Ποιος είναι ο θεμέλιος λίθος των τεκμηριωμένων πολιτικών αποφάσεων; Ποιος λίθος καθίσταται έτι… θεμελιότερος σε καιρούς κρίσεων, όπως η Covid-19 ή η κλιματική κρίση; Αν η απάντηση δεν είναι «η επιστήμη», τότε ποια είναι; Κι όμως, η εμπιστοσύνη των πολιτών του κόσμου έναντι των επιστημόνων δεν είναι πάντοτε δεδομένη – ακόμα και έπειτα από μία πανδημία που κόστισε τη ζωή σε εκατομμύρια ανθρώπους και μας εγκλώβισε στα σπίτια μας επί μήνες, εξουθενώνοντας εμάς και το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό όπου Γης.
Τι συμβάλλει, άραγε, στην εμπιστοσύνη ή την επιφυλακτικότητα έναντι της επιστήμης;
Ταυτότητα έρευνας
Τι συμβάλλει, άραγε, στην εμπιστοσύνη ή την επιφυλακτικότητα έναντι της επιστήμης; Είναι τα πολιτικά συστήματα; Οι ιδεολογίες; Η θρησκεία ίσως; Οι πολιτισμικές διαφορές; Τι πιστεύουμε οι Ελληνες για τους επιστήμονες; Ολα αυτά τα ζητήματα έρχεται να εξετάσει μία νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Nature Human Behaviour, με πρωτεργάτες καθηγητές του Χάρβαρντ και το TISP, μια κοινοπραξία με έδρα το επιφανές πανεπιστήμιο, η οποία περιλαμβάνει 241 ερευνητές από 169 ινστιτούτα σε όλο τον κόσμο και που εργάζεται εντατικά σε ζητήματα εμπιστοσύνης στην επιστήμη και στους φορείς της.
Γενικά ευρήματα – ειδικά ζητήματα
Οι ερευνητές, πάντως, διαπίστωσαν ότι η εμπιστοσύνη στους επιστήμονες είναι εν γένει υψηλή, καθώς ο μέσος όρος, σε πενταβάθμια κλίμακα, είναι 3,62. Μάλιστα, όπως λέει η έκθεση, το 78% των συμμετεχόντων πιστεύει ότι οι επιστήμονες είναι κατάλληλοι να διεξαγάγουν υψηλού επιπέδου έρευνα (το 5% πιστεύει ότι δεν πληροί τις προϋποθέσεις και το 16% επέλεξε το μέσον της κλίμακας), ενώ το 57% θεωρεί ότι οι επιστήμονες είναι ειλικρινείς (το 11% πιστεύει ότι είναι ανέντιμοι και το 31% επέλεξε το μέσο της κλίμακας).
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η εμπιστοσύνη στους επιστήμονες είναι εν γένει υψηλή, καθώς ο μέσος όρος, σε πενταβάθμια κλίμακα, είναι 3,62.
Ωστόσο, η αντίληψη για την ανοιχτότητα των επιστημόνων στις απόψεις άλλων ήταν χαμηλότερη (42%). Παράλληλα, το 56% πιστεύει ότι οι περισσότεροι επιστήμονες ανησυχούν για την ευημερία των ανθρώπων (το 15% πιστεύει ότι δεν ανησυχεί και το 29% επέλεξε το μέσο της κλίμακας). Συνολικά, το 75% συμφωνεί ότι οι μέθοδοι επιστημονικής έρευνας είναι ο καλύτερος τρόπος για να διαπιστωθεί αν κάτι είναι αλήθεια ή ψευδές. Αξίζει, δε, να σημειωθεί, ότι η εμπιστοσύνη στις επιστημονικές μεθόδους συσχετίζεται μετρίως με την εμπιστοσύνη στους επιστήμονες.
Τη μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στους επιστήμονες δείχνουν η Αίγυπτος, η Ινδία, η Νιγηρία, η Κένυα και η Αυστραλία, ενώ τη μικρότερη εμπιστοσύνη η Αλβανία, το Καζακστάν, η Βολιβία, η Ρωσία και η Αιθιοπία. Η Ελλάδα βρίσκεται προς τα κάτω, σύμφωνα με την έρευνα: είναι στη θέση 13 από το τέλος, με 3,39 στην πενταβάθμια κλίμακα.
Ενώ η εμπιστοσύνη στην επιστήμη είναι γενικά μέτρια υψηλή, υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές μεταξύ χωρών και περιοχών.
