Οι Ελληνες που ζουν στο εξωτερικό θεωρούν ότι η ελληνική γλώσσα πρέπει να διδάσκεται στα παιδιά τους ως στοιχείο ταυτότητας, συναισθηματικής συνέχειας και οικογενειακής συνοχής. Αυτό προκύπτει από τα αποτελέσματα της έρευνας για την ελληνόγλωσση εκπαίδευση παιδιών στο εξωτερικό, στην οποία μετείχαν, απαντώντας σε ξεχωριστά online ερωτηματολόγια, 154 γονείς παιδιών έως 10 ετών, ελληνικής καταγωγής, που ζουν και μεγαλώνουν σε 54 χώρες, και 44 εκπαιδευτικοί που διδάσκουν ελληνικά σε 32 χώρες.
Υπογραμμίζεται η ανάγκη η εκπαίδευση να μην περιορίζεται στην τυπική διδασκαλία, αλλά να ενσωματώνει στοιχεία πολιτισμού, ιστορίας και διαπολιτισμικής ευαισθητοποίησης.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τις 15 Ιανουαρίου έως τις 17 Φεβρουαρίου 2025 από τον «Παιδόκηπο» – ένα παιδικό κέντρο γλώσσας και πολιτισμού για παιδιά ελληνικής καταγωγής στη Δανία, το διοικητικό έργο του οποίου στηρίζεται αποκλειστικά από εθελοντές γονείς, τη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ηρακλείου, το Ute’s International Lounge (μία διεθνή ακαδημία για την πολυγλωσσία) και το Τμήμα Ελληνικής Γλώσσας Γάνδης. Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν την ανάγκη για αλλαγή, εκσυγχρονισμό και στήριξη της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης ανά τον κόσμο.
Οι λόγοι
Το 80% των γονιών απάντησε ότι η διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας είναι ένας από τους κύριους λόγους τα παιδιά τους να μάθουν ελληνικά, ενώ το 75% αναφέρει την επικοινωνία με συγγενείς στην Ελλάδα ως βασικό λόγο.
Οι απαντήσεις δείχνουν ότι η γλώσσα λειτουργεί ως δεσμός μεταξύ γενεών, ιδιαίτερα όταν τα παιδιά ζουν μακριά από την ελληνική οικογένεια. Αυτό επιβεβαιώνει την ανάγκη η ελληνόγλωσση εκπαίδευση να μην περιορίζεται στην τυπική γλωσσική διδασκαλία, αλλά να ενσωματώνει στοιχεία πολιτισμού, ιστορίας και διαπολιτισμικής ευαισθητοποίησης.
Ωστόσο, οι γονείς περιγράφουν σημαντικά εμπόδια στην προσπάθειά τους να στηρίξουν τα παιδιά τους:
• Το 70% ανέφερε την έλλειψη κατάλληλου, σύγχρονου και δίγλωσσου υλικού για παιδιά έως 10 ετών.
• Το 60% δήλωσε ότι οι περιορισμοί χρόνου και οι πολλές εξωσχολικές δραστηριότητες δυσκολεύουν τη συστηματική επαφή με την Ελληνική.
• Το 55% σημείωσε ότι τα υπάρχοντα προγράμματα δεν ταιριάζουν με τα ωράρια και τις δομές του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας διαμονής.
Μείζον θέμα είναι η ελλιπής στελέχωση των σχολείων του εξωτερικού. Επίσης, οι γονείς ζητούν υποστήριξη. Συγκεκριμένα, το 85% ζητάει δίγλωσσο, παιδαγωγικά κατάλληλο υλικό, προσαρμοσμένο σε μικρές ηλικίες, το 65% επιθυμεί πρόσβαση σε ψηφιακούς πόρους για χρήση στο σπίτι και το 50% δηλώνει ότι χρειάζεται εκπαίδευση και καθοδήγηση για το πώς να υποστηρίξει τη διγλωσσία στο σπίτι.
