Την εντυπωσιακή απουσία ελέγχου και εποπτείας στη διαχείριση των κληροδοτημάτων που έχουν αφεθεί από πολίτες στα ΑΕΙ, στην Ακαδημία Αθηνών αλλά και στο Ιδρυμα Κρατικών Υποτροφιών διαπιστώνει σε έκθεση που συνέταξε το Ελεγκτικό Συνέδριο. Κατά την έκθεση, που αριθμεί 36 σελίδες, «η πλειονότητα των κληροδοτημάτων επί σειρά πολλών ετών δεν έχουν υποβληθεί σε κανέναν απολύτως έλεγχο», με αποτέλεσμα να είναι «θολή» η πραγματική εικόνα της διαχείρισης και της αξιοποίησής τους. Ο έλεγχος που πραγματοποιήθηκε το 2024 για τα κληροδοτήματα (αφορά κυρίως τα έτη 2022-2023) έδειξε πως, παρότι αξιοποιείται σημαντικό μέρος των περιουσιών, υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις στην καταγραφή και παρακολούθησή τους. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι μία δεκαετία μετά, η σχετική νομοθετική μεταρρύθμιση του ν. 4182/2013 δεν είχε ολοκληρωθεί, καθώς έλειπαν κρίσιμες κανονιστικές αποφάσεις που θα αποσαφήνιζαν σημαντικά ζητήματα τα οποία απασχολούν τους φορείς διαχείρισης των κληροδοτημάτων και θα ενεργοποιούσαν ορισμένες καίριας σημασίας ρυθμίσεις του νέου θεσμικού πλαισίου.
«Ελλιπώς ενημερωμένο» ως προς το περιεχόμενο και την αξία των περιουσιακών στοιχείων διαπιστώθηκε πως είναι και το Μητρώο Κοινωφελών Περιουσιών, βασικό εργαλείο διαφάνειας και εποπτείας. Κατά το Ελεγκτικό Συνέδριο, δεν υπήρξε ουσιαστική αντιμετώπιση των δυσκολιών οργάνωσης και τήρησής του, γεγονός που καθιστά αναγκαία τη βελτίωση και τον εξορθολογισμό του. Μεταξύ άλλων διαπιστώθηκε η μη καταχώριση ή μη επικαιροποίηση υπολοίπων τραπεζικών καταθέσεων, αλλά και η μη καταχώριση μετοχών, ομολόγων, τιμαλφών, παρότι συνιστούν περιουσιακά στοιχεία. Σχετικά με τα ακίνητα υπήρχαν εσφαλμένες καταχωρίσεις για την αντικειμενική και την εμπορική αξία, την έκταση, τα ποσοστά συνιδιοκτησίας του φορέα διαχείρισης και την κατάσταση στην οποία βρίσκονται.
Παράλληλα διαπιστώθηκε πως το νέο πλαίσιο ελεγκτικών μηχανισμών που προέβλεπε ο νόμος δεν ενεργοποιήθηκε. Οι διαχειριστικοί έλεγχοι από το υπουργείο Οικονομικών ήταν αποσπασματικοί, με αποτέλεσμα περιουσίες μεγάλης αξίας να μένουν για χρόνια χωρίς έλεγχο. «Το παράδοξο, βέβαια, του θέματος έγκειται περισσότερο στο ότι, από τη θέση σε ισχύ του ν. 4182/2013 και εντεύθεν, οι διαχειριστικοί έλεγχοι και δη από όργανα του υπουργείου Οικονομικών, με αντικείμενο τα κληροδοτήματα του ελέγχου, όχι μόνο δεν ενδυναμώθηκαν, αλλά, αντιθέτως, ήταν εξαιρετικά σπάνιοι και εντελώς μεμονωμένοι», αναφέρεται.
