Τους παράγοντες που καθορίζουν το χαμηλό βάθος της «ενιαίας» κεφαλαιαγοράς αναδεικνύουν διαθέσιμα στοιχεία για το χρηματοοικονομικό προφίλ της Ευρώπης, εξηγώντας την απουσία ευρωπαϊκών επιχειρήσεων – πρωταθλητών στην παγκόσμια αγορά και τελικά τους ισχνούς ρυθμούς ανάπτυξης στη Γηραιά Ηπειρο.
Στην Ευρωπαϊκή Ενωση, τα νοικοκυριά κατέχουν το 1/3 των χρηματοοικονομικών τους περιουσιακών στοιχείων σε μετρητά και τραπεζικές καταθέσεις. Στις ΗΠΑ, μόλις το 1/10. Αντίστοιχα, μόνο το 24% των ερωτηθέντων στο Ευρωβαρόμετρο του 2023 κατείχε ένα επενδυτικό προϊόν –κεφάλαια, μετοχές ή ομόλογα– και μόλις το 22% διέθετε ένα ιδιωτικό συνταξιοδοτικό προϊόν.
«Εάν τα νοικοκυριά της Ευρωπαϊκής Ενωσης αύξαναν την αναλογία καταθέσεων προς χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία σε επίπεδο ισότιμο με αυτό των νοικοκυριών των ΗΠΑ, έως και 8 τρισ. ευρώ θα μπορούσαν να είναι διαθέσιμα για μακροπρόθεσμες, βασισμένες στην αγορά επενδύσεις», είχε πει η πρόεδρος της ΕΚΤ Κριστίν Λαγκάρντ. Μια αντίστοιχη εξέλιξη θα αύξανε σημαντικά το μέγεθος της κεφαλαιαγοράς της Ευρωπαϊκής Ενωσης που θα ήταν διαθέσιμη για επενδύσεις υψηλού κινδύνου και καινοτομία. Τα περιουσιακά στοιχεία που διατίθενται σε ιδιωτικά συνταξιοδοτικά ταμεία και ασφαλιστικές εταιρείες ανέρχονται συνολικά σε περίπου 11,9 τρισ. δολάρια στην Ευρωπαϊκή Ενωση, ποσό που δεν ξεπερνάει το 1/4 των 42,5 τρισ. δολαρίων των ΗΠΑ.
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ευρώπης βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις τράπεζες και στα κράτη, παρουσιάζοντας έτσι υψηλό βαθμό εγχώριας μεροληψίας, δηλαδή προτίμησης για επενδύσεις σε περιουσιακά στοιχεία της χώρας προέλευσης έναντι επενδύσεων σε περιουσιακά στοιχεία ξένων χωρών που ενδέχεται να παρουσιάζουν καλύτερες προοπτικές και ευκαιρίες ανάπτυξης. Παρά τις κατά τα άλλα άφθονες αποταμιεύσεις, και την de jure διεθνή χρηματοπιστωτική ολοκλήρωση, οι κεφαλαιαγορές της Ευρώπης παραμένουν σχετικά ρηχές.
Η δυνητική εξαγορά του Χρηματιστηρίου της Αθήνας από το Euronext αποτελεί ένα μόνο μικρό βήμα από αυτά που θα πρέπει να ακολουθήσουν για την ενοποίηση των ευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών.
«Το σύστημα που κυριαρχείται από τράπεζες κινητοποιεί σημαντικό ποσό χρηματοδότησης από εθνικούς καταθέτες λιανικής και υπόκειται σε βασικές χρηματοοικονομικές κανονιστικές και εποπτικές απαιτήσεις για την προστασία αυτών των καταθετών. Ως εκ τούτου, δεν είναι κατάλληλο για τη χρηματοδότηση επιχειρήσεων με ρίσκο καινοτομίας και την υποστήριξη νέων επιχειρήσεων που συνήθως δεν έχουν απτές εξασφαλίσεις.
Ο εθνικός κατακερματισμός του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων πληρωμών, σε συνδυασμό με τα εναπομείναντα εμπόδια στη ροή αγαθών, υπηρεσιών και εργασίας εντός της Ενωσης, επιβάλλει έτσι εμπόδια στις παραγωγικές επιχειρήσεις που επιδιώκουν να αναπτυχθούν και να επεκταθούν πέρα από τα σύνορα», αναφέρεται σε report του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.
Ο κατακερματισμός των κεφαλαιαγορών κατά μήκος των εθνικών γραμμών ενισχύει το χαμηλό βάθος των ευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών: κατά μέσον όρο, σχεδόν οι μισές συμμετοχές των ασφαλιστικών εταιρειών της Ε.Ε. σε μετοχές της Ε.Ε. βρίσκονται σε εταιρείες με έδρα τη χώρα καταγωγής τους – 60% στην Ισπανία, 70%-75% στη Γερμανία, την Ολλανδία και την Αυστρία, και 80% στη Γαλλία. Παρόμοια είναι η εικόνα στα συνταξιοδοτικά ταμεία και στις συμμετοχές σε χρέη.
«Η μικρή –σε σχέση με τις ΗΠΑ– κεφαλαιοποίηση της χρηματιστηριακής αγοράς, η οποία είναι κατακερματισμένη σε πολλαπλά χρηματιστήρια της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για τις αγορές μετοχών της Ενωσης, γεγονός που με τη σειρά του βλάπτει τις αποτιμήσεις και την ελκυστικότητα των αρχικών δημόσιων προσφορών (IPO) στην εγχώρια αγορά», σύμφωνα με το ΔΝΤ. Σημειωτέον, η δυνητική εξαγορά του Χρηματιστηρίου της Αθήνας από το Euronext αποτελεί μόνο ένα μικρό παράδειγμα για τα βήματα που θα πρέπει να ακολουθήσουν προς την κατεύθυνση της ενοποίησης των ευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών.
Μία άλλη διάσταση, που μπορεί να εμποδίσει τη διασυνοριακή επέκταση των μικρών επιχειρήσεων, συνιστά το γεγονός ότι τα συστήματα πληρωμών λιανικής στην Ευρώπη είναι σε μεγάλο βαθμό κατακερματισμένα εντός των εθνικών συνόρων, προκαλώντας σχετικά υψηλό ιδιωτικό κόστος των πληρωμών λιανικής, τόσο για εγχώριες όσο και για διασυνοριακές συναλλαγές, με σημαντικές διακυμάνσεις μεταξύ των χωρών. Με άλλα λόγια, η ενιαία κεφαλαιαγορά της Ευρώπης εξακολουθεί να μη λειτουργεί ως ενιαία κεφαλαιαγορά.
