ΒΑΡΣΟΒΙΑ. Με την κατάθεση λουλουδιών στον «τοίχο του θανάτου» του στρατοπέδου του Αουσβιτς-Μπίρκεναου από πρώην κρατουμένους, συνοδευόμενους από τον Πολωνό πρόεδρο Αντρέι Ντούντα, άρχισαν οι τελετές για την 80ή επέτειο της απελευθέρωσης του στρατοπέδου από τον Κόκκινο Στρατό.
Κάποιοι από τους κρατούμενους, παιδιά την εποχή εκείνη, φορούσαν καπέλα και μαντίλια με λευκές και μπλε λωρίδες, που θύμιζαν τη στολή του στρατοπέδου. Αργότερα, οι πενήντα επιζήσαντες πήραν θέση στο πλευρό των δεκάδων επισήμων, με τέσσερις από αυτούς να εκφωνούν ομιλίες.
«Μόλις κατέβηκα από το τρένο είδα τάφρους όπου καίγονταν πτώματα, γιατί τα κρεματόρια δεν προλάβαιναν», είπε η 94χρονη Γιανίνα Ιβάνσκα. Τα λόγια της άκουσαν οι συγκεντρωμένοι αρχηγοί κρατών, μεταξύ τους ο βασιλιάς Κάρολος της Βρετανίας, ο βασιλιάς Φελίπε της Ισπανίας και ο Βίλεμ-Αλεξάντερ της Ολλανδίας, αλλά και ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν και ο Γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς.
Η σεπτή τελετή, στην οποία εστεμμένες κεφαλές και αρχηγοί κρατών παρέμειναν σιωπηλοί παραχωρώντας το βήμα στους επιζήσαντες, επισκιάζεται, πάντως, από την αναβίωση του εθνικισμού στη Γερμανία και αλλού στην Ευρώπη. Οι λιγοστοί εναπομείναντες κρατούμενοι πορεύθηκαν στο προαύλιο του λεγόμενου «τοίχου του θανάτου» για να καταθέσουν λουλούδια. Στον τοίχο αυτό, στην πίσω πλευρά κτιρίου όπου ο ιατρός Μένγκελε πραγματοποιούσε σαδιστικά πειράματα σε γυναίκες κρατούμενες, εκατοντάδες Πολωνοί αντιστασιακοί και άλλοι κρατούμενοι εκτελούνταν από αποσπάσματα Ες Ες. Τα σημάδια από τις σφαίρες είναι ορατά μέχρι και σήμερα, όπως επισημαίνει ο ανταποκριτής των «Τάιμς της Νέας Υόρκης».
Από την άλλη πλευρά του προαυλίου, βρίσκεται το κτίριο όπου οι Ες Ες δοκίμασαν για πρώτη φορά το εντομοκτόνο Zyklon B, για να το υιοθετήσουν ως κύρια μέθοδο εξόντωσης ανθρώπων στους ειδικά διαμορφωμένους και σχεδιασμένους από Γερμανούς μηχανολόγους θαλάμους αερίων.
Οι ηλικιωμένοι επιζήσαντες, υποβασταζόμενοι από συγγενείς τους, στάθηκαν για λίγο μπροστά στον τοίχο αφού ακούμπησαν τα λουλούδια και τα κεριά τους. Τους ακολούθησαν ο Πολωνός πρόεδρος Ντούντα και ο Πιοτρ Τσιβίνσκι, διευθυντής του Μουσείου Αουσβιτς-Μπίρκεναου. Οι δύο άνδρες κατέθεσαν στεφάνια και έκαναν σιωπηλά τον σταυρό τους.
Μόνο η σημαία του μουσείου του Αουσβιτς –με λευκές και μπλε λωρίδες, όπως η στολή των κρατούμενων– επετράπη να κυματίσει χθες πάνω από τον «τοίχο του θανάτου». Σε συνέντευξή του χθες, ο Ρόναλντ Λόντερ, πρόεδρος του Διεθνούς Εβραϊκού Κογκρέσου και επικεφαλής του Ιδρύματος Μνήμης του Αουσβιτς, υπογράμμισε ότι «αυτή είναι η πιο σημαντική επέτειος καθώς οι επιζήσαντες είναι πια ελάχιστοι, αλλά και λόγω όσων συμβαίνουν σήμερα στον κόσμο. Πιστεύαμε ότι ο ιός του αντισημιτισμού είχε πεθάνει, αλλά απλώς κρυβόταν».
