπόλοιπα.
Προτάσεις για εικαστικές δράσεις στην Αθήνα:
- Μουσείο Παιδικής Τέχνης
- Imaginary Rooms Art Space
- Εργαστήρια Λάθους
- Notarobot_artlab, με την εικονογράφο Χρύσα Σπυρίδωνος
- Εργαστήρια κόμικς με τον Τόμεκ Γιοβάνη
- ARTENS με την Evi Peterson
Προτάσεις βιβλίων:
- Η τελεία, Peter H. Reynolds, εκδ. Διόπτρα
- Μισές ζωγραφιές ψάχνουν ζωγράφους, Αγγελική Μπόζου, εκδ. Μάρτης
- Αυτό το βιβλίο θα σε κάνει καλλιτέχνη, Millington Ruth, Εκδόσεις Πατάκη
- Είμαι ένας καλλιτέχνης, Altes Marta, Key Books
- Κουμπί είμαι κι εγώ, Κυριάκος Μούρτζης, Key Books
Προτάσεις για ταινίες:
- Hola Frida (animation για τη ζωή της Frida Kahlo)
- Le Tableau (ένας μαγικός κόσμος μέσα σε έναν ανολοκλήρωτο πίνακα)
- Wolfwalkers (εικαστικό animation, με γραμμές σαν παιδικά σκίτσα)
- Ernest et Célestine (τρυφερή ιστορία με αισθητική υδατογραφίας)
- Loving Vincent (για παιδιά 13 χρ.+ / η πρώτη ζωγραφισμένη στο χέρι, ταινία)
Σήμερα τα παιδιά έχουν στη διάθεσή τους περισσότερα εργαλεία από ποτέ. Μπορούν να σχεδιάσουν σε χαρτί, σε τετράδιο, σε τοίχο, σε tablet. Υπάρχουν και εφαρμογές που μπορούν πραγματικά να καλλιεργήσουν τη δημιουργικότητα, αρκεί να επιτρέπουν ελεύθερο σχέδιο και όχι μόνο χρωμάτισμα μέσα σε έτοιμο πλαίσιο. Ωστόσο, είναι σημαντικό να υπάρχουν και άλλες επιλογές που ενισχύουν τη λεπτή κινητικότητα, όπως η απλή ζωγραφική πάνω σε ένα χαρτί με ένα μολύβι.
Το χαρτί, οι μαρκαδόροι, οι μπογιές, οι υφές και τα υλικά που το παιδί μπορεί να αγγίξει, να δοκιμάσει, να πιέσει ή να τραβήξει, παραμένουν αναντικατάστατα. Αυτό που είναι σίγουρο είναι πως το σχέδιο –είτε σε οθόνη είτε σε χαρτί– είναι ένας τρόπος για το παιδί να μεγαλώνει με φαντασία. Να παρατηρεί, να ξαναφτιάχνει τον κόσμο με τη δική του ματιά, όπως τον βλέπει, τον αισθάνεται, τον ονειρεύεται.
Το πιο σημαντικό που μπορούμε να προσφέρουμε στα παιδιά είναι χώρος, υλικά και ελευθερία. Οταν η τέχνη μπαίνει στην καθημερινότητά τους χωρίς πίεση και χωρίς «πρέπει», η δημιουργικότητα γίνεται συνήθεια, ανακούφιση και χαρά. Κι έτσι, μέσα από γραμμές, σχήματα και μουτζούρες, τα παιδιά μαθαίνουν να εκφράζονται, να εμπιστεύονται τον εαυτό τους και, το πιο σημαντικό, να περνάνε πραγματικά καλά μέσα από τη διαδικασία.
Κάθε παιδί, όταν του δώσεις χαρτί και χρώμα, βρίσκει τον δικό του τρόπο να σου πει μια ιστορία που αξίζει να ακουστεί.
