Η κακοκαιρία «Αdel», μία ισχυρή βροχόπτωση που έδωσε την Παρασκευή 28 Νοεμβρίου κατά μέσο όρο 45-50 χιλιοστά βροχής στην Αττική, ήταν τελικά ικανή να προκαλέσει εκτεταμένα πλημμυρικά προβλήματα στο κέντρο της Αθήνας. Εικόνες, που κάνουν τον γύρο του Διαδικτύου, με μεταφορά πολιτών με κλαρκ και δημοτικά οχήματα αποδεικνύουν πως μία καταρρακτώδης βροχή είναι αρκετή ώστε να κάνει απροσπέλαστους τους δρόμους σε πολλά σημεία της πρωτεύουσας, επιδεινώνοντας το κυκλοφοριακό και δυσκολεύοντας τη μετακίνηση πεζών και οδηγών.
Τα προβλήματα, ωστόσο, δεν είναι άγνωστα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, καθώς, πέρα από τις επιμέρους μελέτες των δήμων και της Περιφέρειας, έχει διαβιβαστεί σε όλους ακόμη ένα πιο «ενισχυμένο» εργαλείο εκτίμησης πλημμυρικών φαινομένων με διαδοχικά σενάρια από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) και ειδικότερα την επιχειρησιακή μονάδα BEYOND. Μετά από ανάθεση της Περιφέρειας Αττικής, η ομάδα, υπο τον συντονισμό του Δρ. Χάρη Κοντοέ, Διευθυντή Ερευνών του ΕΑΑ, έχει δημιουργήσει το πρώτο αναλυτικό γεωπληροφοριακό σύστημα εκτίμησης κινδύνου πλημμυρών με ακρίβεια οικοδομικού τετραγώνου.
Τρία σενάρια
Μιλώντας στην «Κ» η Αλεξία Τσούνη, επιστημονική συνεργάτιδα στο ΕΑΑ και το BEYOND, εξηγεί πως η εν λόγω πλατφόρμα αφενός δίνει εκτίμηση κινδύνου εκδήλωσης πλημμυρικών φαινομένων σε πάρα πολύ υψηλή ανάλυση σε επίπεδο οικοδομικού τετραγώνου, αφετέρου διαθέτει τα επικίνδυνα σημεία στα οποία πρέπει να γίνουν αντιπλημμυρικές παρεμβάσεις, καθώς και σενάρια διαφυγής πολιτών σε ακραίες περιπτώσεις.
«Με τη χρήση δορυφορικών και γεωχωρικών δεδομένων έχουν δημιουργηθεί χάρτες υψηλής ανάλυσης για τρία σενάρια τα οποία αφορούν μία μικρή, μέση και ακραία απόδοση πλημμυρικών φαινομένων στην Αττική, ανάλογα δηλαδή με την ένταση του φαινομένου. Επομένως, οι δήμοι γνωρίζουν τι θα συμβεί με ακρίβεια οικοδομικού τετραγώνου σε περίπτωση πλημμυρικής επικινδυνότητας για το σενάριο πλημμύρας περιόδου επαναφοράς 50 ετών (σ.σ.: μια βροχόπτωση που συμβαίνει μία φορά στα 50 έτη), καθώς και 100 ετών και 1.000 ετών», εξηγεί η κ. Τσούνη.
Δίνοντας έναν συσχετισμό με παρελθοντικά πλημμυρικά φαινόμενα, η ειδικός σημειώνει πως το πρώτο σενάριο (50 έτη) είναι έντονο αλλά περισσότερο συνηθισμένο, ενώ το τρίτο (1.000 έτη) είναι ένα ακραίο φαινόμενο, παρόμοιο με αυτό που προκάλεσαν ο «Daniel» στη Θεσσαλία και η καταστροφική πλημμύρα στη Μάνδρα Αττικής.
«Ξέρουμε σε ποιες οδούς και σε ποιους δήμους υπάρχει πιθανότητα κινδύνου πλημμύρας. Εκτός αυτού, έχουμε καταγράψει το φυσικό και τεχνητό υδρογραφικό δίκτυο, όπως και τα σημεία που είναι υπαίτια για την πρόκληση πλημμυρικών φαινομένων μετά την πραγματοποίηση αυτοψιών», εξηγεί πιο αναλυτικά η κ. Τσούνη.
Σενάριο ισχυρής βροχόπτωσης
Στο πρώτο σενάριο, οι χάρτες αποτυπώνουν με καθαρό τρόπο την πλημμυρική επικινδυνότητα στην Αττική σε ένα έντονο αλλά ρεαλιστικό σενάριο βροχόπτωσης που στατιστικά εμφανίζεται μία φορά στα πενήντα χρόνια.
