Ενα ζοφερό μέλλον με ελάχιστο νερό που δεν θα αρκεί για να καλύψει τις ανάγκες των κατοίκων -και ακόμα περισσότερο των εκατομμυρίων τουριστών– περιμένει τα επόμενα χρόνια τις Κυκλάδες, μία από τις πλέον ευάλωτες περιοχές της Ελλάδας που απειλούνται από φαινόμενα ξηρασίας, ενώ την ίδια ώρα είναι έκθετες και σε πλημμυρικά φαινόμενα, όπως αποδείχθηκε τον περασμένο Μάρτιο στην Πάρο.
Το WWF Ελλάς, που εκπόνησε μελέτη για τη διαθεσιμότητα του νερού στην Ιο, τις αλλαγές του κλίματος στο νησί και τις λύσεις που μπορεί να δοθούν, κάνει λόγο για «υδατική ασφυξία». Η Ιος αναδεικνύεται, μάλιστα, σε case study για την περιοχή των Κυκλάδων, που είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στις συνέπειες της κλιματικής κρίσης και του υπερτουρισμού.
Η μελέτη της περιβαλλοντικής οργάνωσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Med-RESET και είναι αποκαλυπτική για την ξηρασία στο νησί, που έρχεται ως αποτέλεσμα του συνδυασμού της κλιματικής αλλαγής και της αυξανόμενης ζήτησης για νερό λόγω του τουρισμού.
Μείωση των βροχοπτώσεων 25%
Οπως εξηγεί στην «Κ» ο συντονιστής δράσεων για λύσεις από τη φύση του WWF Ελλάς, περιβαλλοντολόγος, Θάνος Γιαννακάκης, «μελετήσαμε τα στοιχεία από τον σταθμό του Meteo και σε γενικές γραμμές φαίνεται ότι τα τελευταία 16-17 χρόνια υπάρχει τάση μείωσης των βροχοπτώσεων σε ποσοστό 25%. Στο ίδιο χρονικό διάστημα η θερμοκρασία αυξήθηκε 4%».
υγρές περιόδους (από Trigkas, 2008) – Πηγή: WWF Ελλάς
Ο συνδυασμός αύξησης της θερμοκρασίας και μείωσης των βροχοπτώσεων έχει ως συνέπεια να εμφανίζονται περισσότερες και μεγαλύτερες σε διάρκεια ξηρασίες, κάτι που, όπως λέει ο κ. Γιαννακάκης, δεν είναι πλέον χαρακτηριστικό μόνο της Ιου αλλά συνολικά των Κυκλάδων.
Και αν η κλιματική αλλαγή, που εκφράζεται με τη μείωση των βροχοπτώσεων και την αύξηση της θερμοκρασίας, ευθύνεται σε σημαντικό ποσοστό για την ξηρασία, η ανθρωπογενής παρέμβαση, στη συγκεκριμένη περίπτωση ο τουρισμός, έχει το υπόλοιπο μερίδιο ευθύνης.
Εξαπλασιάστηκαν οι πισίνες
Ο Θάνος Γιαννακάκης και οι συνεργάτες του ερεύνησαν τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ σε βάθος εικοσαετίας και διαπίστωσαν πόσο έχουν αυξηθεί οι υδατικές ανάγκες του νησιού λόγω της τουριστικής ανάπτυξης. «Το 2005 είχαν γίνει στην Ιο 35.000 διανυκτερεύσεις. Το 2023 είχαμε φτάσει στις 212.000», σημειώνει και προσθέτει: «Το 2025, τα καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης ήταν 422 και το νησί, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, έχει 2.000 κτίρια. Αυτό μας κάνει να εικάζουμε ότι το 20% των κτιρίων της Ιου διατίθεται για βραχυχρόνια μίσθωση».
Υπολογίσαμε ότι απαιτούνται 45.000 κυβικά μέτρα νερού για να λειτουργήσουν οι πισίνες. Αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 13% της ετήσιας ποσότητας που καταναλώνεται στο νησί ή σε περίπου 25% της ποσότητας που καταναλώνεται τους τρεις μήνες του καλοκαιριού.
Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και το νερό που καταναλώνεται για να λειτουργήσουν οι πισίνες του νησιού, οι οποίες έχουν σχεδόν εξαπλασιαστεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Σύμφωνα με την έρευνα, από 41 που ήταν το 2002 έφτασαν τις 228 το 2025 και η συνολική έκτασή τους την ίδια χρονική περίοδο έφτασε από τα 3.700 τετραγωνικά μέτρα στα 18.300 τετραγωνικά μέτρα. Τι σημαίνει αυτό; «Υπολογίσαμε ότι απαιτούνται 45.000 κυβικά μέτρα νερού για να λειτουργήσουν. Αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 13% της ετήσιας ποσότητας που καταναλώνεται στο νησί ή σε περίπου 25% της ποσότητας που καταναλώνεται τους τρεις μήνες του καλοκαιριού», απαντά ο κ. Γιαννακάκης.
«Δεν υπάρχουν χώροι για να εκτονωθεί μια πλημμύρα»
Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι η εμφάνιση περισσότερων και σφοδρότερων πλημμυρών είναι και αυτό αποτέλεσμα των νέων κλιματικών συνθηκών. Οπως λέει ο κ. Γιαννακάκης αυτή η ανησυχία υπάρχει και για την Ιο στην οποία πλημμυρικά φαινόμενα συμβαίνουν μια φορά κάθε 10-15 χρόνια. Οσο για τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες; Αυτές κάνουν τα πράγματα χειρότερα. «Σήμερα το 20% της περιοχής του Κάτω Κάμπου έχει δομημένες επιφάνειες και σε αυτές δεν υπολογίζεται το οδικό δίκτυο. Σχεδόν όλα τα ρέματα χρησιμοποιούνται ως δρόμοι που έχουν καλυφθεί με τσιμέντο και άσφαλτο, ενώ σημαντικό τμήμα των υγροτοπικών εκτάσεων έχει καταστραφεί, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν χώροι για να εκτονωθεί μια πλημμύρα. Συνεπώς, για το μέλλον προβλέπονται μεγαλύτερης έντασης και συχνότητας πλημμυρικά φαινόμενα».
Η περίπτωση της Ιου είναι απολύτως ενδεικτική των προβλημάτων και των κινδύνων που αντιμετωπίζουν και τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων, ένας καθρέφτης στον οποίον οι κάτοικοι κάθε νησιού μπορούν να δουν το μέλλον του τόπου τους, αν δεν ληφθούν μέτρα. «Είναι ένα δυσοίωνο μέλλον. Και τα υπόλοιπα νησιά αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα. Η Μεσόγειος είναι ένα hot spot που θα χτυπηθεί άγρια από την κλιματική κρίση και ταυτόχρονα ένα hot spot για τον τουρισμό, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους υδάτινους πόρους», σημειώνει ο κ. Γιαννακάκης.
Προτεινόμενες λύσεις
Στη μελέτη προτείνονται λύσεις που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην εξοικονόμηση νερού. Σε αυτές περιλαμβάνονται η αποκατάσταση των ρεμάτων και η εκκίνηση του διαλόγου για τον περιορισμό της δόμησης. Η οργάνωση στέκεται και στην κατασκευή μικρών λίθινων φραγμάτων στο σύνολο των ρεμάτων που καταλήγουν στον Κάτω Κάμπο, ώστε να ενισχυθεί η τροφοδοσία των υπόγειων νερών και να μειωθεί ο κίνδυνος πλημμύρας.
Η συγκεκριμένη λύση έχει τεθεί ήδη σε μερική εφαρμογή στην Ιο, λίγα χρόνια μετά την κατασκευή μιας σειράς τέτοιων φραγμάτων στα Κύθηρα και στην Πάρο. «Ο στόχος ήταν να χωροθετήσουμε 170 μικρά φράγματα και να κατασκευάσουμε τα 50 από αυτά, αφενός για να δούμε αν αποδίδουν και αφετέρου για να γίνει κατανοητή η λειτουργία τους από τους κατοίκους του νησιού», λέει ο κ. Γιαννακάκης.
Τα πρώτα αποτελέσματα είναι ικανοποιητικά. Μετά την κατασκευή των φραγμάτων φαίνεται ότι υπάρχει άνοδος της στάθμης των υπόγειων νερών. «Ακόμα δεν μπορούμε να πούμε κάτι με βεβαιότητα. Χρειάζεται περισσότερος χρόνος, αλλά τα πρώτα δεδομένα είναι ενθαρρυντικά», λέει ο κ. Γιαννακάκης
