Στο εντυπωσιακό ύψος των 22,88 δισ. ευρώ έχουν εκτιναχθεί οι φοροαπαλλαγές που χορηγεί το κράτος σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά, ένα ποσό που αντιστοιχεί στο 30,9% των συνολικών φορολογικών εσόδων. Αν οι απαλλαγές αυτές δεν υφίσταντο, τα δημόσια έσοδα θα άγγιζαν τα 96,5 δισ. ευρώ, προσφέροντας στις κυβερνήσεις πολύ μεγαλύτερο χώρο να ασκήσουν ουσιαστική κοινωνική πολιτική, με στοχευμένες παρεμβάσεις και μόνιμες μεταρρυθμίσεις. Παράλληλα, θα δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για ένα πιο δίκαιο, αναλογικό και ισορροπημένο φορολογικό σύστημα. Μόνο μέσα σε έναν χρόνο, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, οι φοροαπαλλαγές αυξήθηκαν κατά 4,06 δισ. ευρώ. Η εξέλιξη αυτή είναι αποτέλεσμα κυρίως των εξαιρέσεων και των απαλλαγών προς νομικά πρόσωπα. Συγκεκριμένα, απαλλάχθηκαν από τον φόρο εισοδήματος οι φορείς γενικής κυβέρνησης με εξαίρεση το εισόδημα που αποκτούν από κεφάλαιο και υπεραξία μεταβίβασης κεφαλαίου, καθώς και οι επιχορηγήσεις προς φορείς της γενικής κυβέρνησης του υπουργείου Οικονομικών, με αποκλειστικό σκοπό την ικανοποίηση των ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων προς τρίτους. Επίσης, διπλασιάστηκαν οι απαλλαγές στα ενδοομιλικά μερίσματα που εισπράττει ένα νομικό πρόσωπο που είναι φορολογικός κάτοικος Ελλάδας. Αντιθέτως, περιορίστηκαν οι φοροαπαλλαγές για την απόκτηση πρώτης κατοικίας, εξέλιξη που δείχνει ότι οι περισσότερες πωλήσεις το 2024 αφορούσαν επενδυτικά ή επαγγελματικά ακίνητα. Δείχνει επίσης την αδυναμία των πολιτών να αποκτήσουν πρώτη κατοικία συνεπεία των πολύ υψηλών τιμών των ακινήτων. Σύμφωνα με τα στοιχεία του προϋπολογισμού, από 2,15 δισ. ευρώ που ήταν οι απαλλαγές για την απόκτηση πρώτης κατοικίας το 2023, μειώθηκαν στα 600 εκατ. ευρώ το 2024.
Δύσκολη η αποτίμηση
Η αποτίμηση του πραγματικού ύψους των φορολογικών δαπανών αποτελεί πάντως μια δύσκολη άσκηση, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για τις πλέον ανεπτυγμένες οικονομίες της Ε.Ε. και του ΟΟΣΑ. Η σύγκριση μεταξύ χωρών γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη, καθώς κάθε κράτος υιοθετεί διαφορετική μεθοδολογία: κάποια υπολογίζουν την απώλεια εσόδων που προκαλούν οι φορολογικές δαπάνες, ενώ άλλα τις αντιμετωπίζουν ως αναπόσπαστο κομμάτι του φορολογικού τους συστήματος, χωρίς να αναζητούν ποσοτική αποτύπωση των απωλειών.
Οπως προκύπτει από τον πρόσφατο τόμο φορολογικών δαπανών που κατατέθηκε στη Βουλή και αφορά το έτος 2024, ο συνολικός αριθμός των φοροαπαλλαγών ανήλθε στις 1.236, έναντι 1.106 το 2023 και 1.064 το 2021. Χρόνο με τον χρόνο οι απαλλαγές αυξάνονται – πολλές φορές μάλιστα χωρίς να είναι δυνατόν να υπολογιστεί με ακρίβεια το δημοσιονομικό τους αποτύπωμα. Η τάση αυτή έχει ενισχυθεί ιδιαίτερα μετά τα δύσκολα μνημονιακά χρόνια, αντανακλώντας τόσο κοινωνικές ανάγκες όσο και πολιτικές επιλογές, που διαμορφώνουν ένα όλο και πιο σύνθετο πλέγμα φορολογικών εξαιρέσεων. Σημειώνεται ότι ο διοικητής της ΤτΕ Γ. Στουρνάρας έχει αναφέρει κατ’ επανάληψιν ότι πρέπει να επανεξετασθούν οι φοροαπαλλαγές, επισημαίνοντας: «Η επαναξιολόγηση των υφιστάμενων φοροαπαλλαγών θα πρέπει να εστιάσει στην κοινωνική τους χρησιμότητα και στην κατάλληλη στόχευση. Καθώς τόσο το πλήθος όσο και το κόστος των φοροαπαλλαγών έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, μια επαναξιολόγηση κρίνεται αναγκαία προκειμένου να διαπιστωθεί η αναγκαιότητά τους στην τρέχουσα συγκυρία και να διασφαλιστεί η επίτευξη του σκοπού τους (στήριξη ευάλωτων ομάδων, ενίσχυση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, προώθηση της καινοτομίας κ.ά.).
Μόνο στη διάρκεια του 2024 οι φοροαπαλλαγές αυξήθηκαν κατά 4,06 δισ. ευρώ.
