Παρότι η βροχή που έπεσε χθες στην Αττική είναι λιγότερη εκείνης του 2017, και σήμερα η Μάνδρα διαθέτει ένα μεγάλο αντιπλημμυρικό έργο που τότε δεν υπήρχε, η περιοχή κινδύνεψε. Ειδικοί εξηγούν στην «Κ» ότι αφενός τα αντιπλημμυρικά έργα έχουν όρια, αφετέρου η περιοχή είναι επιβαρυμένη από την άναρχη δόμηση. «Σήμερα εξακολουθεί να υπάρχει ολόκληρο εργοστάσιο μέσα στο ρέμα», λένε χαρακτηριστικά, τονίζοντας ότι πρέπει να ανοίξουμε χώρο, να γίνουν εν ανάγκη κάποιες κατεδαφίσεις, ώστε να έχουν τα ρέματα τη δυνατότητα να κατεβάζουν πολύ νερό σε μια ισχυρή βροχόπτωση. Πάντως, σύμφωνα με τον περιφερειάρχη Αττικής Νίκο Χαρδαλιά, τα αντιπλημμυρικά έργα της Αττικής προχωρούν με πιο γρήγορους ρυθμούς, καθώς η εκτέλεσή τους έχει ενταχθεί σε ειδικές διατάξεις.
Να ελευθερωθούν οι φυσικές δίοδοι του νερού
Του Γιώργου Λιάλιου
Η καλύτερη αντιπλημμυρική υποδομή είναι να διατηρούμε τα ρέματα ανοιχτά και τις πλημμυρικές κοίτες τους ελεύθερες. Αυτό υπενθυμίζουν οι ειδικοί με αφορμή την πολλοστή πλημμύρα στην περιοχή της Μάνδρας και επισημαίνουν ότι τα αντιπλημμυρικά έργα που κατασκευάστηκαν τα προηγούμενα χρόνια αποδίδουν μεν, έχουν δε τα όριά τους. Αυτό που δεν μπορούμε πλέον να ισχυριστούμε είναι ότι εκπλησσόμαστε με τις συνέπειες μιας ισχυρής βροχόπτωσης, αφού χάρη στην ερευνητική δουλειά που έχει γίνει για σημαντικό κομμάτι της Αττικής, γνωρίζουμε τις πιθανές συνέπειες σε επίπεδο οικοδομικού τετραγώνου.
«Τα αντιπλημμυρικά έχουν θετική συμβολή, αλλά στις μεσαίες και ισχυρές καταιγίδες δεν μπορούν να ανταποκριθούν», λέει ο Μιχάλης Διακάκης, επίκ. καθηγητής Φυσικών Καταστροφών.
Eνα ενδιαφέρον σημείο αφορά την απόκριση των αντιπλημμυρικών έργων που κατασκευάστηκαν μετά την καταστροφή του 2017. «Παρότι η βροχή είναι υποδεέστερη εκείνης του 2017 και έχουμε σήμερα ένα αντιπλημμυρικό έργο που δεν υπήρχε τότε, τον αγωγό που κάνει by pass ένα μέρος του ρέματος της Αγίας Αικατερίνης και το μεταφέρει στο ρέμα στις Σούρες, παρ’ όλα αυτά εξακολουθεί να υπάρχει θέμα στη Μάνδρα», εξηγεί ο Μιχάλης Διακάκης, επίκουρος καθηγητής Φυσικών Καταστροφών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Τι μας δείχνει αυτό; Oτι τα αντιπλημμυρικά έργα δεν λύνουν το πρόβλημα. Eχουν θετική συμβολή, αλλά στις μεσαίες και ισχυρές καταιγίδες δεν μπορούν να ανταποκριθούν. Τα τελευταία χρόνια έχουν διατεθεί εκατοντάδες εκατομμύρια για αντιπλημμυρικά έργα στην Αττική, κάτι που προφανώς είναι θετικό. Πρέπει όμως να γνωρίζουμε ότι δεν επαρκούν στην περίπτωση ενός ακραίου καιρικού σεναρίου».
