Το πολύ μικρό πλάτος του σκάμματος (λίγο μεγαλύτερο από ένα μέτρο) δεν είχε προετοιμάσει ψυχολογικά τους αρχαιολόγους για αυτό που θα αντίκριζαν την Παρασκευή το μεσημέρι στη συμβολή των οδών Ερεχθείου και Καλλισπέρη, στο πλαίσιο επίβλεψης ενός έργου τοποθέτησης δικτύου φυσικού αερίου: ένα άγαλμα από λευκό μάρμαρο το οποίο αποδίδει γυμνή ανδρική μορφή στον τύπο του Ερμή Ludovisi σε αρκετά καλή κατάσταση, τοποθετημένο αριστοτεχνικά εντός κατασκευής κτισμένης από ορθογώνιες πλίνθους· σαν να περίμενε υπομονετικά τους αιώνες για να έρθει στην επιφάνεια και να θυμίσει στους επιγόνους του δημιουργού του σε ποια πόλη ζουν και περπατούν κάθε μέρα, συντριπτικά ανυποψίαστοι για το τι βρίσκεται κυριολεκτικά κάτω από τα πόδια τους.
Μιλάμε με την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, Ελενα Κουντούρη, η φωνή της οποίας ισορροπεί επιδέξια ανάμεσα στον συγκρατημένο ενθουσιασμό και στην υπηρεσιακή υπευθυνότητα. Οσα μας λέει είναι σημαντικά: το εύρημα τοποθετείται χρονικά στους ρωμαϊκούς χρόνους, πιθανότατα στην ακμή αυτής της λαμπρής αθηναϊκής συνοικίας της Υστερης Αρχαιότητας, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις και για άλλα παρόμοια ευρήματα (αγάλματα και γλυπτά) που έρχονται σταδιακά στην επιφάνεια, προφανώς είναι τμήμα ενός συνόλου το οποίο μπορεί να συνδέεται με ένα από τα σημαντικά οικοδομικά συγκροτήματα της περιοχής (πιθανότατα και με την Οικία Πρόκλου). «Το άγαλμα αλλά και τα υπόλοιπα ευρήματα δεν εντοπίστηκαν στην αρχική τους θέση, είναι σαφές ότι μετακινήθηκαν και τοποθετήθηκαν, ίσως αποθηκεύτηκαν, με μεγάλη προσοχή πάντα, κατά την περίοδο της αρχαιότητας, πιθανότατα της Υστερης Αρχαιότητας», επισημαίνει η κ. Κουντούρη. «Φυσικά, βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή, αυτή τη στιγμή μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε, οτιδήποτε κι αν λέγεται με μεγάλο βαθμό βεβαιότητας είναι πρόωρο. Προέχει να συνεχίσουμε την ανασκαφή, να συγκεντρώσουμε όλα τα ευρήματα, να μη χαθεί κανένα απολύτως στοιχείο που μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμο στην τεκμηρίωση των όσων βρίσκουμε σήμερα».
Η τοποθεσία
Η θέση του ευρήματος, σε μικρή απόσταση από το Ηρώδειο και σε ακόμα μικρότερη από τα κατάλοιπα της περίφημης Οικίας Πρόκλου, κινητοποίησε άμεσα όλα τα αντανακλαστικά των αρχαιολόγων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, οι εμπειρότεροι των οποίων θυμήθηκαν ότι πριν από σχεδόν επτά δεκαετίες, το 1955, επίσης τυχαία, στο πλαίσιο εκσκαπτικών εργασιών για την αποπεράτωση της νέας, τότε, οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου, στη συμβολή του δρόμου με την οδό Παρθενώνος, η αρχαιολογική σκαπάνη της εποχής έφερε στο φως τα ερείπια ενός μεγάλου οικοδομήματος της ύστερης αρχαιότητας, με επτά κόγχες και ψηφιδωτά δάπεδα. Πολύ σύντομα θα την ταύτιζαν με την πολυτελή κατοικία του Πρόκλου, όπου λειτουργούσε από τις αρχές τουλάχιστον του 5ου αι. μ.Χ. το σημαντικότερο διδακτήριο των νεοπλατωνικών της Αθήνας. Λεπτομερής έρευνα έγινε μόνο στο βόρειο τμήμα της, διότι το υπόλοιπο συνεχίζεται κάτω από σύγχρονα οικοδομήματα, στις νότιες αυλές των οποίων διαπιστώθηκαν ίχνη του και τα ψηφιδωτά δάπεδα.
Είναι σαφές λοιπόν ότι, αντίθετα με προγενέστερες εικασίες, στη συγκεκριμένη περιοχή, στα νότια της Ακρόπολης, κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους (1ος-5ος αιώνας μ.Χ.) είχαν οικοδομηθεί μερικές από τις πλέον επιβλητικές αστικές επαύλεις της Αθήνας. «Γίνεται φανερό χάρις στα σημαντικά αρχιτεκτονικά λείψανα και τα πολυπληθή ευρήματα, ότι η Αθήνα του 4ου και του 5ου αι. μ.Χ. δεν ήταν απλώς “η πόλη των φιλοσόφων και των μελισσοκόμων” (Συνέσιος, Επιστολαί 136) αλλά κάτι πολύ περισσότερο», έγραφε το 2018 στα «Θέματα Αρχαιολογίας» ο αείμνηστος Πέτρος Θέμελης (1936-2023), υπονοώντας ακριβώς την ύπαρξη μιας πληθωρικής αθηναϊκής συνοικίας της Υστερης Αρχαιότητας. Αλλωστε τα ευρήματα που ήρθαν στο φως στο λεγόμενο «οικόπεδο Μακρυγιάννη» και εκτίθενται στα θεμέλια του Μουσείου της Ακρόπολης υποστηρίζουν την ίδια υπόθεση.
Προφανώς το δημόσιο έργο που ήταν η αφορμή για την ανασκαφή έχει διακοπεί, αλλά οι αρχαιολόγοι δεν έχουν πολύ χρόνο στη διάθεσή τους, καθώς υπάρχουν και θέματα ασφάλειας και ο δρόμος έχει κλείσει για τα οχήματα. Ηδη η αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου Πολιτισμού μεριμνά για την ασφαλή μεταφορά του αγάλματος στα εργαστήρια συντήρησης, προκειμένου το έργο να λάβει την απαραίτητη φροντίδα.
