Είναι 12.30 Πέμπτη μεσημέρι και η Χριστίνα Ντότα, 28 χρόνων, μαθηματικός μόλις έχει τελειώσει το προτελευταίο δίωρο μάθημα τεχνολογικής ενημέρωσης σε ανθρώπους άνω των 75 ετών στον Δήμο Μεσολογγίου.
Οι μαθητές της έχουν ήδη παρακολουθήσει μάθημα 6 ωρών συνολικά από την αρχή της εβδομάδας και σήμερα ήταν ιδιαίτερα χαρούμενοι για όσα έχουν καταφέρει: βρήκαν τα e-mails τους, τα οποία κάποτε είχαν φτιάξει για λογαριασμό τους παιδιά, εγγόνια, κάποιος «που ξέρει από αυτά» τέλος πάντων και δεν μπορούσαν με τίποτα να τα εντοπίσουν στη θάλασσα του Διαδικτύου.
«Κάποιοι δεν ήξεραν καν ότι έχουν e-mail. Οταν έστειλαν e-mail σε άλλον μέσα στο τμήμα και είδαν ότι έφτασε, έκαναν σαν μικρά παιδιά», αναφέρει η Χριστίνα. «Είναι σαν μικρά παιδιά. Μερικές φορές κάνουν φασαρία ή ξεχνιούνται και μιλούν μεταξύ τους, πιάνουν τη συζήτηση. Ομως συνήθως ανυπομονούν πολύ να ξεκινήσουμε τα μαθήματα και είναι επιμελείς. Κρατούν σημειώσεις, ζωγραφίζουν τα εικονίδια και γράφουν δίπλα τι κάνει το καθένα». Τα δωρεάν μαθήματα ψηφιακών δεξιοτήτων για την τρίτη ηλικία, όπως λέει η Χριστίνα Ντότα, οργανώνονται από την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας σε συνεργασία με τους δήμους και το νέο έχει διαδοθεί τόσο γρήγορα, που υπάρχουν συνέχεια νέες αιτήσεις. Χαίρονται πολύ με το Viber γιατί μπορούν να επικοινωνούν με τους άλλους. Στέλνουν φωτογραφίες, ειδήσεις, μηνύματα. Τους αρέσουν οι βιντεοκλήσεις, βλέπουν τα παιδιά, τα εγγόνια τους που μπορεί να βρίσκονται μακριά ή να μην έχουν χρόνο και τους δημιουργούν αίσθηση ασφάλειας. Βλέπουν πού είσαι, πώς είσαι – μια αίσθηση εγγύτητας. Αλλά μερικές φορές δεν ξέρουν πώς να επιστρέψουν στο μενού όταν τελειώσουν αυτό που κάνουν. Κάπως έτσι περιγράφουν οι εργαζόμενοι σε καταστήματα τεχνολογικού εξοπλισμού τους ανθρώπους τρίτης ηλικίας που τους απευθύνονται για βοήθεια.
Η επίδραση της COVID-19
H ηλιακή ομάδα 65-74 στην Ελλάδα τo 2021 χρησιμοποιούσε Iντερνετ σε ποσοστό 33%. Λόγω κορωνοϊού, όμως, αυτό το ποσοστό εκτιμάται ότι έχει αυξηθεί σημαντικά με βάση στοιχεία ερευνών. Δεν είναι θέμα επιλογής, αλλά ανάγκης. «Για να κλείσουμε ραντεβού με τον γιατρό, για να γράψουμε τα φάρμακά μας, για να πληρώσουμε λογαριασμούς, για να κλείσουμε ραντεβού για το εμβόλιο, ακόμη και για ραντεβού με την τράπεζα, για όλα χρειάζεται smartphone. Και οι ελάχιστοι που δεν έχουν, κάθονται με τις ώρες έξω από την τράπεζα ή τις υπηρεσίες και περιμένουν. Ούτε μέσα δεν τους βάζουν πια να μην κρυώνουν», τονίζει ο 74χρονος Δημήτρης Σαμαράς, ο οποίος έχει παρακολουθήσει σεμινάρια για ψηφιακές υπηρεσίες που οργανώνει το Σωματείο Συνταξιούχων ΙΚΑ-ΕΦΚΑ Νομού Πιερίας στο οποίο ανήκει. «Αυτός ο διάβολος που χρησιμοποιούμε τώρα για να μιλάμε, χρειάζεται για να κάνεις τα πάντα πια», τον ακούω να απαντάει γελώντας από την άλλη άκρη της γραμμής όταν τον ρωτάω ποιο είναι το βασικό τεχνολογικό μέσο που μαθαίνουν να χρησιμοποιούν στα σεμινάρια.
Γίνονται διαρκώς προσπάθειες ψηφιακού εγγραμματισμού για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας με σεμινάρια και μαθήματα που οργανώνονται. Ομως οι μαθητές ξεχνούν εύκολα και οι ψηφιακές εφαρμογές αλλάζουν διαρκώς. «Αν ανάμεσα στα μαθήματα μεσολαβήσει μεγάλο χρονικό διάστημα, εμείς χρειάζεται να το πιάσουμε πάλι από την αρχή. Εχουμε δίπλωμα μοτοποδηλάτου και μας ζητάτε να οδηγήσουμε φάντομ», προσθέτει.