Στον παρακάτω χάρτη φαίνονται με γαλάζιο χρώμα οι περιοχές γύρω από τον Κηφισό και το ρέμα της Πικροδάφνης που κινδυνεύουν άμεσα από υπερχείλιση του νερού, με τη ζώνη πλημμύρας να ακολουθεί την κοίτη των ρεμάτων και να καταλήγει στη θάλασσα περιλαμβάνοντας περιοχές όπως η Νέα Φιλαδέλφεια, το Νέο Ηράκλειο, η Μεταμόρφωση, το Μοσχάτο, η Καλλιθέα και ο Πειραιάς, κυρίως, προς το Φάληρο.
Σε έναν δεύτερο χάρτη, η ομάδα κατέγραψε για το ίδιο σημείο πώς κινείται το νερό μέσα από το φυσικό και το τεχνητό υδρογραφικό δίκτυο, με τις μπλε γραμμές να δείχνουν τα φυσικά ρέματα και τις ροζ γραμμές τα κανάλια και τους αγωγούς αποστράγγισης.
Εκτός του δικτύου, με πινέζες έχουν επισημανθεί τα κρίσιμα σημεία, δηλαδή όπου υπάρχουν κτίρια, υποδομές και κατοικίες που βρίσκονται μέσα στις ζώνες κινδύνου που θεωρούνται ιδιαίτερα ευάλωτες. «Με τις εν λόγω σημάνσεις, οι αρμόδιοι γνωρίζουν πού πρέπει να υπάρξουν στοχευμένα έργα αντιπλημμυρικής προστασίας και καλύτερη διαχείριση των ρεμάτων», προσθέτει η κ. Τσούνη.
Ακραίο πλημμυρικό σενάριο
Η ομάδα του Αστεροσκοπείου έχει προχωρήσει και στη δημιουργία χαρτών για τις επικίνδυνες ζώνες σε περίπτωση πολύ ακραίου σεναρίου πλημμύρας (μία φορά στα 1.000 χρόνια) στις υδρολογικές λεκάνες του Κηφισού και του ρέματος της Πικροδάφνης.
Στον παρακάτω χάρτη η πλημμυρική έκταση εμφανίζεται πολύ πιο εκτεταμένη σε σχέση με τον αντίστοιχο χάρτη του ηπιότερου σεναρίου, καθώς αποτυπώνει ένα πιο ακραίο σενάριο πλημμύρας, όπου το νερό ξεφεύγει σε μεγαλύτερο βαθμό από τις κοίτες των ρεμάτων και κατακλύζει πολύ περισσότερες αστικές περιοχές.
«Το γενικό σχόλιο είναι πως αυτοί που κινδυνεύουν περισσότερο είναι οι δήμοι που είναι πλησίον των μεγάλων ποταμών, όπως ο Κηφισός και η Πικροδάφνη. Επίσης, αυξημένη επικινδυνότητα έχουν οι παραθαλάσσιες περιοχές καθώς η μορφολογία του εδάφους γίνεται όλο και πιο επίπεδη», σημειώνει η κ. Τσούνη.
Ειδικότερα, οι περιοχές σε συναγερμό σε περίπτωση πλημμύρας είναι η Νέα Φιλαδέλφεια, το Περιστέρι, το Αιγάλεω, ο Ταύρος και το Μοσχάτο, καθώς και ο Πειραιάς. Επίσης, οι περιοχές γύρω από το ρέμα της Πικροδάφνης, όπως ο Υμηττός, η Δάφνη, ο Αλιμος και το Παλαιό Φάληρο.
Τα μαύρα σπιτάκια δείχνουν τους χώρους καταφυγής, όπου μπορεί να μετακινηθεί ο κόσμος για ασφάλεια, ενώ τα μπλε βέλη δείχνουν τις ασφαλείς διαδρομές διαφυγής του πληθυσμού.
Σε έναν πιο λεπτομερή/εστιασμένο χάρτη της περιοχής γύρω από το ρέμα της Πικροδάφνης φαίνονται συγκεκριμένα οι περιοχές που θα καλυφθούν από νερό. Τα μαύρα σπιτάκια δείχνουν τους χώρους καταφυγής, όπου μπορεί να μετακινηθεί ο κόσμος για ασφάλεια, ενώ τα μπλε βέλη δείχνουν τις ασφαλείς διαδρομές διαφυγής μέσω των οποίων μπορεί να απομακρυνθεί ο πληθυσμός.
