Σε μια πόλη όπως η Αθήνα, που ζει «υπαίθρια» για μεγάλο μέρος του χρόνου, η ηχορρύπανση δεν είναι απλά ένα χαρακτηριστικό της αστικής συμβίωσης, αλλά συχνά αιτία απίστευτου ψυχικού και σωματικού άχθους. Για μια τέτοια πόλη λοιπόν είναι αν μη τι άλλο ενδιαφέρον το γεγονός ότι η πολιτεία… αδιαφορεί πλήρως, παραλείποντας να καταγράψει και να προσπαθήσει να περιορίσει το πρόβλημα. Οπως αποκαλύπτει έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, η ελληνική πρωτεύουσα δεν έχει καταρτίσει «χάρτες θορύβου» εδώ και μια δεκαετία. Κάπως καλύτερη είναι η κατάσταση αναφορικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση στην Αθήνα, με τον ευρωπαϊκό οργανισμό να χαρακτηρίζει ξεπερασμένο το σύστημα «μονά-ζυγά».
Η έκθεση «Αστική ρύπανση στην Ε.Ε. – Καθαρότερος ο αέρας στις πόλεις, αλλά ο θόρυβος ακόμα στα ύψη» είναι μια κριτική από το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο της αποτελεσματικότητας των κοινοτικών πολιτικών για την ατμοσφαιρική ρύπανση και την ηχορρύπανση. Το ενδιαφέρον είναι ότι η έκθεση έχει επιλέξει τρεις ευρωπαϊκές πόλεις ως παραδείγματα: την Αθήνα, τη Βαρκελώνη και την Κρακοβία, εξετάζοντας τα μέτρα που είχαν ληφθεί για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της ηχορρύπανσης, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που έλαβαν στήριξη στο πλαίσιο έργων χρηματοδοτούμενων από την Ε.Ε. κατά τις περιόδους προγραμματισμού 2014-2020 και 2021-2027 (συνολικά 13 έργα, εκ των οποίων τέσσερα στη Βαρκελώνη, τέσσερα στην Κρακοβία και πέντε στην Αθήνα).
Περιορισμένη συνεργασία
Οσον αφορά την ατμοσφαιρική ρύπανση, η έκθεση παρατηρεί ότι την τελευταία 15ετία η κατάσταση έχει βελτιωθεί, τόσο συνολικά στην Ε.Ε., όσο και στις τρεις εξεταζόμενες πόλεις. Ομως, όπως αναφέρεται, «η Αθήνα εξακολουθεί να μαστίζεται από υπερβολικά υψηλά επίπεδα όζοντος και η Κρακοβία από υπερβολικά υψηλά επίπεδα αιωρούμενων σωματιδίων».
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος που οι τρεις ευρωπαϊκές πόλεις έχουν χειριστεί το ζήτημα. «Στην Αθήνα διαπιστώσαμε ότι, παρότι σημειώνονταν υπερβάσεις των ορίων της Ε.Ε. επί σειράν ετών, οι αρμόδιες αρχές δεν είχαν ακόμη καταρτίσει σχέδιο για την ποιότητα του αέρα. Το προσχέδιο, το οποίο είναι το παραδοτέο ενός χρηματοδοτούμενου από την Ε.Ε. έργου που ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2022, δεν είχε ακόμη εγκριθεί κατά τον χρόνο του ελέγχου. Στο πλαίσιο αυτό, παρατηρήσαμε δράσεις που αλληλεπικαλύπτονται και περιορισμένη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων αρχών σε κεντρικό επίπεδο και με εκπροσώπους του δήμου», επισημαίνει η έκθεση.
Ως παραδείγματα της πολυδιάσπασης των αρμοδιοτήτων και της ασυνεννοησίας στον τομέα αυτό, η έκθεση αναφέρει:
• Στην Αθήνα, για τη διαχείριση και τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα δεν είναι άμεσα υπεύθυνες οι δημοτικές αρχές, αλλά το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Παράλληλα, και άλλες αρχές της κεντρικής διοίκησης, όπως το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, λαμβάνουν μέτρα για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Οι ελληνικές αρχές δεν έχουν χαρτογραφήσει τα επίπεδα θορύβου, όπως απαιτεί η ευρω- παϊκή νομοθεσία, με τα τελευταία διαθέσιμα δεδομένα να προέρχονται από το 2014.
• Παρατηρήσαμε ελλείψεις στον συντονισμό και ασάφειες ως προς την κατανομή των καθηκόντων μεταξύ των διαφόρων υπουργείων και των εκπροσώπων του δήμου. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ο Δήμος Αθηναίων και το υπουργείο κατάρτισαν σχέδια για την υλοποίηση του μέτρου για την εγκατάσταση σημείων φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων στην Αθήνα, χωρίς οποιουδήποτε είδους συνεργασία ή συντονισμό μεταξύ τους.
Πολύ χειρότερη είναι η κατάσταση στο ζήτημα της ηχορρύπανσης. «Δεν γνωρίζουμε ποια είναι η κατάσταση στην Αθήνα. Οι ελληνικές αρχές δυστυχώς δεν ακολούθησαν τις απαιτήσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και δεν έχουν χαρτογραφήσει τα επίπεδα θορύβου. Τα τελευταία δεδομένα είναι ήδη δέκα ετών, καθώς προέρχονται από το 2014», ανέφερε κατά την παρουσίαση της έκθεσης, απαντώντας σε ερώτημα της «Κ», η Καταρίνα Ραντέκα, επικεφαλής των ελεγκτών που κατάρτισαν την έκθεση. «Υπάρχει βέβαια μια θετική εξέλιξη – όταν πραγματοποιήσαμε επισκέψεις στην Αθήνα στο πλαίσιο του ελέγχου, είδαμε ότι οι αρχές έχουν αναγνωρίσει το κενό που υπάρχει και ξεκίνησαν ένα συγχρηματοδοτούμενο από την Ε.Ε. πρόγραμμα για τη χαρτογράφηση του θορύβου στην Αθήνα».
