Το κλίμα έχει αλλάξει και θα αλλάξει κι άλλο. Γίνεται πιο θερμό και ξηρό, με συχνότερους και πιο ισχυρούς καύσωνες τους θερινούς μήνες. Οι πόλεις μας και ειδικά οι μεγαλουπόλεις, φτιαγμένες σε άλλες εποχές με τσιμέντο και άσφαλτο για τα Ι.Χ., πρέπει κι αυτές να αλλάξουν.
Η ατομική οχύρωση κάθε κτιρίου με κλιματιστικά σε μια έρημο από μπετόν δεν πάει μακριά, καθώς συνολικά αυξάνει και τη θερμοκρασία της πόλης και την κατανάλωση της ενέργειας, συνεισφέροντας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Η μεγάλη ανάπτυξη του αστικού πρασίνου είναι βασική πλευρά της αναγκαίας απάντησης στην κλιματική κρίση, ενώ συμβάλλει θετικά και σε άλλες πλευρές της ποιότητας ζωής, όπως το περπάτημα και η κοινωνικότητα. Σε μια πόλη σαν την Αθήνα, όπου αντιστοιχούν μόλις 4,9 τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο, ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά κατ’ ελάχιστον 9 τ.μ., η στροφή στη μαζική φύτευση δέντρων και στην ανάπτυξη πράσινων επιφανειών είναι κάτι παραπάνω από επείγουσα.
Μετρώντας την εμβέλεια
Μελέτη επιστημόνων του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών καταγράφει συγκεκριμένα ποια είναι η δροσιστική επίδραση των πράσινων χώρων και δημιουργεί έναν χρήσιμο οδηγό ωφέλειας και παρεμβάσεων. «Εξετάστηκαν 2.083 πάρκα σε όλο τον κόσμο και στην Αθήνα και εντοπίστηκαν καλές πρακτικές κυρίως ως προς την έκταση των πάρκων και τη δροσιστική επίδραση, καθώς και την εμβέλεια δροσισμού που επιτυγχάνουν», σημειώνει στην «Κ» ο μεταδιδακτορικός ερευνητής του ΕΚΠΑ Ηλίας Αγαθαγγελίδης.
«Τα πάρκα και εν γένει οι πράσινες επιφάνειες έχουν σημαντική δροσιστική επίδραση και αμβλύνουν τις υψηλές θερμοκρασίες στις αστικές περιοχές, συμβάλλουν στην κυκλοφορία του αέρα και στην περίπτωση των δένδρων ενισχύουν τη σκίαση. Στην εποχή της κλιματικής αλλαγής, δηλαδή των υψηλότερων θερμοκρασιών και των πιο συχνών και με μεγαλύτερη ένταση καυσώνων, λύσεις βασισμένες στη φύση, όπως πράσινοι χώροι, πράσινες οροφές, κάθετοι κήποι και φύτευση δέντρων σε δρόμους και πεζοδρόμια είναι ζήτημα πρώτης προτεραιότητας», υπογραμμίζει στην «Κ» ο Κώστας Καρτάλης, καθηγητής στον τομέα Φυσικής Περιβάλλοντος στο ΕΚΠΑ.
Σημαντικά οφέλη – «Τα πάρκα αμβλύνουν τις υψηλές θερμοκρασίες στις αστικές περιοχές, συμβάλλουν στην κυκλοφορία του αέρα και στην περίπτωση των δέντρων ενισχύουν τη σκίαση», τονίζει ο Κώστας Καρτάλης, καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος στο ΕΚΠΑ.
Πράσινη Σόλωνος
Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για μια πόλη σαν την Αθήνα, πυκνοδομημένη και σε πολλές περιοχές με ελάχιστο πράσινο; «Χρειάζεται να δούμε τις πόλεις με μια άλλη ματιά. Για παράδειγμα, την πλατεία Κοτζιά ως ένα νέο πάρκο αντί για μια άδεια πλατεία. Τα κτίρια στην οδό Σόλωνος, αλλά και σε κάθε δρόμο σαν τη Σόλωνος, δηλαδή με μεγάλο ύψος κτιρίων σε σχέση με το πλάτος του δρόμου με αποτέλεσμα χαμηλή ταχύτητα ανέμου στην επιφάνεια και συγκράτηση θερμότητας και ρύπανσης, θα μπορούσαν να αποκτήσουν πράσινες οροφές.
