Περίπου 40.000 άτομα λαμβάνουν προσφυγικό προφίλ στην Ελλάδα κάθε χρόνο. Πολλοί από αυτούς, αξιοποιώντας τη δυνατότητα που τους δίνει το διαβατήριο που τους δίδεται, μετακινούνται σε άλλα κράτη-μέλη. Ολα δείχνουν ότι η πόρτα αυτή σύντομα θα κλείσει ερμητικά, ενώ την ίδια στιγμή οι μεταναστευτικές αφίξεις συνεχίζονται.
Το 2025, έως τις 11 Μαΐου είχαν φτάσει στην Ελλάδα 12.338 αιτούντες άσυλο. Περίπου μία στις τρεις από αυτές τις αιτήσεις ασύλου απορρίπτεται, οπότε οι αιτούντες εκπίπτουν στην κατάσταση του παράνομου μετανάστη χωρίς δικαιώματα. Ομως οι αποφάσεις επιστροφής δεν μπορούν να εκτελεστούν. Οσο η Ευρώπη αλλάζει, σκληραίνει και αυστηροποιεί τη στάση της απέναντι σε πρόσφυγες και μετανάστες, τόσο η Ελλάδα ενδέχεται να βρεθεί σε νέο αδιέξοδο, με χιλιάδες ανθρώπους οι οποίοι θα παραμένουν παράνομα στη χώρα, αλλά δεν θα μπορούν και να μετακινηθούν ούτε εμπρός, προς τις ευρωπαϊκές χώρες που είναι ο προορισμός τους, ούτε πίσω, στις χώρες προέλευσης.
Με βάση απαντήσεις της αστυνομίας (το τελευταίο σχετικό έγγραφο που έχει η «Κ» είναι από τον Μάρτιο), αιτήματα επιστροφών στην Τουρκία δεν γίνονται και ας την έχουμε ονομάσει «ασφαλή τρίτη χώρα». Αυτό συμβαίνει γιατί η Τουρκία δεν δέχεται αιτήματα επιστροφής από το 2020. Επίσης, το 2024 εκδόθηκαν 31.629 αποφάσεις απομάκρυνσης από την Ελλάδα, με κυριότερες εθνικότητες τους Αφγανούς και τους Σύρους, αλλά τελικά επέστρεψαν –είτε οικειοθελώς είτε με απέλαση– 5.865 άνθρωποι και αυτοί ήταν στην πλειονότητά τους πολίτες Αλβανίας και Γεωργίας.
«Δεν γνωρίζουμε»
Δεν δείχνουν, άραγε, αυτοί οι αριθμοί ότι στην Ελλάδα υπάρχει ένας παράνομος πληθυσμός αρκετών χιλιάδων που δεν γνωρίζουμε πού βρίσκονται; «Δύσκολο να πει κανείς», απαντάει πηγή του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου. «Και αυτό γιατί κανείς δεν γνωρίζει αν βρίσκονται στην Ελλάδα ή αλλού. Σήμερα υπάρχει ένας αριθμός κρατουμένων στα ΠΡΟΚΕΚΑ (Προαναχωρησιακά Κέντρα Κράτησης Αλλοδαπών) που δεν ξεπερνάει τα 1.500 άτομα», ήταν η απάντηση.
Aδιέξοδο – Oσο η Ευρώπη σκληραίνει τη στάση της, τόσο η Ελλάδα ενδέχεται να βρεθεί σε νέο αδιέξοδο, με χιλιάδες ανθρώπους οι οποίοι θα παραμένουν παράνομα στη χώρα.
Ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου Μάκης Βορίδης ετοιμάζει νομοθετική πρόταση, στην οποία θα συμπεριλαμβάνεται η επιμήκυνση της διοικητικής κράτησης για παράνομους μετανάστες από 18 μήνες που είναι σήμερα σε 24, η σύντμηση των προθεσμιών για την απομάκρυνση από τη χώρα και η διεύρυνση της δυνατότητας επιστροφών σε περισσότερες χώρες.
Η αυστηροποίηση του πλαισίου που αναμένεται να ψηφιστεί άμεσα, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των επιχειρησιακών δυνατοτήτων της ΕΛ.ΑΣ., είναι το σχέδιο για να περιοριστεί η παράνομη μετανάστευση. Παράλληλα, σύμφωνα πάντα με το υπουργείο, «οι υπηρεσίες βρίσκονται σε συνεννόηση με την ΕΛ.ΑΣ. ώστε να ξαναρχίσει η υποβολή αιτημάτων για επιστροφές στην Τουρκία».
Συνολικά 390 πρόσφυγες που είχαν λάβει άσυλο στην Ελλάδα και βρέθηκαν σε άλλα κράτη-μέλη επιστράφηκαν τον προηγούμενο χρόνο. Οπως η 25χρονη Ζάχρα, Αφγανή που έφτασε στην Ελλάδα το 2018, περνώντας παράνομα από τον Εβρο, για να ξεφύγει και να σώσει τη ζωή της από τον σύζυγό της. Ομως εκείνος την εντόπισε και έτσι η Ζάχρα χρειάστηκε να μετακινηθεί ξανά, αυτή τη φορά στην Ελβετία. Εκεί παρέμεινε για τρία χρόνια, αν και το αίτημά της για άσυλο απορρίφθηκε, ώσπου την εντόπισαν οι ελβετικές αρχές και τη συνέλαβαν.