Οπως λένε οι συντάκτες της έκθεσης, ενώ η εμπιστοσύνη στην επιστήμη είναι γενικά μέτρια υψηλή, υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές μεταξύ χωρών και περιοχών. Σε αντίθεση με προηγούμενες μελέτες, λένε, δεν βρέθηκε σαφές μοτίβο ότι οι επιστήμονες είναι λιγότερο αξιόπιστοι στις χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής. Ωστόσο, εντοπίστηκαν μοτίβα σε συγκεκριμένες περιοχές.
Ποιοι εμπιστεύονται την επιστήμη και βάσει ποιων παραγόντων;
Η μελέτη αποκάλυψε σημαντικές διαφοροποιήσεις στην εμπιστοσύνη ανάλογα με γεωγραφικές και κοινωνικές παραμέτρους. Για παράδειγμα:
- Διαφορές μεταξύ χωρών: Σε ορισμένες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και πρώην σοβιετικά κράτη, όπως η Ρωσία και το Καζακστάν, η εμπιστοσύνη ήταν χαμηλότερη.
- Δημογραφικά χαρακτηριστικά: Γυναίκες, μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι, αστικοί πληθυσμοί και άτομα με υψηλότερο εισόδημα έχουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στους επιστήμονες.
- Πολιτικές πεποιθήσεις: Συντηρητικές και δεξιές πολιτικές τοποθετήσεις συνδέονται συχνά με χαμηλότερη εμπιστοσύνη στους επιστήμονες, ιδιαίτερα σε χώρες της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης. Παράλληλα, σε χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, παρατηρήθηκε το αντίθετο.
Παίζει ρόλο η μόρφωση;
Ειδικότερα, σύμφωνα με την έρευνα, αν και θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση σχετίζεται άμεσα με υψηλότερη εμπιστοσύνη στους επιστήμονες, η μελέτη έδειξε μόνο μια μικρή θετική σχέση. Στις περισσότερες χώρες δεν βρέθηκαν αξιόπιστα στοιχεία που να δείχνουν ισχυρή συσχέτιση μεταξύ εκπαίδευσης και εμπιστοσύνης στους επιστήμονες. Οι δημογραφικές μεταβλητές γενικά φαίνεται να έχουν περιορισμένη επίδραση στην εμπιστοσύνη.
Η θρησκεία;
Παρά την επικρατούσα άποψη ότι η θρησκευτικότητα συνδέεται με χαμηλότερη εμπιστοσύνη στους επιστήμονες, η έρευνα έδειξε ότι συνολικά υπάρχει μια θετική συσχέτιση. Ειδικά σε μουσουλμανικές χώρες, όπως η Τουρκία, η Μαλαισία και το Μπαγκλαντές, η θρησκεία φαίνεται να ενισχύει την εμπιστοσύνη στους επιστήμονες, καθώς πολλοί θεωρούν ότι η επιστήμη είναι σύμφωνη με τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.
Παρά την επικρατούσα άποψη ότι η θρησκευτικότητα συνδέεται με χαμηλότερη εμπιστοσύνη στους επιστήμονες, η έρευνα έδειξε ότι συνολικά υπάρχει μια θετική συσχέτιση.
Εξάλλου, όπως αναφέρεται, οι ποιοτικές συνεντεύξεις που διεξήχθησαν από το Pew Research Centre διαπίστωσαν ότι οι περισσότεροι μουσουλμάνοι συμμετέχοντες δεν βρήκαν σύγκρουση μεταξύ επιστήμης και θρησκείας, επειδή το ιερό τους κείμενο, το Κοράνι, διακηρύσσει πολλές αρχές της επιστήμης. Στον αντίποδα, σε κάποιες χριστιανικές χώρες, παρατηρούνται μεγαλύτερες «εντάσεις» μεταξύ επιστήμης και θρησκείας.
Και η πολιτική;
Η έρευνα, στο ζήτημα της πολιτικής και της ιδεολογίας, εντόπισε μεικτά μεν, ενδιαφέροντα δε στοιχεία. Ενώ στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής οι συντηρητικοί τείνουν να έχουν χαμηλότερη εμπιστοσύνη, σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Νοτιοανατολικής Ασίας η εμπιστοσύνη των πολιτών που τοποθετούνται στα δεξιά του πολιτικού φάσματος είναι υψηλότερη. Η στάση των πολιτικών κομμάτων προς την επιστήμη φαίνεται να επηρεάζει περισσότερο τις απόψεις των πολιτών απ’ ό,τι οι ίδιες οι πολιτικές τους πεποιθήσεις.
