Το βαρύτερο συνταξιοδοτικό και δημοσιονομικό φορτίο μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών της Ευρώπης δέχεται η χώρα μας, εξαιτίας της γήρανσης του πληθυσμού, η οποία αποτελεί πλέον, δομικό χαρακτηριστικό της εγχώριας οικονομίας και όχι προσωρινό φαινόμενο.
Η εξαμηνιαία έκθεση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) βεβαίως δεν αφήνει περιθώρια εφησυχασμού, όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για την υπόλοιπη Ευρώπη και τα κράτη-μέλη της.
Η επιβράδυνση της αύξησης του πληθυσμού, η γήρανση και η συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού απειλούν να εκτροχιάσουν τις μακροπρόθεσμες οικονομικές προοπτικές σε ολόκληρη την περιοχή δραστηριοποίησης της EBRD.
Η τράπεζα απευθύνει μάλιστα επιτακτική προειδοποίηση, που αγγίζει κάθε τομέα πολιτικής: Οι δημογραφικές αλλαγές θα διαμορφώσουν τις πολιτικές προτεραιότητες, θα πιέσουν το συνταξιοδοτικό σύστημα και θα απαιτήσουν ενεργές στρατηγικές για την ένταξη ηλικιωμένων εργαζομένων, την προσέλκυση μεταναστών και την επένδυση σε τεχνολογία και παραγωγικότητα.
Η επιτυχία θα εξαρτηθεί από το κατά πόσον οι κυβερνήσεις θα μπορέσουν να προσαρμοστούν εγκαίρως σε αυτές τις δημογραφικές πραγματικότητες. Ηδη, άλλωστε, στην Ελλάδα, αντιστοιχούν περίπου 36 ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών για κάθε 100 πολίτες σε ηλικία εργασίας, δηλαδή από 15 έως 64 ετών.
Το 1990, ο δείκτης αυτός, γνωστός και ως δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων, ήταν μόλις 23.
Στην υπόλοιπη ανεπτυγμένη Ευρώπη, η αντιστοιχία αυτή είναι περίπου 31 με 32 ηλικιωμένοι για κάθε 100 άτομα σε ηλικία απασχόλησης, γεγονός που καταδεικνύει ότι χωρίς άμεση παρέμβαση, ο δημογραφικός παράγοντας θα λειτουργήσει στη χώρα μας ως μόνιμος περιορισμός στην παραγωγικότητα, στην ανάπτυξη και στα δημόσια οικονομικά.
Οχι βέβαια μόνο στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της EBRD, η γήρανση του πληθυσμού έχει ήδη αρχίσει να επιδρά αρνητικά στην οικονομική ανάπτυξη σε αρκετές χώρες. Η μείωση του ποσοστού των ατόμων σε ηλικία εργασίας, επισημαίνει η τράπεζα, θα περιορίσει την ετήσια αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά σχεδόν 0,4 ποσοστιαίες μονάδες κατά μέσον όρο την περίοδο 2024-2050. Πρόκειται για ένα σταθερό, δομικό «φόρο ανάπτυξης» που επηρεάζει την ανταγωνιστικότητα, τα εισοδήματα, την καταναλωτική δαπάνη και την ικανότητα των κρατών να χρηματοδοτούν κοινωνικές πολιτικές.
Στην Ελλάδα αντιστοιχούν περίπου 36 ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών για κάθε 100 πολίτες σε ηλικία εργασίας.
Η έκθεση δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις οικονομίες της Ανατολικής Ευρώπης –στις οποίες εντάσσει και την Ελλάδα– με το δημογραφικό τους προφίλ να αποδεικνύεται ακόμη πιο ανησυχητικό: εκεί, ο δείκτης ηλικιακής εξάρτησης έχει φθάσει στο 37, σε μια περίοδο που το κατά κεφαλήν ΑΕΠ βρίσκεται περίπου στα 10.000 δολάρια.
Η σύγκριση που γίνεται με τις ανεπτυγμένες οικονομίες της δεκαετίας του 1990 είναι αποκαλυπτική: όταν εκείνες έφτασαν στον ίδιο δημογραφικό δείκτη, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ τους ήταν τετραπλάσιο. Με άλλα λόγια, οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης γερνούν πριν προλάβουν να πλουτίσουν. Στη Βουλγαρία, την πιο γηρασμένη οικονομία από τις αναπτυσσόμενες χώρες της Ευρώπης, ο δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων είναι περίπου 37% με 38%, όταν στην Ιταλία και στην Πορτογαλία είναι 35% και 34% αντίστοιχα (πρόκειται για τις πιο γηρασμένες χώρες στη Δυτική Ευρώπη). Το μοτίβο αυτό περιορίζει τις επενδύσεις, μειώνει την κατανάλωση και αφήνει λιγότερο δημοσιονομικό χώρο για μεταρρυθμίσεις.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα, ως μέλος της Ανατολικής Ευρώπης, βαθμολογείται με υψηλό βαθμό ως προς την κοινωνική ένταξη και ικανοποιητικό βαθμό στην οικονομική ενσωμάτωση. Παίρνει όμως πολύ χαμηλή βαθμολογία στην ποιότητα της διακυβέρνησης, γεγονός που σύμφωνα με την έκθεση επηρεάζει άμεσα την ικανότητα της χώρας να διαχειρίζεται δημογραφικές προκλήσεις, διότι η γήρανση απαιτεί θεσμική ικανότητα, αποτελεσματικές μεταναστευτικές πολιτικές και πράσινη μετάβαση.
Η EBRD παρουσιάζει τη χώρα μας ως αυτήν με την ταχύτερη και μεγαλύτερη γήρανση σε σχέση με τον μέσο όρο της ανεπτυγμένης Ευρώπης, η οποία καταλαμβάνει μια θέση στην κορυφή των χωρών με το μεγαλύτερο δείκτη εξάρτησης ηλικιωμένων, με αποτέλεσμα να απαιτούνται πολιτικές:
• Παράτασης του εργασιακού βίου. Και αυτό, παρ’ ότι αναγνωρίζεται πως η χώρα μας είναι μεταξύ των χωρών που έχουν ρητώς συνδέσει τη μελλοντική αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης με τις αλλαγές στο προσδόκιμο ζωής. Βεβαίως, σύμφωνα με επίσημες δηλώσεις στελεχών του υπουργείου Εργασίας, ούτε το 2027 θα υπάρξει αναπροσαρμογή των γενικών ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης.
• Ενίσχυσης της συμμετοχής μεγαλύτερων εργαζομένων στην αγορά εργασίας. Στην έκθεση η Ελλάδα αξιολογείται ως προς τη «φιλικότητα» των θέσεων εργασίας στην περίπτωση των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας και το συμπέρασμα είναι πως η εγχώρια αγορά εργασίας χρειάζεται προσαρμογές για διατήρηση των εργαζομένων ηλικίας 55-70 ετών.
• Αύξησης των ροών οικονομικής μετανάστευσης.
Καταλήγοντας μάλιστα σε ένα συμπέρασμα που ισχύει για όλες τις χώρες-μέλη, η έκθεση επισημαίνει πως ο συνδυασμός δημογραφικής προσαρμογής, ευέλικτων αγορών εργασίας, ανοιχτής μεταναστευτικής πολιτικής και υγιών δημοσιονομικών θεσμών θα καθορίσει ποιες χώρες θα καταφέρουν να μετατρέψουν την πρόκληση της γήρανσης σε ευκαιρία για βιώσιμη ανάπτυξη.