Με αυτόν τον τρόπο η θερμική τους επιβάρυνση θα μειωθεί και κατά συνέπεια θα περιοριστεί και η χρήση κλιματιστικών που μεταφέρουν θερμό αέρα και πάλι στον δρόμο. Στις επιφάνειες μπορούν να μπουν ψυχρά αστικά υλικά ώστε να απορροφείται λιγότερη ηλιακή ακτινοβολία», λέει ο κ. Καρτάλης. «Θα μπορούσαμε να δούμε ακόμα και τη μετατροπή του δρόμου σε ήπιας κυκλοφορίας με παράλληλη αύξηση των δέντρων ή και σε πεζόδρομο ώστε να απομακρυνθούν τα αυτοκίνητα που είναι πηγή θερμότητας».
Μέχρι 4 βαθμούς
Ποια είναι συγκεκριμένα η δροσιστική αξία των πάρκων και των χώρων πρασίνου σε μια πόλη;
«Εξετάζοντας πολλά πάρκα σε όλο τον κόσμο, διαπιστώθηκε ότι τα πάρκα με πυκνά δέντρα έχουν μέχρι και τέσσερις βαθμούς Κελσίου χαμηλότερη επιφανειακή θερμοκρασία από την περιβάλλουσα αστική ζώνη, ενώ είναι επίσης περισσότερο ανθεκτικά σε συνθήκες ξηρασίας. Τέλος εκτιμήθηκε η εμβέλεια δροσισμού ενός πάρκου σε σχέση με τη δόμηση της περιβάλλουσας περιοχής, στοιχείο που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στα σχέδια προσαρμογής στις υψηλές θερμοκρασίες και τους καύσωνες», μας λέει ο κ. Αγαθαγγελίδης.
Στην Αθήνα, η μελετητική ομάδα του ΕΚΠΑ κατέγραψε τη μείωση της ζέστης στην επικράτεια ορισμένων από τους πιο σημαντικούς χώρους πρασίνου, καθώς και την εμβέλεια του δροσιστικού του αγγίγματος. Από τους 0,7 °C και τα 43 μέτρα του Αλσους Παγκρατίου των 30 στρεμμάτων, τον 1 °C του Εθνικού Κήπου των 155 στρεμμάτων με 98 μέτρα επίδρασης, τον 1,4 °C και τα 165 μέτρα ακτίνα δροσιστικής επίδρασης του Πεδίου του Αρεως (277 στρ.), μέχρι τους 2,4 °C και τα 340 μέτρα επίδρασης του Μητροπολιτικού Πάρκου Γουδή (960 στρ.) και του Πάρκου των Αναβρύτων (970 στρ.). Στην κορυφή των πράσινων χώρων της πρωτεύουσας, το Πάρκο Τρίτση των 1.200 στρεμμάτων που ρίχνει τη θερμοκρασία 3 °C και έχει ακτίνα δροσιάς 383 μέτρα.
«Βελονισμός» στην Αθήνα;
«Σε μία πόλη με περιορισμένους ελεύθερους χώρους, πρώτη προτεραιότητα πρέπει να είναι η ενίσχυση της δενδροφύτευσης είτε σε υπάρχοντα πάρκα, ώστε η αυξημένη πυκνότητα πρασίνου να ενισχύσει τη δροσιστική επίδραση, είτε στους οδικούς άξονες τόσο για δροσισμό όσο και για σκίαση. Χρειάζεται επίσης η διασπορά μικρών και μεσαίων πάρκων σε μέγεθος μέσα στον αστικό ιστό. Το ονομάζουμε αστικό βελονισμό, κυρίως σε περιοχές που είναι περισσότερο θερμικά επιβαρυμένες.