Λίγο μετά την Πρωτοχρονιά του 2025 η Ζάχρα προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» και από εκεί πήγε στην πλατεία Βικτωρίας. Τα βήματά της το τελευταίο χρονικό διάστημα έχουν χαθεί, καθώς, όπως τονίζουν οι ομοεθνείς της, προσπαθεί να ξεφύγει από τον σύζυγό της και να ζήσει με ασφάλεια.
Το ζήτημα των δευτερογενών ροών τέθηκε στη συνάντηση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον νέο καγκελάριο της Γερμανίας Φρίντριχ Μέρτς υπό το πρίσμα και της απόφασης του Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου της Γερμανίας με έδρα τη Λειψία πριν από ένα μήνα, που απεφάνθη ότι δύο πρόσφυγες από την Ελλάδα που βρέθηκαν στη Γερμανία μπορούν να επιστραφούν.
Δεν φεύγουν – Το 2024 εκδόθηκαν 31.629 αποφάσεις απομάκρυνσης (κυρίως για Αφγανούς και Σύρους) αλλά τελικά επέστρεψαν –οικειοθελώς ή με απελάσεις– στις πατρίδες τους 5.865 άνθρωποι.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει επιστροφές από χώρες της Ε.Ε., όπως δείχνει και η ιστορία της Ζάχρα, αλλά ο αριθμός όσων γύρισαν είναι πολύ μικρός. Από την πλευρά του υπουργείου Μετανάστευσης διευκρινίζεται ότι σε συνέχεια της συνάντησης του πρωθυπουργού με τον καγκελάριο θα ακολουθήσει συνάντηση και σε επίπεδο υπουργών. Οσον αφορά στην πιθανότητα της αύξησης του αριθμού των επιστροφών, το υπουργείο Μετανάστευσης διευκρινίζει ότι «μέχρι στιγμής, δεν έχουμε κανένα σχετικό αίτημα. Εξάλλου, είναι ένα θέμα το οποίο θα αντιμετωπίσει αρκετά νομικά ζητήματα.
Η επιστροφή δεν θα πρέπει να γίνεται στην πρώτη χώρα εισόδου, αλλά στη χώρα προέλευσης. Γι’ αυτό έχει σημασία ο νέος ευρωπαϊκός μηχανισμός επιστροφών. Αυτό προωθεί και ο καινούργιος ευρωπαϊκός κανονισμός για το μεταναστευτικό».
Την ίδια στιγμή, οι συνθήκες για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα είναι πολύ δύσκολες, καθώς μετά την έγκριση ασύλου καλούνται να τα βγάλουν πέρα όπως μπορούν, χωρίς να έχουν πρόσβαση σε βοηθήματα ή παροχές που θα βοηθούσαν στην ένταξη.
Το «άδειασμα» των δομών
Την προηγούμενη εβδομάδα, το υπουργείο Μετανάστευσης ζήτησε με προφορική εντολή από τους διοικητές των κέντρων φιλοξενίας να εφαρμόσουν τη νομοθεσία –η οποία ισχύει από το 2022, αλλά στην πράξη υπάρχει ελαστικότητα– και να βγάλουν από τις δομές τους αναγνωρισμένους πρόσφυγες.
Τα προγράμματα ένταξης και στήριξης προσφύγων που εφαρμόζονται στην Ελλάδα είναι πολύ περιορισμένα. Το βασικότερο, το Helios+, αφορά στην επιδότηση ενοικίου για πρόσφυγες, όμως οι αποφάσεις ένταξης σε αυτό το 2024 αφορούν 4.323 άτομα, ενώ τον ίδιο χρόνο περίπου 40.000 άτομα πήραν άσυλο στην Ελλάδα. Ρωτήσαμε το υπουργείο Μετανάστευσης αν οι θέσεις μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες και απάντησαν ότι «όσοι αιτήθηκαν έλαβαν, οι άλλοι δεν αιτήθηκαν».
Πάντως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με ανακοίνωσή της στις 7 Μαΐου απέστειλε στην Ελλάδα αιτιολογημένη γνώμη (πρόκειται για το δεύτερο στάδιο προς τη διαδικασία παραπομπής μιας χώρας) σε σχέση με τη μη συμμόρφωση της χώρας όσον αφορά στο επίπεδο παροχών προς τους πρόσφυγες –κυρίως επιδόματα– που πρέπει να ισχύει με βάση τους κοινοτικούς κανόνες. Η Ελλάδα θα πρέπει να απαντήσει μέσα σε δύο μήνες. Σε διαφορετική περίπτωση, η Επιτροπή θα παραπέμψει την υπόθεση στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Η διαδρομή Μόρια – Βερολίνο – πλατεία Βικτωρίας
O Aμπάς είναι Αφγανός και σήμερα 25 χρόνων. Εφτασε στην Ελλάδα το 2019 με τους γονείς και τα αδέλφια του. Ακολουθώντας την κλασική διαδρομή, από την Τουρκία με βάρκα προς τα ελληνικά νησιά, βρέθηκαν όλοι μαζί στη Λέσβο και συγκεκριμένα στη Μόρια, όπου κατέθεσαν αίτημα ασύλου. Οταν πήραν τα «χαρτιά» στα χέρια τους, το 2021, ο Αμπάς είχε πλέον ενηλικιωθεί.