Στις 8 ακριβώς κάθε πρωί, ο Γιάννης Παπαδόπουλος φτάνει στο κατάστημα «Fixers» όπου εργάζεται. Πρωινή βάρδια. Σχεδόν κάθε μέρα, ειδικά όταν έχει καλό καιρό, τον περιμένουν τουλάχιστον δύο-τρεις μεγάλης ηλικίας άνθρωποι στην είσοδο του καταστήματος. Η αγωνία και το άγχος τους είναι εμφανή. «”Κάτι συμβαίνει στο τηλέφωνό μου”, είναι η πρώτη τους κουβέντα μετά την καλημέρα», λέει ο Γιάννης. «Το πιο συνηθισμένο που συμβαίνει τον τελευταίο καιρό είναι ότι κατεβάζουν μια εφαρμογή που υπόσχεται να κάνει πολλά και τελικά καταλαβαίνουν ότι δεν γίνεται τίποτα δωρεάν και ότι χρειάζεται να πληρώσουν και δεν ξέρουν πώς να τη σβήσουν», περιγράφει.
«Το κινητό τους πετάει συνέχεια διαφημίσεις και φοβούνται ότι θα πατήσουν κάποιο κουμπί που δεν πρέπει. Κοιτάζουν την οθόνη σχεδόν θυμωμένοι», προσθέτει. Αντίθετα από τους εφήβους, οι οποίοι πατούν τόσο γρήγορα τα κουμπιά που αναρωτιέσαι «πώς ξέρουν τι κάνουν;», επισημαίνω. Ο Γιάννης δεν συμφωνεί ακριβώς μαζί μου. «Και οι έφηβοι δεν ξέρουν τι κάνουν πολλές φορές. Αλλά δεν έχει χρειαστεί να πληρώσουν τις συνέπειες. Οι μεγάλοι άνθρωποι έχουν υποστεί περισσότερες συνέπειες στη ζωή τους και κάπως έχουν ενσωματώσει τον φόβο».
«Για όλα χρειάζεται smartphone. Οσοι δεν έχουν, κάθονται με τις ώρες έξω από την τράπεζα ή τις υπηρεσίες και περιμένουν. Αυτός ο διάβολος χρειάζεται για να κάνεις τα πάντα πια», λέει ο 74χρονος Δημήτρης Σαμαράς.
Το μαγαζί πουλάει και επισκευάζει κινητά και υπολογιστές καινούργια και μεταχειρισμένα και διάφορα αξεσουάρ τεχνολογίας, αλλά το γεγονός ότι βρίσκεται σε κεντρική λεωφόρο της Αθήνας ανοίγει την πόρτα σε ακόμη περισσότερα αιτήματα για βοήθεια. «Προχθές μπήκε μια κυρία μεγάλης ηλικίας, απελπισμένη. Πήγε στην τράπεζα, της είπαν να κλείσει ραντεβού, αλλά… “Παίρνω τηλέφωνο και κανείς δεν το σηκώνει. Τι να κάνω;”, με ρώτησε». Η προοπτική του ηλεκτρονικού ραντεβού την τρόμαξε περισσότερο. Oμως αρκετή ώρα αργότερα έφυγε από το κατάστημα έχοντας εξασφαλίσει το πολυπόθητο ραντεβού και Viber. «Ευτυχώς οι άνθρωποι που ζητούν βοήθεια τις περισσότερες φορές έχουν υπομονή, καταλαβαίνουν ότι πρέπει να εξυπηρετηθούν πρώτα οι πελάτες που θέλουν να αγοράσουν κάτι», λέει ο Γιάννης. Συχνά μάλιστα επιμένουν να δώσουν και κάτι σε αυτόν που τους εξυπηρέτησε.
«Δεν ξέρουν πώς θα βρουν τις επαφές τους ή πώς θα σβήσουν ένα μήνυμα», λέει υπάλληλος που εργάζεται στο τμήμα υποστήριξης πελατών στο «Πλαίσιο». Στην ουρά στο συγκεκριμένο τμήμα περιμένουν αρκετοί ηλικιωμένοι, ενόσω ο υπάλληλος ασχολείται με το να συνδέσει το κινητό με ένα νεοαγορασμένο smartwatch. «Χρειάζεστε αυτό το ρολόι; Δεν είναι δύσχρηστο;», ρωτάω μόλις τελείωσε η διαδικασία, δήθεν αδιάφορα τον κύριο που απομακρύνεται θαυμάζοντας το νέο του απόκτημα. «Τι λες, κοπέλα μου. Αν πάθω μια κρίση, με αυτό μπορώ να σωθώ, θα στείλει μήνυμα. Αυτό που βλέπεις μπορεί να με κρατήσει ζωντανό», μου απαντάει αφοπλιστικά.