«Στη Μάνδρα το πρόβλημα δεν είναι η πλημμύρα, αλλά η ίδια η Μάνδρα», λέει ο Νίκος Μπελαβίλας, καθηγητής Πολεοδομίας στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. «Αρκεί να αντιπαραβάλουμε τον χάρτη του 19ου αιώνα με τον σημερινό: Η παλιά αρβανίτικη κωμόπολη ήταν κτισμένη και επιβίωσε εκαντοντάδες χρόνια επάνω σε έναν λόφο, ανάμεσα σε δύο ρέματα. Τα σπίτια βρίσκονταν 10-20 μέτρα ψηλότερα από τις κοίτες τους. Εκείνοι οι προπαππούδες δεν έχτισαν μέσα στη διαδρομή της πλημμύρας, μέσα στο νερό – κι ας μη γνώριζαν υδρογεωλογία. Ωστόσο, η μεταπολεμική Μάνδρα απλώθηκε επάνω στις κοίτες των ρεμάτων». Η οικιστική εξάπλωση της Μάνδρας συνέπεσε με την αλματώδη και φυσικά άναρχη ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. «Στο γύρισμα του 20ού-21ου αιώνα, όταν το Θριάσιο εξερράγη με βιομηχανικές και μεταφορικές χρήσεις και οι ελαιώνες μετατράπηκαν σε κτίρια, η οικιστική-βιομηχανική ζώνη όχι μόνο συνέχισε να καλύπτει τις φυσικές πλημμυρικές κοίτες, αλλά επεκτάθηκε και επάνω στη συμβολή των δύο κλάδων που κατεβαίνουν από το όρος Πατέρας: των ρεμάτων Αγίας Αικατερίνης και Σουρών, στραγγαλίζοντάς τα. Μπορεί μετά τον Αρμαγεδδώνα του 2017 να κατασκευάστηκαν νέα αντιπλημμυρικά έργα. Οπως όμως γνωρίζουμε, τέτοιοι χείμαρροι δεν τιθασεύονται σε υπόγεια κανάλια. Υπερχειλίζουν και βγαίνουν στην επιφάνεια, μετατρέποντας τους δρόμους σε ποτάμια. Με όλο τον σεβασμό στις περιουσίες των ανθρώπων και στις προσπάθειες της αυτοδιοίκησης, όσα αντιπλημμυρικά έργα κι αν κατασκευαστούν, αν δεν κατεδαφιστούν κτίρια –σπίτια, αποθήκες, σούπερ μάρκετ– και αν δεν ξηλωθούν δρόμοι ώστε να απελευθερωθούν οι φυσικές διαδρομές του νερού, η πόλη θα πνίγεται με κάθε τέτοια βροχή».
Με την άποψη αυτή συμφωνεί και ο κ. Διακάκης. «Σήμερα εξακολουθεί να υπάρχει ολόκληρο εργοστάσιο μέσα στο ρέμα. Πρέπει να ανοίξουμε χώρο, να γίνουν εν ανάγκη κάποιες κατεδαφίσεις, ώστε να έχουν τα ρέματα τη δυνατότητα να κατεβάζουν πολύ νερό σε μια ισχυρή βροχόπτωση. Και πάλι να ελπίζουμε να μην έχουμε κάποιο ακραίο γεγονός στην Αττική, γιατί οι κρίσιμες υποδομές είναι όλες δικτυωμένες και αλληλεπιδρούν, σαν ντόμινο».