Με βάση τα στοιχεία των προηγούμενων ετών, οι φοροαπαλλαγές διογκώθηκαν την περίοδο της πανδημίας μέσω της επιστρεπτέας προκαταβολής και άλλων ενισχύσεων. Επίσης, η εκτίναξη του ποσού από τα 12,8 δισ. ευρώ που ήταν το 2021 στα 15,5 δισ. ευρώ το 2022, οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στην αναπροσαρμογή των αντικειμενικών αξιών, καθώς και στην αύξηση του αφορολόγητου ορίου για δωρεές και γονικές παροχές στα 800.000 ευρώ (αφορά και μετοχές). Η αναπροσαρμογή των αντικειμενικών οδήγησε σε υψηλότερες αποτιμήσεις των ακινήτων που εξαιρούνται από τον ειδικό φόρο επί των ακινήτων (ΕΦΑ). Δηλαδή, μέχρι το 2021 το κόστος από την εξαίρεση από τον ΕΦΑ ήταν 3,7 δισ. ευρώ και με την αναπροσαρμογή των αντικειμενικών αξιών ανήλθε στα 5,3 δισ. ευρώ, ενώ σήμερα έχουν ξεπεράσει τα 6,3 δισ. ευρώ.
Οι απώλειες ΦΠΑ
Σε ορισμένες περιπτώσεις οι εκπτώσεις δεν μπορούν να μετρηθούν, όπως για παράδειγμα στα κέρδη των τυχερών παιγνίων και το ψηφιακό τέλος συναλλαγής, καθώς δεν υποστηρίζονται μηχανογραφικά, κάτι που σημαίνει ότι το κόστος είναι πολύ υψηλότερο και μη μετρήσιμο. Αντιθέτως, πλέον μπορούν να προσμετρηθούν οι κληρονομιές, κάτι που δεν γινόταν τα προηγούμενα χρόνια και ως εκ τούτου υπάρχει καταγραφή και κοστολόγηση των απαλλαγών. Επίσης δεν καταγράφονται και οι απώλειες από τον ΦΠΑ, καθώς δεν μπορούν να μετρηθούν οι εξαιρέσεις επαγγελμάτων από τον φόρο. Συγκεκριμένα, το κόστος των απαλλαγών στο εσωτερικό της χώρας είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, καθώς οι επιχειρήσεις που απαλλάσσονται δεν υποβάλλουν δηλώσεις ΦΠΑ.
Ειδικότερα, οι φοροαπαλλαγές διαμορφώνονται ως εξής:
1. Φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων (252 απαλλαγές και εκπτώσεις). Το σύνολο των φοροαπαλλαγών υπολογίζεται σε 4,94 δισ. ευρώ έναντι 5,098 δισ. ευρώ το 2023.
2. Φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων (265 απαλλαγές και εκπτώσεις). Απαλλαγές ύψους 5,8 ευρώ δισ. ευρώ είχαν οι επιχειρήσεις.
3. Φορολογία κεφαλαίου. Χρησιμοποιήθηκαν οι απαλλαγές σε περισσότερες από 4,98 εκατ. περιπτώσεις και είχαν εκπτώσεις στον ΕΝΦΙΑ, στον Ειδικό Φόρο Ακινήτων, στις μεταβιβάσεις, γονικές παροχές, κληρονομιές και δωρεές 9,06 δισ. ευρώ. Ανατρέχοντας στα επιμέρους στοιχεία, προκύπτει ότι η αύξηση αυτή είναι αποτέλεσμα των απαλλαγών πρώτης κατοικίας ύψους 2,4 δισ. ευρώ. Αυξημένη είναι και η φορολογική δαπάνη για τις απαλλαγές από τον Ειδικό Φόρο Ακινήτων, καθώς προβλέπονται 6,3 δισ. ευρώ, έναντι 6,1 δισ. ευρώ το 2023.
4. ΦΠΑ (75 εκπτώσεις και φοροαπαλλαγές). Το όφελος για επιχειρήσεις, επαγγελματίες και καταναλωτές ήταν 1 δισ. ευρώ. Τις μεγαλύτερες φοροαπαλλαγές έχουν οι υπηρεσίες ιδιωτικής εκπαίδευσης που γλιτώνουν 501 εκατ. ευρώ.
5. Τέλη χαρτοσήμου (76 εκπτώσεις). Οι απαλλαγές ανήλθαν σε 72,8 εκατ. ευρώ.
6. Φόρος ασφαλίστρων (56απαλλαγές) . Οι μειώσεις έφθασαν τα 622 εκατ. ευρώ.
7. Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης (40 φοροαπαλλαγές). Το ύψος των απαλλαγών ήταν 1 δισ. ευρώ, με τη μερίδα του λέοντος να έχουν τα ενεργειακά προϊόντα με 551 εκατ. ευρώ και η αιθυλική αλκοόλη και τα αλκοολούχα ποτά με 470 εκατ. ευρώ.
8. Τέλη ταξινόμησης οχημάτων (26 απαλλαγές). Οι εκπτώσεις διαμορφώθηκαν σε 270 εκατ. ευρώ.
9. Τέλη κυκλοφορίας οχημάτων. Το ποσό των απαλλαγών ανήλθε σε 24,5 εκατ. ευρώ.