Απλά βήματα, εξηγεί ο Οδυσσέας Σούλτης, επικεφαλής των «Xiaomi Stores» Ελλάδας και Κύπρου, τους φαίνονται τεράστια. «Αν τους πεις να κάνουν επανεκκίνηση στο κινητό τους, σε κοιτάζουν με απορία». Εξηγεί όμως ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους που είναι 60-70 χρόνων και σε εκείνους που έχουν ξεπεράσει τα 70 και πιθανότατα δεν είχαν έρθει σε επαφή με την τεχνολογία σε όλη την εργασιακή τους ζωή. Αντίθετα, πολλοί εξηνταπεντάρηδες πειραματίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη. Ο Οδυσσέας Σούλτης τονίζει ότι η τεχνική βοήθεια στο σπίτι είναι εξαιρετικά ακριβή υπηρεσία για μια εταιρεία, γι’ αυτό συνήθως δεν προσφέρεται. Από την άλλη, όμως, οι ανάγκες για υποστήριξη στη χρήση της τεχνολογίας είναι μεγάλες. «Ακόμη και για να εγκαταστήσεις τις πλατφόρμες, ας πούμε σε μια smart τηλεόραση», λέει με κατανόηση. Και κάπου εκεί έρχεται κάποιος που ξέρει να καλύψει το κενό. Αν είναι τίμιος, όλα πηγαίνουν καλά. Αλλά συχνά δεν είναι. Οι μεγάλοι άνθρωποι δεν κατανοούν ότι δεν πρέπει να δίνουν τα στοιχεία τους στον οποιονδήποτε, ότι μπορεί να κινδυνεύσουν».
Ο Γιάννης Παπαδόπουλος από τους «Fixers» θυμάται τον καβγά του με μια ογδοντάχρονη που επέμενε να τη βοηθήσει να πληρώσει τους λογαριασμούς της. «”Δεν θέλεις να με βοηθήσεις;”. Της εξηγούσα ότι δεν πρέπει να μπω στον λογαριασμό της, δεν είναι σωστό. “Eλα”, επέμενε, “εδώ στη γωνία θα πάμε για λίγο, κανένας δεν θα το πάρει είδηση, δεν θα δει κανένας τα στοιχεία μου”. Θεωρούσε ότι εγώ, έτσι χωρίς να με ξέρει, είμαι έμπιστος».
Ανάγκα και θεοί πείθονται
Οταν δεν μπορείς να κάνεις κάτι και εξαρτάσαι από τους άλλους, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα κάποιος να εκμεταλλευθεί την άγνοιά σου. «Eστελναν τα παιδιά τους να πληρώσουν ένα λογαριασμό και μετά ανακάλυπταν ότι ο λογαριασμός δεν πληρώθηκε ποτέ. Ε, αποφάσισαν ότι πρέπει να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους», αναφέρει ο Δημήτρης Σαμαράς για τους συμμαθητές του στο σεμινάριο. Ο ίδιος είναι κάπως πιο μπροστά από άλλους ανθρώπους της ηλικίας του, αφού έως το 2009 εργαζόταν σε ασφαλιστική εταιρεία, η οποία από το 1991 είχε εγκαταστήσει κομπιούτερ. Οποτε υπάρχει μάθημα, είναι πρόθυμος να παρακολουθήσει. «Ομως θα έπρεπε να γίνονται πιο συχνά, στους δήμους, στα ΚΑΠΗ παντού», επιμένει.
«Υπάρχει μεγάλη ανάγκη για εκμάθηση ψηφιακών εργαλείων», συμπληρώνει ο Παναγιώτης Καλόφωνος, οικονομολόγος στην Ενωση Εργαζομένων Καταναλωτών Ελλάδος (ΕΕΚΕ), ο οποίος έκανε μαθήματα ψηφιακής τεχνολογίας διαδικτυακά σε ανθρώπους τρίτης ηλικίας όταν χρειάστηκαν βοήθεια την εποχή της καραντίνας του κορωνοϊού. «Πολλοί συνταξιούχοι είχαν μπει εγγυητές για να πάρουν δάνεια τα παιδιά τους, τα οποία όμως δεν μπορούν να τα ξεπληρώσουν και έτσι έχουν βρεθεί να χρωστούν και δεν ξέρουν σε ποιον να απευθυνθούν. Πηγαίνουν στην τράπεζα και δεν βρίσκουν τον ταμία που ήξεραν και εμπιστεύονταν ότι θα τους εξυπηρετήσει. Χρειάζονται βοήθεια για να τα βγάλουν πέρα ακόμη και με καθημερινές υποχρεώσεις. Οσα είχαν συνηθίσει μια ζωή δεν ισχύουν πια». Η παραδοσιακή ουρά στην οποία οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας είχαν την υπομονή να περιμένουν έχει χαθεί και έχει αντικατασταθεί από κλικ και ψηφιακές ειδοποιήσεις.
«Κάποιος χρειάζεται να μας πάρει από το χέρι, σαν να είμαστε στην πρώτη δημοτικού», καταλήγει ο κ. Σαμαράς.