Οι επίσημοι
Οσο ο αριθμός πρώην κρατουμένων μειώνεται, τόσο αυξάνεται αυτός των ξένων επισήμων. Ο φετινός κατάλογος προσκεκλημένων ήταν ο μακροσκελέστερος στην ιστορία της τελετής, με οκτώ βασιλείς και βασίλισσες και δεκάδες αρχηγούς κρατών.
«Πιστεύαμε ότι ο ιός του αντισημιτισμού είχε πεθάνει, αλλά απλώς κρυβόταν», είπε ο Ρόναλντ Λόντερ, πρόεδρος του Διεθνούς Εβραϊκού Κογκρέσου.
Στο πλαίσιο της 80ής επετείου από την απελευθέρωση του στρατοπέδου, το Μουσείου Αουσβιτς άνοιξε για πρώτη φορά στους επισκέπτες την κατοικία του διοικητή του στρατοπέδου, σκηνικό της βραβευμένης κινηματογραφικής ταινίας «Ζώνη ενδιαφέροντος». Το σπίτι όπου διέμενε ο διοικητής με την οικογένειά του μετατράπηκε σε μουσείο μετά την αγορά του από το ινστιτούτο Extremism Project.
Ο διευθυντής του μουσείου, Πιοτρ Τσιβίνσκι, είπε ότι το κρατικό ίδρυμα επιδίωξε να αποφύγει κάθε πολιτική αντιπαράθεση και ζήτησε έτσι από τους αρχηγούς κρατών να μη μιλήσουν, παραχωρώντας τον λόγο σε όσους βίωσαν την πολιτική εξόντωσης του ναζιστικού καθεστώτος.
«Η μνήμη δεν αφορά μόνο τον θρήνο για όσα έγιναν στο παρελθόν, δεν αφορά μόνο τη συμπόνοια που νιώθεις όταν κοιτάς τα θύματα. Αυτό δεν αρκεί. Η μνήμη είναι το κλειδί για την ερμηνεία του παρόντος και το κλειδί για να βρεις τη θέση σου στον σημερινό κόσμο», είπε σε συνέντευξή του ο Τσιβίνσκι.
Αμερικανική αντιπροσωπεία παρέστη στην τελετή, με επικεφαλής της τον απεσταλμένο του προέδρου Τραμπ στη Μέση Ανατολή, Στιβ Βίτκοφ, και τον εν αναμονή υπουργό Εμπορίου, Χάουαρντ Λάτνικ. Στην αμερικανική αντιπροσωπεία συμμετείχε επίσης ο εν αναμονή πρέσβης των ΗΠΑ στο Παρίσι Τσαρλς Κούσνερ, συμπέθερος του Ντόναλντ Τραμπ και πατέρας του Τζάρεντ.
Η Ρωσία, η οποία συμμετείχε παραδοσιακά στην τελετή για την απελευθέρωση του στρατοπέδου, δεν προσκλήθηκε φέτος από τις πολωνικές αρχές, καθώς ρωσικά κυβερνητικά στελέχη έχουν αποκλεισθεί μετά την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Την Ουκρανία εκπροσώπησε ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Διαμάχη Ρωσίας – Ουκρανίας
Σε χθεσινές δηλώσεις της, η εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας, Μαρία Ζαχάροβα, κατακεραύνωσε τους Πολωνούς διοργανωτές, υπενθυμίζοντάς τους ότι «οι ζωές, οι εργασίες, η ίδια σας η ύπαρξη και αυτή του λαού σας και των παιδιών σας πληρώθηκε με το αίμα των Σοβιετικών στρατιωτών που νίκησαν το Τρίτο Ράιχ».
Σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, Ουκρανοί χρήστες επισήμαναν ότι το Αουσβιτς απελευθερώθηκε από μονάδες της 60ής Στρατιάς του 1ου Ουκρανικού Μετώπου του Κόκκινου Στρατού, αποτελούμενης από στρατιώτες από κάθε δημοκρατία της ΕΣΣΔ. Οι άνδρες αυτοί απελευθέρωσαν τους περίπου 7.000 κρατουμένους, τους οποίους τα Ες Ες επέλεξαν να αφήσουν πίσω αφού διέταξαν τις διαβόητες φονικές «πορείες θανάτου» 60.000 κρατουμένων. Στην τελετή για την 80ή επέτειο θα συμμετάσχουν αντιθέτως εκπρόσωποι χωρών του Αξονα: Γερμανία, Ιταλία και Αυστρία.
Ο Σοβιετικός πολεμικός ανταποκριτής της «Πράβντα», Μπόρις Πολεβόι, ο οποίος συνόδευε την 60ή Στρατιά, έγραψε στην ανταπόκρισή του της 27ης Ιανουαρίου 1945: «Είδα ανθρώπους τόσο αδύνατους, που λύγιζαν σαν κλαδιά στον αέρα, ανθρώπους που δεν μπορούσες να μαντέψεις την ηλικία τους».
Φόρος τιμής στα θύματα του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα
Στεφάνι στο μνημείο Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος, στο Θησείο, κατέθεσε χθες η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, με αφορμή την 80ή επέτειο της απελευθέρωσης του στρατοπέδου εξόντωσης του Αουσβιτς. Σε ανάρτησή του σε πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έγραψε: «H Διεθνής Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος γίνεται και φέτος αφορμή σκέψης, αλλά και εντολή εγρήγορσης. Πολύ περισσότερο, όταν στην εποχή μας ισχυρές φωνές επιχειρούν να αλλοιώσουν την αλήθεια και να αναζωπυρώσουν το μίσος στο όνομα των πρόσκαιρων συμφερόντων τους. Ομως η ιστορική γνώση, οι δημοκρατικές κατακτήσεις και οι αξίες του πολιτισμού μας είναι τα δικά μας όπλα». Ο πρωθυπουργός επισήμανε παράλληλα τους κινδύνους των «λαϊκιστικών ιδεολογημάτων» και των «διχαστικών ρητορικών» που επενδύουν στην άγνοια, όπως είπε, ενώ απηύθυνε κάλεσμα «υπεράσπισης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας» εναντίον του ρατσισμού και του αντισημιτισμού.
Το μουσείο
Τη μνήμη του Ολοκαυτώματος έρχεται να συντηρήσει το σχέδιο του νέου μουσείου, που θα ολοκληρωθεί το 2026 στον σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης, τόπο αναχώρησης των συρμών με τους Ελληνες Εβραίους της πόλης και προορισμό το Αουσβιτς και άλλα στρατόπεδα του ναζιστικού δικτύου.
Η 88χρονη Λόλα Χασίδ, μία από τις ελάχιστες εν ζωή γυναίκες που επέζησαν του Ολοκαυτώματος, θυμάται τη σύλληψη της οικογένειάς της στην Αθήνα, παρά τα ισπανικά τους διαβατήρια. «Είχαμε καταφύγει στην Αθήνα για να κρυφτούμε. Θυμάμαι το ταξίδι πολύ καλά. Ηταν Αύγουστος του 1944. Η δυσοσμία ήταν αφόρητη, άνθρωποι έκλαιγαν και ο πατέρας μου με σήκωνε στην αγκαλιά του, με έφερνε στο άνοιγμα του βαγονιού και μου έλεγε στα γαλλικά να αναπνεύσω καθαρό αέρα», λέει στην εφημερίδα The Guardian η Λόλα Χασίδ.
«Μου έκλεψαν την παιδική μου ηλικία. Οι μνήμες αυτές δεν μπορούν να σβηστούν. Μου στέρησαν τους επτά θείους μου και τις οκτώ θείες μου και όλα τα παιδιά τους, και εντέλει την ίδια τη Θεσσαλονίκη, στην οποία δεν επέστρεψα ποτέ. Νίκησα, όμως, τον Χίτλερ γιατί έκανα μεγάλη οικογένεια και έζησα για να δω θεμελίωση Μουσείου Ολοκαυτώματος στην πόλη όπου γεννήθηκα. Παρότι αυτό έπρεπε να έχει γίνει εδώ και πολύ καιρό», τονίζει.