Αυτό πάντως που δεν μπορεί πια να ισχυριστεί κανείς, τουλάχιστον για την Αττική, είναι ότι δεν γνώριζε. Τον Μάρτιο του 2021 η Περιφέρεια Αττικής υπέγραψε προγραμματική σύμβαση με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) και το Πανεπιστήμιο Αθηνών (ύψους 2,2 εκατ. ευρώ) για την εκπόνηση έρευνας με τίτλο «Εκτίμηση κινδύνου σεισμού, πυρκαγιάς και πλημμυρών στην Περιφέρεια Αττικής». Το Κέντρο Ερευνών Παρατήρησης της Γης και Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης «Beyond» του ΕΑΑ ανέλαβε, σε συνεργασία με τα τμήματα Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, του ΑΠΘ και του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος, καθώς και το τμήμα Μεταλλειολόγων του ΕΜΠ, να εκτιμήσει τον κίνδυνο πλημμυρών σε πέντε λεκάνες που υπέδειξε η Περιφέρεια: της Πικροδάφνης, της Μάνδρας, του Σαρανταποτάμου, του ρέματος Γιώργη (Νέα Πέραμος) και του Κηφισού.
«Το έδειχναν τα μοντέλα»
«Περιμέναμε αυτό που συνέβη, με βάση τα μοντέλα μας για την περιοχή», λέει ο διευθυντής της επιχειρησιακής μονάδας «Beyond» και διευθυντής Ερευνών στο Αστεροσκοπείο Χάρης Κοντοές. «Το αντιπλημμυρικό έργο παρέλαβε το μισό νερό – το υπόλοιπο έτρεξε πάνω στο οδόστρωμα του κεντρικού δρόμου της Μάνδρας, που ήταν κάποτε το ρέμα της Αγίας Αικατερίνης. Από τη στιγμή που υπάρχει επιστημονικά μεγάλος βαθμός ακριβείας ως προς το τι περιμένουμε, το ζήτημα είναι να μπορεί να μεταδοθεί αυτή η πληροφορία στον κόσμο ώστε να αντιδράσει εγκαίρως». Ο κ. Κοντοές αναγνωρίζει ότι οι υποδομές έχουν τα όριά τους, εκτιμά ωστόσο ότι υπάρχουν έργα που πρέπει ακόμη να γίνουν. «Οι διευθετήσεις και τα έργα ανάσχεσης στα ανάντι των ρεμάτων δεν είναι έργα πολλών εκατομμυρίων ευρώ, αλλά αποδίδουν σημαντικά», αναφέρει.
Στις πληγές από τον «Daniel» πήγαν οι πόροι
Η αποκατάσταση των ζημιών από τις πλημμύρες στη Θεσσαλία «έφαγε» τα αντιπλημμυρικά έργα που είχαν ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης. Αυτό τουλάχιστον ισχυρίστηκε το υπουργείο Οικονομικών, όταν στις αρχές του 2024 αποκαλύφθηκε ότι επανεντάχθηκαν τέσσερα έργα. Στην απόφαση, πάντως, συνηγόρησε και η έλλειψη μελετητικής ωριμότητας των εν λόγω έργων. Την υπόθεση είχε φέρει στο φως η διεύθυνση της Κ.Ο. και του Τομέα Οικονομικών του ΠΑΣΟΚ σε συνεργασία με τον υπεύθυνο του Τομέα Οικονομίας της παράταξης, Παύλο Γερουλάνο. Oπως προκύπτει από την απάντηση από την Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού του Ταμείου Ανάκαμψης, σε ερώτηση που κατέθεσαν στη Βουλή βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, τα τέσσερα έργα που απεντάχθηκαν είναι:
• Εργα διευθέτησης ρεμάτων περιοχής Ωραιοκάστρου και κατασκευή απαραίτητων δικτύων ομβρίων.
• Εγγειοβελτιωτικά έργα παραλίμνιων περιοχών Αμβρακίας – Αμφιλοχίας και Βάλτου Α΄ Φάση Ν. Αιτωλοακαρνανίας.
• Κατασκευή συμπληρωματικών έργων ταμιευτήρα Μπραμιανού, αντιπλημμυρικών έργων Γρα Λυγιάς και φράγματος Μύρτου Π.Ε. Λασιθίου Κρήτης.