Οι βασικοί φορείς
Από την άλλη, οι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν στην έρευνα προέρχονται από 32 χώρες και διδάσκουν σε ποικίλα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, από συμπληρωματικά σχολεία της ομογένειας έως ιδιωτικές πρωτοβουλίες, κοινοτικές δομές και διαδικτυακά τμήματα.
Η συμβολή τους είναι καθοριστική, καθώς αποτελούν τους βασικούς φορείς της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στο εξωτερικό και γνωρίζουν εκ των έσω τις ανάγκες, τις δυσκολίες και τις δυνατότητες του πεδίου. Συγκεκριμένα:
• Το 78% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι δεν υπάρχουν επαρκή, ελκυστικά και παιδαγωγικά κατάλληλα υλικά για τα δίγλωσσα παιδιά που διδάσκουν. Αναφέρουν ότι το διαθέσιμο υλικό είτε δεν ανταποκρίνεται στο γλωσσικό προφίλ τους είτε βασίζεται σε μονογλωσσικά μοντέλα, μη προσαρμοσμένα στις πραγματικές ανάγκες τους.
• Το 72% των εκπαιδευτικών υπογραμμίζει ότι οι τάξεις της Διασποράς είναι συστηματικά μεικτές, με παιδιά διαφορετικών ηλικιών, γλωσσικών επιπέδων και σχολικών προϋποθέσεων. Η διαφοροποίηση της διδασκαλίας σε τέτοιες συνθήκες θεωρείται εξαιρετικά απαιτητική, ενώ το 73% τη χαρακτηρίζει ως μία από τις σημαντικότερες δυσκολίες της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στο εξωτερικό.
• Το 68% αναφέρει ότι δεν λαμβάνει επαρκή υποστήριξη από αρμόδιους φορείς, είτε σε επίπεδο επιμόρφωσης είτε σε επίπεδο υλικών, δομών και χρηματοδότησης. Ως προς αυτό, πολλοί εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι εργάζονται απομονωμένα και αναλαμβάνουν πολλαπλές ευθύνες πέρα από τη διδασκαλία. Εκτός από τη δημιουργία και τη συνεχή προσαρμογή κατάλληλου διδακτικού υλικού, καλούνται να διαχειρίζονται μεικτές τάξεις με μεγάλες γλωσσικές διαφοροποιήσεις, να οργανώνουν πολιτιστικές δράσεις και να συντονίζουν την επικοινωνία με γονείς και κοινότητες. Παράλληλα, προσπαθούν να ευθυγραμμίσουν τη διδασκαλία τους με τα εκπαιδευτικά συστήματα των χωρών διαμονής, συχνά χωρίς επαρκή θεσμική υποστήριξη ή επιμόρφωση.
• Το 55% δηλώνει ότι χρειάζονται συνεχή επιμόρφωση σε ζητήματα διγλωσσίας, γλωσσικής ανάπτυξης και παιδαγωγικής προσέγγισης ειδικά προσαρμοσμένης σε παιδιά της διασποράς.
• Το 60% των εκπαιδευτικών πιστεύει ότι θα ωφελούνταν σημαντικά από αυξημένη συνεργασία και ανταλλαγή καλών πρακτικών μεταξύ εκπαιδευτικών σε διαφορετικές χώρες. Πολλοί τονίζουν ότι λειτουργούν ως «νησίδες», χωρίς συστηματικό δίκτυο υποστήριξης ή ευκαιρίες επαγγελματικού διαλόγου.
Τα «θέλω»
Μέσα από τα παραπάνω προκύπτουν και τα αιτήματα των εκπαιδευτικών για «σύγχρονο και παιδαγωγικά κατάλληλο υλικό, ειδικά σχεδιασμένο για δίγλωσσα παιδιά, επιπλέον υποστήριξη από την ελληνική πολιτεία και/ή από οργανωμένες κοινότητες της διασποράς, πιο συστηματική επιμόρφωση για τη διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας, ειδικά για παιδιά της διασποράς και για διεθνή συνεργασία και δικτύωση εκπαιδευτικών».
