Οι καύσωνες έρχονται ολοένα και συχνότερα δοκιμάζοντας τις αντοχές μας, αλλά και την ανθεκτικότητα των πόλεων και του κοινωνικού μας ιστού. Γιατί ο ζεστός καιρός δεν πλήττει με τον ίδιο τρόπο τους κατοίκους των πυκνοδομημένων αστικών κέντρων με εκείνους των πιο δροσερών προαστίων, ούτε είναι το ίδιο καυτός για τα διάφορα κοινωνικά στρώματα, καθώς οι συνέπειες του καύσωνα έχουν έντονα ταξικά χαρακτηριστικά.
«Απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας. Πρέπει να γεμίσουμε πάρκα τσέπης. Ακόμα και οι πιο δύσκολες περιπτώσεις μπορούν να βελτιωθούν», τονίζει ο Κώστας Καρτάλης, καθηγητής στον Τομέα Φυσικής Περιβάλλοντος ΕΚΠΑ.
«Οταν το θερμόμετρο σκαρφαλώνει πάνω από τους 40 βαθμούς Κελσίου, είναι τελείως διαφορετική η κατάσταση σε ένα μοντέρνο κτίριο, με σωστή θερμομόνωση, με πράσινο στη γειτονιά και πάνω σε έναν δρόμο ήπιας κυκλοφορίας, από το να κατοικείς σε ένα παλιό σπίτι χωρίς μόνωση, με πολύ τσιμέντο κι άσφαλτο γύρω του και ένα δρόμο γεμάτο αυτοκίνητα», λέει στην «Κ» ο Κώστας Καρτάλης, καθηγητής στον Τομέα Φυσικής Περιβάλλοντος του ΕΚΠΑ. «Στο παρελθόν είχαμε μελετήσει ως ΕΚΠΑ 50 επιλεγμένες κατοικίες στις δυτικές συνοικίες της Αθήνας, οι οποίες είχαν ανεγερθεί προ του 1970, δεν είχαν θερμομόνωση, διπλά τζάμια κ.λπ., ούτε έκαναν χρήση κλιματιστικού. Σε συνθήκες καύσωνα, μετρήσαμε εσωτερικές θερμοκρασίες γύρω στους 35 βαθμούς Κελσίου και φτάναμε μετά από τρεις-τέσσερις μέρες στους 39 βαθμούς(!), γιατί το σπίτι ρουφούσε θερμότητα και δεν μπορούσε να την αποβάλει. Δηλαδή διαμορφώνονταν τελείως αβίωτες συνθήκες», τονίζει ο κ. Καρτάλης.
Εάν συνυπολογίσουμε ότι πάνω από 60% των κατοικιών στην Αθήνα έχουν ανεγερθεί πριν από το 1980, όταν οι κανονισμοί θερμομόνωσης ήταν πολύ πιο αδύναμοι, και δεν έχουν υλοποιηθεί σε αυτές μέτρα ενεργειακής θωράκισής τους, καταλαβαίνουμε πόσο ευρύ είναι το πρόβλημα. «Κανονικά απαιτείται η ενεργειακή αναβάθμιση αυτών των κατοικιών. Η ενίσχυση των μονώσεων, η δημιουργία πράσινων ταρατσών που ρίχνουν τη θερμοκρασία στο δώμα κατά 3-4 βαθμούς, η φύτευση δέντρων στον περιβάλλοντα χώρο», σημειώνει ο καθηγητής του ΕΚΠΑ. Ολα αυτά όμως είναι δύσκολο να γίνουν λόγω οικονομικής αδυναμίας των νοικοκυριών.
Αστική θερμική νησίδα
«Γνωρίζουμε πως λόγω κλιματικής αλλαγής οι καύσωνες θα είναι περισσότεροι, πιο συχνοί, μεγαλύτερης έντασης και μεγαλύτερης διάρκειας. Οι καταστάσεις γίνονται πιο δύσκολες, ειδικά στα αστικά κέντρα, όπου η πυκνή δόμηση, τα δομικά υλικά αυξάνουν ακόμα περισσότερο τη θερμοκρασία, προκαλώντας το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας. Βεβαίως, η μακροπρόθεσμη απάντηση είναι η απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα, η μεγάλη μείωση των εκπομπών θερμοκηπίου, έτσι ώστε να υπάρχει ανάσχεση στην πορεία της κλιματικής αλλαγής. Αλλά επειδή αυτό θα αργήσει να φέρει αποτελέσματα στο πεδίο πρέπει να πάρουμε μέτρα», σημειώνει ο κ. Καρτάλης. «Οι πόλεις πρέπει να γίνουν πιο ανθεκτικές, να αποκτήσουν περισσότερο πράσινο. Εντοπίζοντας τις πιο ευάλωτες περιοχές, εκείνες που θίγονται περισσότερο από τις υψηλές θερμοκρασίες, να πάρουμε τα κατάλληλα μέτρα. Αξίζει να σημειωθεί πως το ΕΚΠΑ έχει κάνει σχετικές μελέτες για την Αθήνα. Το όλο θέμα έχει ταξικό πρόσημο, με την έννοια ότι είναι οι πιο φτωχοί που μένουν σε αυτές τις περιοχές», συμπληρώνει.
Μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη επιστημόνων από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, υπό τον συντονισμό του Πολυτεχνείου του Βερολίνου με συμμετοχή και του Ινστιτούτου Υπολογιστικών Μαθηματικών του ΙΤΕ, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι σε 14 ευρωπαϊκές πόλεις που μελετήθηκαν, «οι κάτοικοι χαμηλού εισοδήματος, ενοικιαστές, μετανάστες και άνεργοι, έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε υπαίθριους χώρους αστικού πρασίνου με φυσικό δροσισμό, καθώς συνήθως διαμένουν σε παλιές κατοικίες υποβαθμισμένων περιοχών κυρίως του κέντρου. Αντίθετα, οι κάτοικοι με μεγαλύτερα εισοδήματα ωφελούνται δυσανάλογα από την ευεργετική επίδραση των αστικών πράσινων χώρων, οι οποίοι προσφέρουν φυσική ψύξη μέσω της σκίασης και της εξατμισοδιαπνοής, που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της θερμικής καταπόνησης». Αξίζει να σημειωθεί ότι στη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Cities η Αθήνα είχε ξεχωρίσει ως η δεύτερη πόλη μεταξύ των 14 όσον αφορά την ανισότητα στην κατανομή του πρασίνου, με τους κατοίκους του κέντρου και των δυτικών συνοικιών, όπου κατοικούν τα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα, να απολαμβάνουν πολύ λιγότερο πράσινο από ό,τι οι κάτοικοι δήμων με αυξημένο ποσοστό εύπορων κατοίκων. Οι συνέπειες δεν είναι καθόλου αμελητέες, καθώς η θερμική καταπόνηση υποσκάπτει την υγεία «και αποτελεί την κύρια αιτία θανάτων που αποδίδονται σε παράγοντες σχετικούς με το κλίμα στην Ευρώπη», όπως σημειώνεται. «Κάθε πόλη απαιτείται να κάνει σχέδιο προσαρμογής και ανθεκτικότητας. Στο Ρέθυμνο διαμόρφωσαν και υλοποιούν ένα τέτοιο σχέδιο: ενίσχυση πρασίνου, τοποθέτηση ψυχρών υλικών για λιγότερη απορρόφηση θέρμανσης, δημιουργία περιοχών με σκίαση», αναφέρει ο κ. Καρτάλης.
Συντονισμός προσπαθειών
«Χρειάζεται να βάλουμε όσο περισσότερο πράσινο μπορούμε. Απαιτείται όμως αλλαγή νοοτροπίας. Για παράδειγμα, η πλατεία Κοτζιά δεν μπορεί να είναι όπως είναι σήμερα. Πρέπει να γεμίσουμε με πάρκα τσέπης. Ακόμα και οι πιο δύσκολες περιπτώσεις μπορούν να βελτιωθούν. Η Σόλωνος π.χ. είναι ένας στενός δρόμος, με ελάχιστα πεζοδρόμια και ψηλά κτίρια. Εάν γινόταν ήπιας κυκλοφορίας, θα μπορούσαμε να φυτέψουμε μια σειρά δέντρων για σκίαση και δροσισμό», συμπληρώνει ο καθηγητής του ΕΚΠΑ. Κι όπως υπογραμμίζει, απαιτείται συντονισμός προσπαθειών, δεν μπορεί ο κάθε δήμος μόνος του. «Ο,τι και να κάνει ο Δήμος Αθηναίων απαιτείται μητροπολιτικό σχέδιο με συνεργασία όλων των δήμων. Πώς θα ρυθμιστεί το κυκλοφοριακό; Τα Ι.Χ. δεν σταματούν στα όρια των δήμων. Πώς θα γίνουν πράσινοι διάδρομοι που θα συνενώνουν τους πράσινους χώρους;».
