Πολύ αυξημένος είναι ο κίνδυνος για την υγεία μας λόγω της κλιματικής αλλαγής και της ανόδου των θερμοκρασιών, ειδικά για τους κατοίκους των πόλεων, στον βαθμό που δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα ανάσχεσης της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η υπερβολική ζέστη μπορεί να οδηγήσει σε πρόωρο θάνατο εκατομμύρια ανθρώπους. Μεγάλη ευρωπαϊκή έρευνα που δημοσιεύθηκε τη Δευτέρα στο έγκυρο περιοδικό Nature Medicine καταγράφει πως στο χειρότερο σενάριο λήψης ελάχιστων μέτρων για την κλιματική αλλαγή, οι θάνατοι λόγω θερμοκρασιών θα αυξηθούν κατά 50% μέχρι τα τέλη του αιώνα, με περίπου 2.345.410 απώλειες να προστίθενται σε αυτές που ήδη υπάρχουν. Πρόκειται για ευρήματα μεγάλης μελέτης, η οποία ανέλυσε στοιχεία από 854 ευρωπαϊκές πόλεις άνω των 50.000 κατοίκων σε 30 χώρες (μεταξύ αυτών και 14 στην Ελλάδα), όπου κατοικεί το 40% του συνολικού πληθυσμού.
«Το μήνυμα και αυτής της μελέτης είναι πως δεν επιτρέπεται καμία χαλάρωση στην προσπάθεια μετριασμού της κλιματικής αλλαγής. Πρόκειται για μια πρωτοποριακή έρευνα, η οποία έχει συνεκτιμήσει και τη μείωση των θανάτων από ψύχος και την αύξηση των απωλειών λόγω υπερβολικής ζέστης. Ταυτόχρονα δεν λαμβάνει υπόψη μόνο κλιματικά μοντέλα για το μέλλον, με αναφορά στην αύξηση της θερμοκρασίας, αλλά στηρίζει την ανάλυσή της σε σενάρια που περιλαμβάνουν κοινωνικές, οικονομικές, δημογραφικές και άλλες τάσεις. Για παράδειγμα λαμβάνεται υπόψη πως τις επόμενες δεκαετίες ο πληθυσμός της Ευρώπης θα είναι πιο γερασμένος κι άρα πιο ευάλωτος σε ακραίες καιρικές συνθήκες. Βεβαίως, όπως κάθε πρόβλεψη για το μέλλον έχει αβεβαιότητα και πρέπει να κοιτάμε την τάση και την τάξη μεγέθους και όχι ακριβώς τους αριθμούς», λέει στην «Κ» η Κλέα Κατσουγιάννη, ομότιμη καθηγήτρια Βιοστατιστικής και Επιδημιολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας στο Imperial College του Λονδίνου και εκ των συντακτών της μελέτης.
Στην Ευρώπη σήμερα οι θάνατοι που οφείλονται στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες είναι δεκαπλάσιοι εκείνων που σχετίζονται με τη ζέστη και τους καύσωνες και υπολογίζονται σε 91 ανά 100.000 κατοίκους σε ετήσια βάση. Η μελέτη συνυπολογίζει τα οφέλη από την αύξηση των θερμοκρασιών σε βόρειες χώρες, με συνέπεια τη μείωση των θανάτων λόγω ψύχους, με τις αυξημένες απώλειες λόγω υψηλών θερμοκρασιών. Το συμπέρασμα είναι πως οι θάνατοι λόγω ζέστης θα αυξηθούν πολύ τις επόμενες δεκαετίες και θα ξεπεράσουν τα οφέλη από τις απώλειες του ψύχους. Βεβαίως, πολλά θα κριθούν από το εάν λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα ανάσχεσης της υπερθέρμανσης και αντίστοιχα μέτρα προσαρμογής των πόλεων στις νέες κλιματικές συνθήκες. Εάν ληφθούν δραστικά μέτρα σε όλα τα επίπεδα και η άνοδος της θερμοκρασίας της Γης συγκρατηθεί κάτω των 1,5 °C – 2 °C (σενάριο SSP1-2.6), η αύξηση των απωλειών λόγω θερμοκρασιών υπολογίζεται σε 7,5 θανάτους ανά 100.000 κατοίκους. Επιπλέον 8-10 θάνατοι θα υπάρχουν με μέτρια προσπάθεια (σενάριο SSP2-4.5), ενώ δραματική είναι η επιβάρυνση στην περίπτωση ελάχιστων κλιματικών μέτρων (σενάριο SSP3-7.0), μια τάση που δυστυχώς αναπτύσσεται στις μέρες μας, με 45 επιπλέον απώλειες.