Οι στάσεις της πολιτικής ηγεσίας παρά ο πολιτικός προσανατολισμός των ανθρώπων μπορεί να εξηγήσουν καλύτερα τις πολιτικά συσχετισμένες στάσεις απέναντι στους επιστήμονες
Οπως λένε οι συντάκτες, αυτά τα αντικρουόμενα ευρήματα μπορεί να εξηγηθούν από το γεγονός ότι σε ορισμένες χώρες τα δεξιά κόμματα μπορεί να έχουν καλλιεργήσει επιφυλάξεις εναντίον επιστημόνων μεταξύ των υποστηρικτών τους, ενώ σε άλλες χώρες τα κόμματα με αριστερό προσανατολισμό μπορεί να έχουν κάνει κάτι αντίστοιχο. Με άλλα λόγια, σημειώνουν, οι στάσεις της πολιτικής ηγεσίας παρά ο πολιτικός προσανατολισμός των ανθρώπων μπορεί να εξηγήσουν καλύτερα τις πολιτικά συσχετισμένες στάσεις απέναντι στους επιστήμονες.
«Επιστημονικός λαϊκισμός»
Η μελέτη, ως φαίνεται, διαπιστώνει ότι η πίστη στην κοινωνική ιεραρχία και την ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων (SDO) σχετίζεται αρνητικά με την εμπιστοσύνη στους επιστήμονες. Τα άτομα με υψηλότερο δείκτη SDO τείνουν να εμπιστεύονται λιγότερο τους επιστήμονες, καθώς συχνά βλέπουν τα πανεπιστήμια και την επιστήμη ως θεσμούς που αποδυναμώνουν τις κοινωνικές ιεραρχίες.
Η χαμηλή εμπιστοσύνη στους επιστήμονες συνδέεται με λαϊκιστικές συμπεριφορές που σχετίζονται με την επιστήμη. Δηλαδή, θεωρούν ότι η κοινή λογική των ανθρώπων είναι ανώτερη από την τεχνογνωσία των επιστημόνων και των ιδρυμάτων.
Παράλληλα, οι συντάκτες διαπίστωσαν ότι η χαμηλή εμπιστοσύνη στους επιστήμονες συνδέεται με λαϊκιστικές συμπεριφορές που σχετίζονται με την επιστήμη. Δηλαδή, όπως επισημαίνουν, θεωρούν ότι η κοινή λογική των ανθρώπων είναι ανώτερη από την τεχνογνωσία των επιστημόνων και των επιστημονικών ιδρυμάτων, ως παραγόντων που διαταράσσουν την κοινωνική ιεραρχία.
Ταυτόχρονα, η εμπιστοσύνη συνδέεται και με την προθυμία των πολιτών να βασίζονται σε επιστημονικές συμβουλές, την πεποίθηση ότι η επιστήμη ωφελεί την κοινωνία και την εμπιστοσύνη στις επιστημονικές μεθόδους.
Τι θα γίνει με τους επιστήμονες;
Η έρευνα του TISP εξετάζει, την ίδια στιγμή, τις πεποιθήσεις των πολιτών του κόσμου για τον ρόλο που πρέπει –ή δεν πρέπει– να διαδραματίζουν οι επιστήμονες στην κοινωνία και στη χάραξη πολιτικής από τα κράτη.
Βασικά ευρήματα θεωρούνται:
- Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων (83%) συμφωνεί ότι οι επιστήμονες πρέπει να επικοινωνούν με το κοινό για θέματα επιστήμης, με υψηλότερα ποσοστά συμφωνίας σε αφρικανικές χώρες. Επίσης, ένα σημαντικό ποσοστό θεωρεί ότι οι επιστήμονες θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στη χάραξη πολιτικής.
- Η μειοψηφία (23%) διαφωνεί ότι οι επιστήμονες πρέπει να προωθούν συγκεκριμένες πολιτικές, να επικοινωνούν τα ευρήματά τους στους πολιτικούς (19%) ή να εμπλέκονται περισσότερο στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων (21%).
- Οι νέοι, οι άνθρωποι με ανώτερη εκπαίδευση, υψηλότερο εισόδημα ή όσοι ζουν σε αστικές περιοχές είναι πιο πιθανό να υποστηρίζουν την εμπλοκή των επιστημόνων στην κοινωνία και την πολιτική.
- Οι συντηρητικοί και οι δεξιοί πολίτες, αντίθετα, τείνουν να είναι λιγότερο θετικοί προς αυτόν τον ρόλο.