Ετσι, ενώ οι γονείς του και τα αδέλφια του κρίθηκαν πρόσφυγες (εξασφάλισαν δηλαδή άδεια διαμονής για τρία χρόνια) ο ίδιος έλαβε καθεστώς επικουρικής προστασίας, (δηλαδή άδεια διαμονής για ένα χρόνο). Εκείνη την εποχή δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία. Αλλωστε το πιο σημαντικό ήταν ότι η απόφαση ήταν θετική. Τα άλλα έμοιαζαν απλώς λεπτομέρειες.
Από τη Μόρια τους μετέφεραν με το πλοίο της γραμμής στον Πειραιά και από εκεί στο κέντρο φιλοξενίας στο Σχιστό, όπου ο πατέρας της οικογένειας άφησε την τελευταία του πνοή. Λίγες ημέρες αργότερα, τους ενημέρωσαν ότι ως πρόσφυγες και έχοντας άδεια διαμονής θα έπρεπε να φύγουν από τη δομή και να αναζητήσουν με ίδια μέσα τον τρόπο να τα βγάλουν πέρα.
Επικοινώνησαν με ομοεθνείς τους και έτσι έμαθαν ότι οι συνθήκες ζωής στη Γερμανία ήταν καλύτερες για τους πρόσφυγες. Ζώντας σχεδόν στον δρόμο, δεν το σκέφτηκαν και πολύ.
Εχοντας άδεια διαμονής στην Ελλάδα, το ταξίδι στη Γερμανία και η παραμονή για τρεις μήνες ήταν καθ’ όλα νόμιμη. Στη Γερμανία, η οικογένεια καταθέτει νέο αίτημα ασύλου με την αιτιολογία ότι οι συνθήκες στην Ελλάδα παραβιάζουν τα βασικά δικαιώματά τους ως προσφύγων.
Το αίτημα όλων γίνεται δεκτό εκτός από του Αμπάς. Αυτός πρέπει να επιστρέψει. Βράδυ, και ενώ κοιμάται με την οικογένειά του σε ένα σπίτι που τους είχε παραχωρηθεί, εισβάλλει η αστυνομία και τον συλλαμβάνει. Τίθεται σε κράτηση για δύο μήνες και τον Ιούλιο του 2024 απελαύνεται στην Ελλάδα. Βρίσκεται με ελάχιστα πράγματα στο αεροδρόμιο «Ελ. Βενιζέλος», όπου η αστυνομία χωρίς να υπάρχει διερμηνέας τον ενημερώνει ότι α) πρέπει άμεσα να φύγει από το αεροδρόμιο και β) η άδεια διαμονής του έχει λήξει και πρέπει να την ανανεώσει.
Οταν ζητεί περισσότερες λεπτομέρειες, ένας αστυνομικός του δείχνει ένα λεωφορείο που είναι έτοιμο να ξεκινήσει και τον παροτρύνει: «Go!».
Σε λίγες ώρες έχει φτάσει στην πλατεία Βικτωρίας, δεν θυμάται καν πώς ακριβώς. Εμεινε εκεί περίπου μία εβδομάδα. Στο μεταξύ πηγαίνει στην υπηρεσία ασύλου και υποβάλλει τα χαρτιά του για ανανέωση της άδειας διαμονής. Είναι αρχές Αυγούστου, οι υπηρεσίες υπολειτουργούν και έτσι κανένας δεν ενημέρωσε τον Αμπάς ότι χρειαζόταν να επισκεφθεί και το διπλανό γραφείο για να αποκτήσει βεβαίωση ότι έχει καταθέσει τα χαρτιά του ώστε να μπορεί να κινείται νόμιμα.
Τους επόμενους πολλούς μήνες, δεν μπορεί να δουλέψει, δεν μπορεί να νοικιάσει σπίτι, δεν μπορεί καν να πάρει μια βεβαίωση από τα ΚΕΠ. Πρακτικά δεν υπάρχει έως πριν από δύο μήνες. Απρίλιο του 2025 έχει, επιτέλους, την ανανέωση της άδειας διαμονής του στην Ελλάδα, ενώ η οικογένειά του ζει στη Γερμανία.
Ο Αμπάς είναι ένας από τους 163 συνολικά πρόσφυγες που επιστράφηκαν από τη Γερμανία προς την Ελλάδα το 2024. Είναι επίσης ένας από τους πρόσφυγες –εκτιμώνται περίπου 1.000– που έπρεπε να εγκαταλείψουν τις δομές όπου φιλοξενούνται –ο νόμος προβλέπει φιλοξενία μόνο για αιτούντες άσυλο– μέχρι την προηγούμενη Τετάρτη.