«Σε αυτή την περίπτωση οι επιδράσεις θα είναι τραγικές ειδικά στη Νότια Ευρώπη, όπου αναμένονται 45 επιπλέον θάνατοι μέχρι το 2050-2054, ενώ μέχρι το 2090 οι απώλειες θα απογειωθούν, με 124 επιπλέον νεκρούς αποκλειστικά λόγω αυξημένων θερμοκρασιών κάθε 100.000 κατοίκους τον χρόνο. Μοιάζει μακρινό μέχρι τότε, οι συνέπειες επιταχύνονται μετά το 2050, αλλά η επιβάρυνση της υγείας και η αυξημένη θνησιμότητα καταγράφονται ήδη εδώ και χρόνια στις μεγάλες πόλεις», τονίζει η κ. Κατσουγιάννη. Αξίζει να θυμίσουμε, για παράδειγμα, πως η θνησιμότητα στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας αυξήθηκε 80% στις αρχές Αυγούστου 2021, λόγω ενός θανάσιμου συνδυασμού των ιδιαίτερα αυξημένων θερμοκρασιών και της επίδρασης της δασικής πυρκαγιάς στη Βαρυμπόμπη! Η κλιματική αλλαγή έχει αλλάξει ήδη τη ζωή μας και ειδικά τα καλοκαίρια μας.
«Σύμφωνα με την έρευνα, η μεγαλύτερη επιβάρυνση καταγράφεται στη Μάλτα. Οι συνέπειες θα είναι πολύ βαριές στην Ισπανία, κυρίως στην ανατολική, στη νότια Γαλλία και στην Ιταλία. Κάπως μικρότερες, αλλά πάντα πολύ σοβαρές αναμένονται οι επιδράσεις στην Ελλάδα, όπου υπάρχει μακροπρόθεσμη πρόβλεψη για επιπλέον 87.000 θανάτους από τις αυξημένες θερμοκρασίες μέχρι το τέλος του αιώνα», σημειώνει η καθηγήτρια Βιοστατιστικής και Επιδημιολογίας.
Ανησυχητικά είναι τα ευρήματα μεγάλης ευρωπαϊκής έρευνας, η οποία εκτός από τα κλιματικά μοντέλα λαμβάνει υπόψη και κοινωνικές, οικονομικές και δημογραφικές τάσεις.
Οι συνέπειες της υπερθέρμανσης είναι ακόμη πιο έντονες και έκδηλες μέσα στις πόλεις και ειδικά στις μεγαλουπόλεις, όπου η πυκνή δόμηση, η τσιμεντοποίηση και τα «θερμά υλικά», οι ανεπαρκείς χώροι πρασίνου και οι «αστικές χαράδρες» των πανύψηλων κτιρίων δημιουργούν το φαινόμενο των αστικών θερμικών νησίδων, όπου οι θερμοκρασίες είναι ακόμη πιο αυξημένες και δεν υπάρχει δροσισμός ούτε καν το βράδυ, επιβαρύνοντας την υγεία των κατοίκων, ειδικά των άνω των 65 ετών.
«Οι πόλεις που αντιμετωπίζουν τη μεγαλύτερη επιβάρυνση σε συνάρτηση και με τον πληθυσμό τους είναι κατά σειρά η Βαρκελώνη, η Ρώμη, η Νάπολη, η Μαδρίτη, το Μιλάνο, η Αθήνα, η Βαλένθια, η Μασσαλία, το Βουκουρέστι και η Γένοβα», μας λέει η κ. Κατσουγιάννη. Σημειώνουμε πως δεν είναι μόνο πόλεις που βρίσκονται αντιμέτωπες με υψηλές θερμοκρασίες, αλλά έχουν κι εκατομμύρια κατοίκους, με αποτέλεσμα οι συνέπειες να αποκτούν πολύ μεγαλύτερη έκταση.