• Εργο Αντιπλημμυρικής Προστασίας του Δήμου Λουτρακίου Περαχώρας Αγ. Θεοδώρων (Β΄ Φάση).
Οπως ανέφερε στην απάντησή της η υπηρεσία, «τη δεδομένη στιγμή, η αποκατάσταση των ζημιών που προκλήθηκαν από τις πρόσφατες πλημμύρες στη Θεσσαλία κρίθηκε αναγκαιότερη για τη διοχέτευση των πόρων, λαμβάνοντας υπόψη ότι θα συμβάλει στην επίτευξη αντίστοιχων στόχων. Ειδικότερα, το νέο έργο «Αποκατάσταση της προσβασιμότητας μετά τις καταστροφικές συνέπειες της κακοκαιρίας Daniel» στοχεύει στην αποκατάσταση των ζημιών σε σημαντικές υποδομές (οδικό δίκτυο και σχετικές τεχνικές εργασίες, καθώς και σιδηροδρομικό δίκτυο) στις περιοχές που επλήγησαν από την κακοκαιρία». Παράλληλα όμως αναφέρει ότι «η εν λόγω δράση χρήζει περαιτέρω ωρίμανσης, με στόχο να μεταφερθεί προς υλοποίηση από άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία».
Οπως ανέφερε το ΠΑΣΟΚ, πάντως, η κυβέρνηση δεν απάντησε στο βασικό ερώτημα αναφορικά με το ποιος ευθύνεται, δεδομένου ότι στις 9/4/2024 ο υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ Αθανάσιος Κοντογεώργης δήλωσε στη Βουλή ότι «η αξιολόγηση έχει γίνει για κάθε ένα από τα έργα», προσθέτοντας ότι «υπάρχουν και προβλήματα ως προς την ωρίμανση κάποιων έργων, που ξέρετε ότι είναι και ευθύνη της αυτοδιοίκησης». «Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση κατηγόρησε και τους φορείς της Αυτοδιοίκησης για τις καθυστερήσεις σε έργα του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανταγωνιστικότητας αλλά όταν ρωτήθηκε, δεν προσκόμισε κανένα σχετικό στοιχείο», σημείωσε σε ανακοίνωσή του το ΠΑΣΟΚ.
Αγωγός ομβρίων υδάτων παραμένει «τυφλός» 45 χρόνια
Της Τάνιας Γεωργιοπούλου
To «σιντριβάνι» που δημιουργήθηκε προχθές στη διάρκεια της σφοδρής βροχόπτωσης στη μέση της οδού Σκρα στην Καλλιθέα είναι συχνό φαινόμενο εδώ και περισσότερα από 40 χρόνια. Από τότε δηλαδή που κατασκευάστηκε αγωγός ομβρίων υδάτων, ο οποίος ξεκινάει από τη Νέα Σμύρνη, διασχίζει τη Λ. Συγγρού και εν συνεχεία την Καλλιθέα από την οδό Σκρά, διέρχεται κάτω από τον Ιλισό ποταμό και καταλήγει σε τυφλό σημείο, με αποτέλεσμα τα νερά να μην έχουν διέξοδο. Το έργο κατασκευάστηκε από το υπουργείο Δημοσίων Εργων το 1980, έχει διάμετρο 4 μέτρα επί 3,5, χωράει δηλαδή να περάσει «ολόκληρο φορτηγό», όμως το νερό που μεταφέρει δεν παροχετεύεται πουθενά εφόσον δεν κατασκευάστηκαν ποτέ τα τελευταία 800 μέτρα που θα συνέδεαν τον αγωγό με τον Κηφισό. Πρόκειται λοιπόν για έναν τυφλό αγωγό που δεν παροχετεύεται πουθενά, με αποτέλεσμα σε πολύ μεγάλες βροχοπτώσεις ο αγωγός να λειτουργεί υπό πίεση και να εκτονώνεται στα συγκεκριμένα σημεία (Σκρα και Δημοσθένους, Σκρα και Ανδρομάχης). «Εχουν γίνει έκτοτε προσπάθειες να ολοκληρωθεί το έργο, αλλά όπως έχω ενημερωθεί υπήρξαν πολλές αντιδράσεις από τη δημοτική αρχή του Μοσχάτου αλλά και πολίτες, και έτσι η σύνδεση δεν προχώρησε», αναφέρει σχετικά στην «Κ» ο περιφερειάρχης Αττικής, Νίκος Χαρδαλιάς.