Μάλιστα γίνεται λόγος για πλήρη αδρανοποίηση των διαχειριστικών ελέγχων που δεν φαίνεται υπό οιαδήποτε εκδοχή δικαιολογημένη, ακόμη κι αν δεν υφίσταται, κατά περίπτωση, υπόνοια διαχειριστικών ατασθαλιών. «Και τούτο διότι η θεσπιζόμενη με τον νέο νόμο περιοδικότητα ως βάση έχει την τετραετία, ενώ δεν έλειψαν από τον έλεγχο και περιπτώσεις μη κατάρτισης των απαιτούμενων οικονομικών καταστάσεων, που αποτελούν κύρια ασφαλιστική δικλίδα για μια διαφανή και ορθή δημοσιονομική διαχείριση».
Το νέο πλαίσιο ελεγκτικών μηχανισμών που προέβλεπε ο νόμος δεν ενεργοποιήθηκε, ενώ οι περισσότεροι φορείς δεν έχουν εκπονήσει σχέδια διαχείρισης και αξιοποίησης.
Προβλήματα εντοπίστηκαν και σε επίπεδο σχεδιασμού του τρόπου αξιοποίησης των κληροδοτημάτων, καθώς οι περισσότεροι φορείς δεν εκπόνησαν σχέδια διαχείρισης και αξιοποίησης, με αποτέλεσμα μέρος των κοινωφελών περιουσιών να παραμένει αναξιοποίητο. Σχετικά με την έκταση της αξιοποίησης ανά κατηγορία περιουσιακών στοιχείων διαπιστώθηκε ότι τρεις φορείς διαχείρισης, από τους έξι που ελέγχθηκαν συνολικά, προβαίνουν σε αξιοποίηση των καταθέσεων των κληροδοτημάτων που τους έχουν δοθεί, με τη δημιουργία προθεσμιακών καταθέσεων, ενώ αναφορικά με τα ακίνητα, που συνιστούν την επικρατέστερη κατηγορία περιουσιακών στοιχείων των κληροδοτημάτων και την κύρια πηγή εσόδων, ο έλεγχος ανέδειξε ως κύρια μορφή αξιοποίησής τους την εκμίσθωση. Ενδεικτικά, το ΕΚΠΑ εκμισθώνει το 73% των ακινήτων που έχει από κληροδοτήματα, η Ακαδημία Αθηνών το 55%, το ΑΠΘ το 80%.
Αν και σε όλους τους φορείς διαχείρισης η πλειονότητα των ακινήτων υπόκειται σε αξιοποίηση μέσω εκμισθώσεων, υφίσταται ένα σημαντικό ποσοστό ακινήτων που παραμένουν αναξιοποίητα κυρίως λόγω του σύνθετου ή περιοριστικού ιδιοκτησιακού καθεστώτος τους (π.χ. πληθώρα συγκυριών, διατήρηση από τον φορέα διαχείρισης μόνο της ψιλής κυριότητας), παλαιότητας και εκτεταμένων φθορών, σε συνδυασμό με την έλλειψη ρευστότητας για τη διενέργεια των απαραίτητων επισκευών ή και την έλλειψη ενδιαφέροντος στην αγορά και μειωμένη εμπορικότητα για παράδειγμα εξαιτίας της θέσης του ακινήτου σε υποβαθμισμένη περιοχή.
Κοινωφελείς δράσεις
Αδυναμίες παρουσιάζει και η εκτέλεση των κοινωφελών σκοπών των κληροδοτημάτων, ενώ δεν υφίσταται ουσιαστικός μηχανισμός τακτικής αποτίμησης των αποτελεσμάτων τους. Οι συνηθέστερες δράσεις που προβλέπουν τα κληροδοτήματα αφορούν υποτροφίες, βραβεύσεις, επιχορηγήσεις νοσοκομείων ή άλλων κοινωφελών φορέων, καθώς και τη χρηματοδότηση κτιριακών έργων ή εξοπλισμού. Ωστόσο, κατά τη διετία που ελέγχθηκε δεν εκτελέσθηκαν οι κοινωφελείς σκοποί σε 41 από τα 78 κληροδοτήματα, δηλαδή στο 53% των κληροδοτημάτων του ελέγχου.