Ενα μεσαίο πάρκο, όπως ο Εθνικός Κήπος, ρίχνει τη θερμοκρασία του αέρα κατά περίπου 1-1,5 βαθμό Κελσίου. Εξαιρετικά σημαντική είναι και η δροσιστική επίδραση του Λυκαβηττού. Σε μεγαλύτερα πάρκα, όπως το Μητροπολιτικό Πάρκο Γουδή ή το Πάρκο Τρίτση, τα μεγέθη αυτά μπορεί να φθάσουν και τους 2,5 και 3 βαθμούς Κελσίου, ιδίως εάν αυξηθεί και πυκνώσει η φύτευσή τους με δέντρα», σημειώνει ο κ. Καρτάλης.
Πράσινα σχολεία – Τα «κλιματικά καταφύγια» της Βαρκελώνης και οι «οάσεις» στο Παρίσι είναι σχολικά προαύλια που μετατρέπονται σε πάρκα τσέπης. Τα 280 σχολεία που λειτουργούν στον Δήμο Αθηναίων θα μπορούσαν να προσφέρουν λίγη δροσιά στις γειτονιές.
«Τα πάρκα τσέπης αν και έχουν περιορισμένη δροσιστική επίδραση, περίπου 0,5 βαθμό Κελσίου και δροσιστική εμβέλεια 30-50 μέτρα, είναι μία ακόμα λύση, ιδίως αν δεν περιβάλλονται από πυκνά κτίρια και αν λειτουργούν ως δίκτυο που διαμορφώνει διάδρομο αερισμού. Σε κάθε περίπτωση το γεγονός ότι παραμένουν άκτιστα είναι ένα σημαντικό κέρδος από μόνο του», συμπληρώνει ο καθηγητής του ΕΚΠΑ.
Σημαντικός μπορεί να είναι στην Αθήνα ο δροσισμός που προκύπτει από τη φύτευση δέντρων στους δρόμους. «Προσομοιώσεις που έχουμε κάνει σε επίπεδο οικοδομικού τετραγώνου –σε κλίμακα 3 επί 3 μέτρα– δείχνουν τη σημαντική δροσιστική επίδραση των δέντρων στον δρόμο σε συνδυασμό με ψυχρά υλικά στις επιφάνειες», αναφέρει ο κ. Αγαθαγγελίδης.
Αν δεν υπάρχουν ελεύθεροι χώροι, θα πρέπει να «ανακαλυφθούν», λένε οι μελετητές, όπως οι πράσινες οροφές στις ταράτσες των κτιρίων.
Μία πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση είναι η μετατροπή των σχολικών αυλών σε πάρκα τσέπης. «Τέτοια προγράμματα υλοποιούνται στη Βαρκελώνη και στο Παρίσι, ονομάζονται “κλιματικά καταφύγια” και “οάσεις” αντίστοιχα, καθώς και η δενδροφύτευση δημόσιων και ιδιωτικών χώρων, μεταξύ άλλων και οι αύλειοι χώροι των εκκλησιών», λέει ο κ. Καρτάλης.
Μάλιστα, όπως σημειώνει ο καθηγητής του ΕΚΠΑ, σε μία ενδεικτική προσομοίωση που έγινε σε σχολείο στα Σεπόλια, διαπιστώθηκε πως εάν μετατραπεί η αυλή του σε πάρκο τσέπης και βελτιωθεί η θερμική συμπεριφορά του κτιρίου, η δροσιστική επίδραση μπορεί να φθάσει στον 1 βαθμό Κελσίου και στους 1,5-2 °C το πρωί και το μεσημέρι, με εμβέλεια 50-80 μέτρα από το σχολείο. Εάν λάβουμε υπόψη πως ο πυκνοδομημένος Δήμος Αθηναίων έχει συνολικά 280 σχολικά κτίρια και το πολεοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας πολλαπλάσια, καταλαβαίνουμε το εύρος της ωφέλειας από ανάλογες παρεμβάσεις.