Σενάρια προσαρμογής
Στη μελέτη αναδεικνύεται και η ανάγκη προσαρμογής των πόλεων στις νέες κλιματικές συνθήκες και γίνεται μια προσπάθεια εκτίμησης των αποτελεσμάτων που μπορεί να έχουν ανάλογα μέτρα για πιο «πράσινες πόλεις». Μάλιστα διαμορφώθηκαν τρία σενάρια προσαρμογής για μείωση των ανθυγιεινών επιδράσεων της ανόδου της θερμοκρασίας, κατά 10%, 50% και 90% με ένα σύνολο μέτρων. Πρόκειται για δύσκολες παρεμβάσεις, είτε για αύξηση του πρασίνου και της σκίασης μέσα στις πόλεις, είτε για μείωση των παραγόντων που οδηγούν σε θερμική νησίδα. Το γενικό συμπέρασμα είναι πως πρόκειται για αναγκαίες παρεμβάσεις που θα σώσουν ζωές και θα βελτιώσουν την ποιότητα ζωής, αλλά δεν μπορούν να αντιστρέψουν την πίεση στη δημόσια υγεία από μια ανεξέλεγκτη άνοδο της θερμοκρασίας. «Αρα το κρίσιμο θέμα, επανερχόμαστε, είναι τα μέτρα μετριασμού της κλιματικής αλλαγής», υπογραμμίζει η κ. Κατσουγιάννη.
Απαιτείται, δηλαδή, ο δραστικός περιορισμός στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, που προκαλούνται κυρίως από την καύση ορυκτών καυσίμων. Για παράδειγμα, γράφουν οι συντάκτες της μελέτης στο Nature, σε πόλεις όπου κυριαρχούν τα αυτοκίνητα οι Αρχές θα μπορούσαν να μειώσουν τις εκπομπές, επενδύοντας περισσότερα χρήματα στα δημόσια μέσα μεταφοράς και εισάγοντας πολιτικές που μειώνουν τη χρήση του αυτοκινήτου. Η γρήγορη δράση θα μπορούσε να βελτιώσει τη δημόσια υγεία και να αποτρέψει τους πρόωρους θανάτους, προσθέτουν.
Θωράκιση των πόλεων με ριζική αναθεώρηση του αστικού σχεδιασμού
Reuters
Σκληρά πλήττει η κλιματική αλλαγή τις πόλεις του πλανήτη, απειλώντας να τις καταστήσει αβίωτες εξαιτίας των υψηλών θερμοκρασιών, αλλά και των ολοένα και συχνότερων πλημμυρικών φαινομένων, των δασικών πυρκαγιών στις περιαστικές ζώνες, της ανόδου της στάθμης των θαλασσών και της αποτυχίας των υποδομών να αντεπεξέλθουν.
Με δεδομένο ότι το 56% του πληθυσμού της Γης ζει σε πόλεις, όπως αναφέρει η ιστοσελίδα earth.org, η ώρα είναι κατάλληλη για ρηξικέλευθες λύσεις και ριζική αναθεώρηση του σχεδιασμού, της οικοδόμησης και της διαχείρισης του αστικού τοπίου.
Καμία μελέτη της σύγχρονης αστικής ανάπτυξης δεν θα μπορούσε να παραλείψει το παράδειγμα της Σαντορίνης και της κυριαρχίας του ασβέστη ως επιχρίσματος των χαμηλών κτισμάτων του νησιού. Πρόσφατη μελέτη κτισμάτων στη Σαντορίνη, που επενδύουν τις εξωτερικές επιφάνειές τους με θερμοανακλαστικές βαφές ή πλακίδια θειικού βαρίου, έδειξε ότι η θερμοκρασία στο εσωτερικό των κτιρίων είναι κατά 4,5 βαθμούς Κελσίου χαμηλότερη από τον εξωτερικό αέρα.
Τέτοιες τεχνολογικές καινοτομίες, βασισμένες στην προαιώνια γνώση, έχουν την ικανότητα να περιορίσουν σημαντικά το κόστος κλιματισμού κτισμάτων σε αστικές ζώνες.
