Ο Μπετόβεν αρχικά αφιέρωσε την Τρίτη Συμφωνία («Eroica») στον Ναπολέοντα ως ήρωα της Γαλλικής Επανάστασης, όμως αργότερα, όταν εκείνος ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας, απέσυρε την αφιέρωσή του. Εργα του ζωγράφου Βασίλι Καντίνσκι και η μουσική του Ιάννη Ξενάκη συνδέονται με όψεις των μαθηματικών και της γεωμετρίας.
Ποιος διαφωνεί ότι η τέχνη θα μπορούσε να αξιοποιηθεί στο σχολείο, ώστε οι μαθητές να μη μαθαίνουν στείρα (παπαγαλίζοντας) την ύλη, αλλά να την κατανοούν βιωματικά; Μάλιστα υπάρχουν έργα που αποδίδουν μια διάθεση ή συναισθήματα σχετικά με το εκάστοτε μάθημα συχνά πολύ καλύτερα από τη συμβατική μελέτη του υλικού, π.χ. η «Γκερνίκα» του Πάμπλο Πικάσο για τον τρόμο του πολέμου. Στο ελληνικό σχολείο, οι εκπαιδευτικοί και οι θεσμικοί φορείς αναγνωρίζουν την αξία της ενσωμάτωσης της τέχνης στα προγράμματα των σχολείων, και ως αυτόνομο μάθημα και σε διαθεματικό πλαίσιο. Αλλά η θεωρία απέχει αρκετά από την πράξη.
Οι περιπτώσεις δημιουργικής εμπλοκής με τα έργα και ταυτόχρονα ολοκληρωμένης σύνδεσης με το μάθημα είναι πιο σπάνιες.
Η νέα μελέτη της διαΝΕΟσις, η οποία υπογράφεται από έξι συγγραφείς, με επιστημονικό υπεύθυνο τον ομότιμο καθηγητή στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Αλέξη Κόκκο, επικεντρώνεται στη θέση της τέχνης στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα – από το νηπιαγωγείο μέχρι το λύκειο. Συγκεκριμένα, σε όλα τα μαθήματα οι αναφορές σε έργα τέχνης είναι πολλές, πράγμα που δείχνει την πρόθεση αξιοποίησής τους στην εκπαιδευτική πράξη. Να σημειωθεί πάντως ότι προέκυψε ένα παράδοξο, κατά πολλούς, εύρημα. Το 17% των εκπαιδευτικών δεν ενστερνίζεται την άποψη ότι η ενασχόληση με τα έργα τέχνης ασκεί θετική επιρροή στους μαθητές.
Να σημειωθεί επίσης ότι η παρουσία των διαφόρων μορφών τέχνης δεν είναι ισόρροπη. Παρατηρείται υπερεκπροσώπηση της λογοτεχνίας και των εικαστικών τεχνών και υπάρχει σταθερή αλλά όχι ισχυρή παρουσία της μουσικής. Αντιστρόφως, η εκπροσώπηση του κινηματογράφου κυμαίνεται σε χαμηλά επίπεδα, τα χορευτικά έργα απουσιάζουν, ενώ το βίντεο και το κουκλοθέατρο έχουν ελάχιστη παρουσία, και μόνο στο πεδίο των εργαστηρίων δεξιοτήτων.
Ωστόσο, παρά τις πολλές αναφορές σε έργα τέχνης στα βιβλία, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της κάθε αναφοράς παρουσιάζουν διακυμάνσεις: 24%-63% από αυτές απλώς αναφέρουν έργα τέχνης και δεν περιλαμβάνουν προτάσεις και μεθόδους για την περαιτέρω εμπλοκή των μαθητών σε δραστηριότητες ανάλυσης των έργων, ενώ και ο διδακτικός χρόνος δεν επαρκεί. Για παράδειγμα, στο βιβλίο των μαθητών της Γ΄ Λυκείου για τη Νεοελληνική Γλώσσα παρουσιάζεται, σε αντίστοιχο κεφάλαιο, ο πίνακας του Νικολάου Γύζη «Το κρυφό σχολειό», χωρίς όμως να υπάρχει επιπλέον αναφορά στο πώς προσεγγίζεται το έργο και πώς σχετίζεται με το υπόλοιπο μάθημα.