Προβλήματα
Σχολιάζοντας το παραπάνω εργαλείο, ο Δημήτρης Θεοδοσόπουλος, αγρονόμος-τοπογράφος μηχανικός, μέλος του συλλόγου πολιτών υπέρ των ρεμάτων «Ροή» και μέλος της ομάδας «Γεωμυθική», εξηγεί στην «Κ» πως τα τελευταία πλημμυρικά φαινόμενα στην Αττική αποδεικνύουν πως δεν έχουν δημιουργηθεί οι απαραίτητες υποδομές ώστε αυτά να αποφευχθούν.
«Τα προβλήματα είναι σημειωμένα με την υψηλότερη ακρίβεια που θα μπορούσε να υπάρξει, ωστόσο, βλέπουμε πως ακόμη και με μία μέτρια προς ισχυρή βροχή δημιουργούνται συνεχώς θέματα», σημειώνει.
Κατά τον ίδιο, η βασικότερη επιβάρυνση έρχεται από την έντονη και άναρχη αστική ανάπτυξη, καθώς στην Περιφέρεια σχεδόν οκτώ στα δέκα ρέματα έχουν καλυφθεί. Ετσι, παρόλο που τα ρέματα αυτά εξακολουθούν να λειτουργούν υπόγεια, το νερό της βροχής δεν μπορεί εύκολα να διοχετευθεί προς αυτά, διότι πρέπει να περάσει μέσα από φρεάτια που στις περισσότερες περιπτώσεις είτε δεν συντηρούνται σωστά είτε δεν έχουν τη χωρητικότητα να αντέξουν μεγάλους όγκους νερού.
Αυτοψίες σε σημεία υψηλού κινδύνου
Με το παραπάνω θέμα να είναι γνωστό σε όλους τους ειδικούς, η Επιχειρησιακή Μονάδα BEYOND, εκτός από τη χαρτογράφηση, προχώρησε και σε επιτόπιες αυτοψίες, όχι μόνο για να σημειώσει τις υποδομές που θα κινδυνεύσουν σε περίπτωση πλημμύρας και στα τρία σενάρια, αλλά για να εντοπίσει τα προβληματικά σημεία που χρήζουν άμεσης παρέμβασης.
Οπως αναφέρει η κ. Τσούνη στην «Κ», κατά τη διάρκεια των αυτοψιών εντοπίστηκαν κρίσιμα σημεία τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις προέρχονται από αυθαίρετες παρεμβάσεις είτε ιδιωτών είτε ακόμη και δημόσιων φορέων, όπως είχε συμβεί και στην περίπτωση της Μάνδρας. «Πρόκειται για παρεμβάσεις που περιορίζουν την κοίτη των ρεμάτων, δυσχεραίνουν την απορροή των υδάτων και ως αποτέλεσμα αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο πλημμύρας. Ολα τα σημεία έχουν φωτογραφηθεί, έχουν αποτυπωθεί στους χάρτες και για το καθένα καταγράφεται αναλυτικά το πρόβλημα καθώς και τα προτεινόμενα μέτρα αντιμετώπισης, όπως φραγμένα στόμια ή μπλοκαρισμένοι αγωγοί», τονίζει.
Παράλληλα, προσθέτει, έχει πραγματοποιηθεί ιεράρχηση των παρεμβάσεων και έχει αποδοθεί βαθμός προτεραιότητας ανά δήμο, προκειμένου οι αρμόδιες αρχές να γνωρίζουν ποιες παρεμβάσεις πρέπει να προηγηθούν. «Σε μία μάλιστα περίπτωση, σημείο που είχε χαρακτηριστεί ως υψηλού κινδύνου με κόκκινη ένδειξη για κατολίσθηση, επιβεβαιώθηκε στην πράξη, καθώς μετά από έντονη βροχόπτωση σημειώθηκε όντως κατάρρευσή πρανούς», σημειώνει.
Από την πλευρά του, ο κ. Θεοδοσόπουλος, με αφορμή και τις πρόσφατες εργασίες καθαρισμού του κλειστού τμήματος του Κηφισού, κατά τις οποίες απομακρύνθηκαν 6.255 κυβικά μέτρα φερτών υλικών, επισημαίνει ότι η παρέμβαση αυτή συνιστά ένα σημαντικό πρώτο βήμα ως προς τη βελτίωση της απορροής και τη μείωση του πλημμυρικού κινδύνου, ωστόσο, υπογραμμίζει ότι απαιτούνται πολύ περισσότερες και ουσιαστικότερες επεμβάσεις στον αστικό ιστό, οι οποίες θα οδηγήσουν σταδιακά στο άνοιγμα και στην αποκατάσταση των κλειστών ρεμάτων. Παράλληλα, τονίζει ότι η πολιτεία οφείλει να ακολουθήσει το ευρωπαϊκό παράδειγμα, διατηρώντας ή επαναφέροντάς τα στη φυσική τους κατάσταση.