Πειραματικό κτίριο κατοικιών στο Αμβούργο με ηλιακά κάτοπτρα και ζωντανή βιομάζα από φύκια στην οροφή παράγει ενέργεια για παροχή θέρμανσης και ζεστού νερού στους ενοίκους.
Πειραματικό κτίριο κατοικιών στο Αμβούργο της Γερμανίας παράγει ενέργεια από τη βιομάζα της πρόσοψής του. Τα ηλιακά κάτοπτρα και η ζωντανή βιομάζα από φύκια που έχει τοποθετηθεί στην οροφή του κτίσματος παράγουν αρκετή ενέργεια για την παροχή θέρμανσης και ζεστού νερού στους ενοίκους. Η πλεονάζουσα ενέργεια μπορεί να αποθηκευθεί σε μπαταρίες για μελλοντική χρήση. Εννέα χρόνια μετά την κατασκευή του, το κτίριο απέδειξε ότι τα φύκια μπορούν να αποδειχθούν εξίσου αξιόπιστη ανανεώσιμη πηγή ενέργειας όσο άλλες, με επιπλέον πλεονέκτημα του θαλάσσιου οργανισμού την ικανότητά του να απορροφά διοξείδιο του άνθρακα και να απελευθερώνει οξυγόνο.
Σημαντικά οφέλη προσφέρουν οι «πράσινες τροχιές τραμ» σε ευρωπαϊκές πόλεις, όπως το Μπορντό, η Φρανκφούρτη και η Βαρκελώνη. Η βλάστηση ανάμεσα στις γραμμές επιτρέπει στο νερό της βροχής να απορροφάται γρήγορα και μειώνει τη θερμοκρασία της γύρω περιοχής χάρη στην υγρασία που συλλέγουν τα φυτά. Οι «πράσινες γραμμές τραμ» συμβάλλουν στον περιορισμό πλημμυρικών φαινομένων, δημιουργώντας ζώνες απορρόφησης των υδάτων. Οι χώροι πρασίνου γίνονται επίσης τόπος αναπαραγωγής ωφέλιμων εντόμων.
Μετά τον φονικό καύσωνα που έπληξε το Παρίσι το 2019, με τη θερμοκρασία να φθάνει στους 43 βαθμούς Κελσίου, οι δημοτικές αρχές της γαλλικής πρωτεύουσας αναζήτησαν επείγουσα λύση για τη μείωση των θερμοκρασιών στην πόλη. Η απάντηση στο πρόβλημα ήταν η φύτευση 160.000 δένδρων. Το καλοκαίρι που μας πέρασε η θερμοκρασία κάτω από τον ήλιο έφθανε στο Παρίσι στους 56 βαθμούς. Την ίδια στιγμή, κάτω από την κάλυψη των δένδρων η θερμοκρασία ήταν μόλις 28 βαθμοί Κελσίου. Τέτοιες θερμοκρασιακές διαφορές σε αστικές ζώνες προκαλούνται από το θερμό μικροκλίμα που δημιουργεί η έλλειψη αστικής χλωρίδας. Κλειδί για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής στις πόλεις είναι η ενσωμάτωση της φύσης στις αστικές υποδομές. Στην οικονομική συνοικία του Αμστερνταμ, γνωστή ως Κοιλάδα, καινοτόμος ουρανοξύστης διαθέτει 13.000 φυτά, δένδρα και θάμνους στην πρόσοψή του. Τα φυτά βελτιώνουν την ποιότητα του αέρα, δροσίζουν το εσωτερικό τους θερμούς μήνες και προσφέρουν μόνωση από το χειμωνιάτικο ψύχος.
Μόνο ηλεκτρικά οχήματα θα μπορούν να κυκλοφορούν στους δρόμους του Οσλο από φέτος το καλοκαίρι. Η κυβέρνηση της Νορβηγίας είχε εγκαινιάσει πρόγραμμα κινήτρων για την αντικατάσταση συμβατικών οχημάτων με ηλεκτρικά, προσφέροντας στους οδηγούς τους τη χρήση λεωφορειολωρίδων, φοροαπαλλαγές και μειωμένο κόστος διοδίων.