Ποιες (πρέπει να) είναι οι προτεραιότητες της επιστήμης;
Τώρα, ποιες είναι οι προσδοκίες του παγκόσμιου κοινού σχετικά με τους κοινωνικούς στόχους που θα όφειλαν οι επιστήμονες να προτεραιοποιήσουν; Και, εντέλει, με ποιον τρόπο συνδέονται αυτές οι προσδοκίες με την εμπιστοσύνη στους επιστήμονες;
Σύμφωνα με την έρευνα, η βελτίωση της δημόσιας υγείας είναι η υψηλότερη προτεραιότητα, με μέσον όρο 4,49 στην πενταβάθμια κλίμακα. Δεύτερη σημαντικότερη προτεραιότητα είναι η επίλυση ενεργειακών προβλημάτων (μέσος όρος 4,38). Τρίτη έρχεται η μείωση της φτώχειας (μέσος όρος 4,09). Ακολουθεί η ανάπτυξη αμυντικής και στρατιωτικής τεχνολογίας, που αποτελεί τη λιγότερο επιθυμητή προτεραιότητα (μέσος όρος 3,10), με μεγάλες διαφορές μεταξύ περιοχών του πλανήτη. Για παράδειγμα, σε αφρικανικές και ασιατικές χώρες υπάρχει μεγαλύτερη ζήτηση για ανάπτυξη στρατιωτικής τεχνολογίας, ενώ στις περισσότερες ευρωπαϊκές και λατινοαμερικανικές χώρες αυτή η προτεραιότητα είναι λιγότερο δημοφιλής.
Οπως αναφέρεται στην έρευνα, όσο περισσότερο οι άνθρωποι εμπιστεύονται τους επιστήμονες τόσο περισσότερο αντιλαμβάνονται ότι οι προσπάθειες των επιστημόνων υπερβαίνουν τις προσδοκίες. Από την άλλη πλευρά, η μεγαλύτερη πιθανότητα οι προσπάθειες των επιστημόνων να υπερβαίνουν τις προσδοκίες των ανθρώπων συνδέεται με λιγότερη εμπιστοσύνη στους επιστήμονες στην περίπτωση ανάπτυξης αμυντικής και στρατιωτικής τεχνολογίας (δηλαδή, όσοι πιστεύουν ότι οι επιστήμονες είναι πολύ εστιασμένοι στην άμυνα και τη στρατιωτική τεχνολογία εμπιστεύονται την επιστήμη λιγότερο).
Μιλώντας γενικά…
Η έρευνα, όπως συνάγεται, αμφισβητεί την άποψη ότι υπάρχει ευρεία κρίση εμπιστοσύνης προς τους επιστήμονες. Τα ευρήματα καταδεικνύουν ότι στις περισσότερες χώρες η επιστήμη και οι επιστημονικές μέθοδοι απολαμβάνουν μέτρια έως υψηλά επίπεδα εμπιστοσύνης. Αλλωστε, όπως αναφέρεται, τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώνουν και προηγούμενες μελέτες αυτού του επιπέδου.
Την ίδια στιγμή όμως, οι πολίτες φαίνεται ότι αποζητούν από τους επιστήμονες καλύτερη επικοινωνία με τους πολίτες, αποφεύγοντας τη μονοδιάστατη και από καθέδρας ενημέρωση. Σε αυτό το πνεύμα, ασφαλώς, το παγκόσμιο κοινό ζητεί από την επιστήμη και τους φορείς της να δώσουν έμφαση στις προσδοκίες για καλύτερη δημόσια υγεία και ενεργειακή πολιτική.
Το παγκόσμιο κοινό ζητεί από την επιστήμη και τους φορείς της να δώσουν έμφαση στις προσδοκίες για καλύτερη δημόσια υγεία και ενεργειακή πολιτική.
Παρά ταύτα, οι συντάκτες της έκθεσης ομολογούν ότι απαιτείται από τούδε και στο εξής περισσότερη έρευνα, ώστε να περιληφθούν υποεκπροσωπούμενες χώρες και κοινωνικές ομάδες.
Σε κάθε περίπτωση, αυτό που αναδεικνύεται κατά το μάλλον ή ήττον είναι ότι η εμπιστοσύνη στους επιστήμονες επηρεάζει προς πάσα κατεύθυνση κρίσιμες αποφάσεις για τη χάραξη πολιτικής – κοντολογίς, για το μέλλον μας. Βασικός άξονας, η στήριξη της επιστήμης και η ενίσχυση της εμπιστοσύνης μπορούν να διασφαλίσουν ότι οι πολιτικές αποφάσεις βασίζονται στην καλύτερη διαθέσιμη γνώση.
Κεντρική φωτογραφία: ©Shutterstock