Φυσικά, υπάρχουν και παραδείγματα στον αντίποδα: στη Μελέτη Περιβάλλοντος της Β΄ Δημοτικού, η αναφορά στον ναό του Ποσειδώνα συνδυάζει την παρατήρηση, την ανάλυση του έργου και τελικά τη σύνδεσή του με την ύλη που διδάσκεται. Ομως τέτοιες περιπτώσεις δημιουργικής εμπλοκής με τα έργα και ταυτόχρονα ολοκληρωμένης σύνδεσης με το μάθημα είναι πιο σπάνιες: φαίνεται ότι αφορούν μόνο 7%-15% των εντοπισμένων αναφορών.
Επίσης, οι αναφορές στα έργα τέχνης δεν συνοδεύονται από κάποια πρόβλεψη διδακτικού χρόνου που να είναι επαρκής για μια τέτοια διαδικασία. Παράλληλα, η μελέτη της διαΝΕΟσις εστιάζει στις υπάρχουσες αλλά και στις απαιτούμενες υλικοτεχνικές υποδομές για μια καλύτερη ενσωμάτωση των τεχνών στο μάθημα, καθώς και σε άλλες κρίσιμες παραμέτρους, όπως είναι οι σχολικές επισκέψεις σε πινακοθήκες και άλλους χώρους πολιτισμού και οι σχολικές βιβλιοθήκες.
Οι προτάσεις
Η συγγραφική ομάδα προτείνει συνολικά έξι παρεμβάσεις στο πλαίσιο ενός τέτοιου προγράμματος:
• Δημιουργία ειδικής πλατφόρμας με διδακτικές εφαρμογές για καθένα γνωστικό αντικείμενο, οι οποίες θα συνοδεύονται τόσο από τα σχετικά έργα τέχνης όσο και από οδηγίες για την αξιοποίησή τους.
• Δημιουργία υποστηρικτικής πλατφόρμας για τους εκπαιδευτικούς, η οποία θα ανανεώνεται συνεχώς με μεθόδους, υλικό και πληροφορίες για την αξιοποίηση της τέχνης στο μάθημα.
• Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Ενδεικτικά προτείνεται διαδικτυακό πρόγραμμα 40 ωρών μέσα σε 10 εβδομάδες για την αποτελεσματική αξιοποίηση της τέχνης στο μάθημα. Η έρευνα προτείνει να δίνονται κίνητρα για τη συμμετοχή και επιπλέον να υπάρχει συνεχιζόμενη επιμόρφωση για τους συμμετέχοντες.
• Αναδιαμόρφωση των προγραμμάτων με θέμα την τέχνη που υπάρχουν σήμερα στο πλαίσιο των εργαστηρίων δεξιοτήτων, που απευθύνονται σε μαθητές νηπιαγωγείου, δημοτικού και γυμνασίου. «Τα σημερινά προγράμματα, όπως έχουν σχεδιαστεί, συχνά αδυνατούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της αξιοποίησης των έργων τέχνης», λένε οι ερευνητές.
• Εκπαιδευτικές επισκέψεις, οι οποίες θα εστιάζουν περισσότερο στους πολιτιστικούς χώρους και σε περιπτώσεις που είναι σκόπιμο, κάποιες να πραγματοποιούνται διαδικτυακά.
• Δημιουργία δικτύου από εκπαιδευτικούς και καλλιτέχνες, οι οποίοι θα επικοινωνούν, θα ανταλλάσσουν απόψεις και θα συζητούν τις εμπειρίες τους.