Ο παραλογισμός κάποιων έργων και τα 54 αντιπλημμυρικά της Περιφέρειας Αττικής, που σύμφωνα με τον Νίκο Χαρδαλιά θα ενισχύσουν τη θωράκιση του λεκανοπεδίου.
Το συγκεκριμένο, ίσως ακραίο, αλλά πάντως πραγματικό παράδειγμα περιγράφει τον παραλογισμό στην εκτέλεση πολλών αντιπλημμυρικών έργων στην Αττική, καθώς διαφορετικοί δήμοι θα πρέπει να συμφωνήσουν και να ομονοήσουν. Ακολουθούν πολύπλοκες, χρονοβόρες διαδικασίες, με αποτέλεσμα να περνούν χρόνια πριν ολοκληρωθούν αναγκαία έργα. Τα αντιπλημμυρικά έργα της Περιφέρειας Αττικής προχωρούν με πιο γρήγορους ρυθμούς, καθώς η εκτέλεσή τους έχει ενταχθεί σε ειδικές διατάξεις. «Εχουμε 54 αντιπλημμυρικά έργα, τα τρία από αυτά έχουν ολοκληρωθεί, τα δέκα εκτελούνται, τρία είναι δημοπρατημένα, οκτώ είναι υπό δημοπράτηση και μέσα στο επόμενο εξάμηνο ακόμη 30 έργα θα δημοπρατηθούν», τονίζει ο κ. Χαρδαλιάς. Εφόσον ολοκληρωθούν και όλα τα έργα στη Μάνδρα θα μπορούμε να πούμε ότι αυτή η περιοχή θα είναι πλέον οχυρωμένη; Δεν θα υπάρχει κίνδυνος; «Χθες φθάσαμε σε δραματικά γεγονότα, αλλά αποφύγαμε τα χειρότερα. Την προηγούμενη φορά που είχαμε τους νεκρούς στη Μάνδρα είχαμε βροχόπτωση 200 χιλιοστά. Χθες φθάσαμε στα 110-115 χιλιοστά και κρατήσαμε οριακά. Οταν ολοκληρωθούν τα έργα εκεί, θα είμαστε προετοιμασμένοι και για 200-250. Αν όμως ρίξει 400, δεν μπορούμε να ξέρουμε. Κάθε έργο γίνεται απέναντι σε έναν συγκεκριμένο κίνδυνο. Δεν μπορείς να σχεδιάσεις έργα για να αντιμετωπίσεις κάτι που μπορεί να συμβεί μία φορά στα 100 χρό-νια», λέει ο κ. Χαρδαλιάς.
Προσθέτει όμως ότι «η αντιπλημμυρική θωράκιση της Αττικής χρειάζεται και άλλα πράγματα εκτός από μεγάλα έργα. Μιλάμε όλοι για καθαρισμούς ρεμάτων. Ομως από το 2018 που έχει περάσει η διαχείριση των ρεμάτων στις περιφέρειες, δεν έχουν δοθεί καθόλου χρήματα. Η Περιφέρεια Αττικής έχει 448 ρέματα μήκους 881 χιλιομέτρων και 1.737 χιλιόμετρα οδικού δικτύου. Δεν μπορούν να γίνουν καθαρισμοί και συντηρήσεις χωρίς χρήματα».