Κίνηση οχημάτων
Οσο για τον περιορισμό της κίνησης των οχημάτων, η έκθεση παρατηρεί ότι η Αθήνα εξακολουθεί να χρησιμοποιεί το «ξεπερασμένο» σύστημα «μονά-ζυγά», ενώ οι έλεγχοι για την τήρησή του είναι πλημμελείς: «Στην Αθήνα, η Ζώνη Χαμηλών Εκπομπών (σ.σ. εννοεί τον μικρό “δακτύλιο”) επιτρέπει την κυκλοφορία ιδιωτικών οχημάτων στο κέντρο της πόλης ανάλογα με το πρότυπο εκπομπών Euro και το είδος του χρησιμοποιούμενου καυσίμου. Ωστόσο τα αυτοκίνητα που δεν πληρούν τα πρότυπα μπορούν και πάλι να εισέρχονται στη Ζώνη εναλλάξ, ανάλογα με το τελευταίο ψηφίο της πινακίδας κυκλοφορίας τους (σύστημα μονών-ζυγών αριθμών). Η συνθήκη αυτή μειώνει την αποτελεσματικότητα του μέτρου, δεδομένου ότι τα πλέον ρυπογόνα αυτοκίνητα δεν παύουν να μπορούν να εισέρχονται στη ζώνη. Επιπλέον, οι έλεγχοι συμμόρφωσης δεν γίνονται με αυτοματοποιημένο τρόπο, όπως με τη χρήση συστήματος καμερών».
Αντίθετα, η έκθεση επισημαίνει την επιτυχία των μέτρων που έλαβε αντίστοιχα η Βαρκελώνη, όπως το «πρασίνισμα» οδών (για τη μείωση της κίνησης των οχημάτων και του θορύβου) που «μείωσε δραστικά τα επίπεδα θορύβου», τα περίφημα superblocks (κοινόχρηστοι χώροι στη συμβολή οδών) και άλλα μέτρα. Επισημαίνει ωστόσο ότι τα μέτρα περιόρισαν τη ρύπανση στο κέντρο αλλά μετέφεραν το πρόβλημα στα περίχωρα, που διαθέτουν και λιγότερο καλά οργανωμένες συγκοινωνίες.
Φιλόδοξοι στόχοι
«Οσον αφορά την ατμοσφαιρική ρύπανση, η Ε.Ε. έχει θέσει φιλόδοξους στόχους και έχει προγραμματίσει να διαθέσει 185,5 δισ. ευρώ το 2021-2027», ανέφερε χθες ο κ. Κλάους Λένε, αρμόδιος στο Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο για την έκθεση. «Για τον θόρυβο, δεν υπάρχουν ενιαίοι κοινοτικοί στόχοι μείωσης θορύβου, με αποτέλεσμα η αντιμετώπιση της ηχορρύπανσης να μην είναι στις προτεραιότητες των κρατών-μελών».
Απορρυθμίζει τον ανθρώπινο οργανισμό
Σε περίπτωση που ένας άνθρωπος εκτεθεί για τέσσερις ώρες σε ήχο που προέρχεται από μοτοσικλέτα (95 ντεσιμπέλ) διατρέχει κίνδυνο μόνιμης βλάβης στην ακοή του, από ακρόαση μουσικής με ακουστικά σε υπερβολικά υψηλή ένταση σε δύο ώρες, ενώ από απογείωση αεροπλάνου (140 ντεσιμπέλ) η ζημιά μπορεί να είναι ακαριαία. Οι κάτοικοι της Αθήνας σίγουρα ενοχλούνται από ποικίλους θορύβους καθημερινά. Τρένα, εργοτάξια, οικοδομές, υπαίθριες αγορές, κυκλοφορία στον δρόμο και πολλά άλλα. Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση, την οποία δεν έχουν συνειδητοποιήσει πολλοί: η ηχορρύπανση μας αρρωσταίνει. Εκτός από τις επιδράσεις στα αυτιά μας, δηλαδή την υπερευαισθησία ή την ελάττωση της ακουστικής ικανότητας, υπάρχουν και οι μη ακουστικές συνέπειες, που επηρεάζουν τη γενικότερη λειτουργία του οργανισμού: ο θόρυβος προκαλεί αύξηση παραγωγής διαφόρων επιβλαβών ορμονών, διαστολή της κόρης των οφθαλμών, μέχρι κίνηση του στομάχου και του υπογαστρίου. Κυρίως ευθύνεται για την πρόκληση καρδιαγγειακών βλαβών: έμφραγμα του μυοκαρδίου, στεφανιαία νόσο και αρτηριακή υπέρταση, λόγω της αύξησης των επιπέδων της κορτιζόλης, γνωστής και ως «ορμόνης του στρες». Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τοποθετεί την ηχορρύπανση στη δεύτερη θέση –στην πρώτη βρίσκεται η ατμοσφαιρική ρύπανση– στην κατάταξη των μεγαλύτερων περιβαλλοντικών κινδύνων για την υγεία.