Οπως αναφέρουν οι υπεύθυνοι του «Παιδόκηπου», «πιστεύουμε ότι μόνο μέσα από τέτοιες τεκμηριωμένες, συλλογικές προσπάθειες μπορεί να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης που να ανταποκρίνεται πραγματικά στις ανάγκες των παιδιών, των οικογενειών και των εκπαιδευτικών της Διασποράς».
Υποστελέχωση και έλλειψη κονδυλίων
Μέτρα για στήριξη της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στο εξωτερικό ζητούν φορείς γονέων από εννέα ευρωπαϊκές χώρες, σε επιστολή που έστειλαν στον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και στην υπουργό Παιδείας Σοφία Ζαχαράκη. Το μείζον θέμα είναι η υποστελέχωση των ελληνόγλωσσων εκπαιδευτικών δομών. Η επιστολή υπογράφεται από εκπροσώπους συλλόγων γονέων από τη Γερμανία, την Ουκρανία, τη Νορβηγία, τη Σουηδία, την Ολλανδία, την Πολωνία, την Ελβετία, την Ισπανία και τη Λιθουανία.
Συγκεκριμένα, στην επιστολή αναφέρουν ότι «η παρατεταμένη έλλειψη εκπαιδευτικών στις μονάδες του εξωτερικού συνιστά πλέον διαρθρωτική κρίση. Η υποστελέχωση των δομών οδηγεί σε υπολειτουργία ή αναστολή τμημάτων, στερώντας από χιλιάδες παιδιά τη δυνατότητα να διδαχθούν τη γλώσσα, την ιστορία και τον πολιτισμό της πατρίδας τους». Παράλληλα, επισημαίνεται ότι «ο προϋπολογισμός για την ελληνόγλωσση εκπαίδευση έχει μειωθεί δραματικά· κατά περίπου 80% από την έναρξη της οικονομικής κρίσης». Ωστόσο, «ακόμη και αυτός ο ήδη περιορισμένος προϋπολογισμός δεν εξαντλείται πλήρως για τις πραγματικές ανάγκες των μαθητών του εξωτερικού· σημαντικά κονδύλια παραμένουν αδιάθετα ή διοχετεύονται αλλού, χωρίς να φθάνουν στους μαθητές και στους εκπαιδευτικούς, που αποτελούν την καρδιά του εγχειρήματος».
Οι εκπρόσωποι των γονέων θεωρούν ότι απαιτείται:
• Επικαιροποίηση και ουσιαστική αύξηση του επιμισθίου, προσαρμοσμένη στα πραγματικά δεδομένα κάθε χώρας.
• Θεσμοθέτηση πρόσθετων κινήτρων (οικονομικών και επαγγελματικών) για όσους εκπαιδευτικούς επιλέγουν να υπηρετήσουν στην ελληνόγλωσση εκπαίδευση του εξωτερικού.
• Ενεργοποίηση του επιτόπιου εκπαιδευτικού προσωπικού στα Τμήματα Ελληνικής Γλώσσας (ΤΕΓ) με καθεστώς ωρομίσθιων με συμβάσεις ορισμένου χρόνου, όπως εφαρμόζεται στα αμιγή σχολεία, αλλά και σε ΤΕΓ άλλων χωρών.
«Η προσέλκυση και παραμονή ικανού διδακτικού προσωπικού δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς συνθήκες που να τιμούν το έργο και την προσφορά των εκπαιδευτικών. Το επιμίσθιο και τα κίνητρα δεν είναι απλή διοικητική λεπτομέρεια· αποτελούν τον πυρήνα της βιωσιμότητας της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης», τονίζεται στην επιστολή.
