ΚΡΗΤΗ – ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Το μεσημέρι της περασμένης Δευτέρας στα Βορίζια, την ώρα που συγγενείς και φίλοι του νεκρού βάδιζαν μαυροφορεμένοι και βουβοί προς την εκκλησία, ένα αγροτικό φορτηγάκι σκαρφάλωσε στην αντικρινή πλαγιά του χωριού. Προσπέρασε τα τηλεοπτικά συνεργεία που μετέδιδαν «ζωντανή» εικόνα στημένα σε έναν φυσικό εξώστη –είναι περίπου το σημείο όπου φαίνεται σε βίντεο ένας κατηγορούμενος να ρίχνει προς τα κάτω με καλάσνικοφ– και σταμάτησε μετά το τελευταίο σπίτι.
Στην καρότσα του αγροτικού ήταν ένα αγόρι, πιθανόν μικρότερο των 15 ετών, που κρατιόταν όρθιο από μια πλαστική δεξαμενή νερού, μετά το πότισμα των ζώων ή των ελαιόδεντρων. Το παιδί πήδηξε κάτω κι άρχισε να ξεφορτώνει με τον πατέρα του αγροτικά εργαλεία. Υστερα το φορτηγάκι έκανε αναστροφή και κατηφόρισε ξανά προς τα κτήματα.
Το πρώτο λουκέτο
Σχεδόν οι μισοί (46,5%) από τους 504 μόνιμους κατοίκους του χωριού που βρίσκεται εδώ και μία εβδομάδα στο επίκεντρο της δημοσιότητας είναι ηλικίας κάτω των 30 ετών, σύμφωνα με την απογραφή του 2021. Οι οικογένειες εδώ πάνω κάνουν πολλά παιδιά, όμως όπως πολλοί μαθητές των χωριών στους πρόποδες του Ψηλορείτη έχουν μια ιδιότυπη σχέση με το σχολείο. Το πρώτο πράγμα που έκανε το κράτος μετά το ξέσπασμα βίας του περασμένου Σαββάτου ήταν να στείλει στο χωριό τις ειδικές δυνάμεις της Αστυνομίας. Το δεύτερο ήταν να κλείσει για μία εβδομάδα το δημοτικό σχολείο.
Στα Βορίζια οι μαθητές όταν τελειώσουν το δημοτικό κατεβαίνουν για φοίτηση στο γυμνάσιο του Ζαρού, έξι χιλιόμετρα μακριά. Διευθυντής του γυμνασίου στον Ζαρό είναι ο Αντώνης Κουτεντάκης, θεολόγος, που κατάγεται από την ευρύτερη περιοχή. «Καλύτερα να προλαμβάνεις παρά να θεραπεύεις», σχολίασε στην «Κ» για την έκρηξη βίας στο διπλανό χωριό. «Τα παιδιά από τα Βορίζια έρχονται κανονικά στο γυμνάσιο. Οταν κάνουν απουσία είναι γιατί υπάρχει ανάγκη να πάνε με τους γονείς τους στα πρόβατα ή στις ελιές», είπε. «Είναι παιδιά με πολύ φιλότιμο. Στην καθαριότητα που κάνουμε στην αυλή τρέχουν πρώτα».
Ο κ. Κουτεντάκης, παρότι γεννημένος μόλις τη δεκαετία του ’80, είναι ο μοναδικός από τους συγγενείς στο δικό του χωριό που σπούδασε στο πανεπιστήμιο. Ακόμη ένας ξάδελφός του έχει τελειώσει το γυμνάσιο. Δεν υπάρχουν ασφαλή στοιχεία για τη σχολική διαρροή στα χωριά στη σκιά του Ψηλορείτη. Εκπαιδευτικοί –κάποιοι που υπηρέτησαν και στα Βορίζια– και πρόσωπα με πολιτική επιρροή στο νησί που ζήτησαν να μιλήσουν ανώνυμα είπαν στην «Κ» ότι μέχρι το 2010 περισσότερα από τα μισά αγόρια στα ορεινά χωριά εγκατέλειπαν το γυμνάσιο γιατί πίστευαν ότι δεν τους χρειάζεται.
Κυνισμός – Η προσδοκία χρημάτων χωρίς κόπο διαποτίζει τα παιδιά των απομακρυσμένων χωριών της Κρήτης με τον κυνισμό που έχουν συνομήλικοί τους σε υπερτουριστικές περιοχές, ανέφεραν οι άνθρωποι στα σχολεία.
Σήμερα το ποσοστό σχολικής διαρροής στα ίδια χωριά υπολογίζεται πως είναι μικρό. Ο λόγος δεν είναι πάντα η δίψα για μάθηση. Τα τελευταία χρόνια το απολυτήριο γυμνασίου είναι υποχρεωτικό για τη συμμετοχή σε επιδοτούμενα προγράμματα νέων αγροτών – στα δικαιολογητικά του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων αναφέρεται ως «επίπεδο γνώσεων 2». Πολλοί μαθητές ολοκληρώνουν το γυμνάσιο γιατί θέλουν να πάρουν στο χέρι «ένα χαρτί για το επίδομα», όπως λένε. Η προσδοκία χρημάτων χωρίς κόπο, όμως, διαποτίζει τα παιδιά των απομακρυσμένων χωριών της Κρήτης με τον κυνισμό που έχουν μόνο συνομήλικοί τους σε υπερτουριστικές περιοχές του νησιού, ανέφεραν οι άνθρωποι στα σχολεία.
Πενήντα λεπτά δρόμο από τα Βορίζια, στο Ηράκλειο, η Κατερίνα Βλασάκη, μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, είναι υπεύθυνη του Παρατηρητηρίου Κοινωνικής Ενταξης της Περιφέρειας Κρήτης. «Το εκπαιδευτικό προφίλ της περιοχής συνδέεται με δομικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν συχνά οι παραδοσιακές κοινότητες, τα οποία ευνοούν την πρόωρη ένταξη των νέων στην εργασία και την εγκατάλειψη της τυπικής εκπαίδευσης», είπε στην «Κ».
Η ίδια εξήγησε ότι η εξάρτηση από παραδοσιακές οικογενειακές μορφές απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα, που απασχολεί το 87% του πληθυσμού στα Βορίζια (ΕΛΣΤΑΤ, 2021), περιορίζει την αναζήτηση εναλλακτικών επαγγελματικών διαδρομών μέσα από την τυπική εκπαίδευση, ή την ενίσχυση δεξιοτήτων για τους νέους. Η δουλειά στα ζώα και στα κτήματα συνδυάζει την αλληλεγγύη, αλλά και την υποχρεωτική συμμετοχή.
Πάθος – Στους ερευνητές της Αστυνομίας που βρέθηκαν στα Βορίζια έκανε εντύπωση ότι στα σπίτια των θυμάτων υπήρχαν 15χρονοι που μιλούσαν βαριά και με πάθος για τον «σασμό» που πάτησε η άλλη πλευρά.
«Παράλληλα, αναπαράγει διαγενεακά κοινωνικά και πολιτισμικά πρότυπα, όπως η λογική της τιμής, τα οποία θεωρούνται μέρος της τοπικής κανονικότητας», ανέφερε η κ. Βλασάκη. Στους ερευνητές της Αστυνομίας που βρέθηκαν στα Βορίζια τα πρώτα 24ωρα μετά το αιματοκύλισμα έκανε εντύπωση ότι στα σπίτια των θυμάτων υπήρχαν 15χρονοι που μιλούσαν βαριά και με πάθος, κάποιες φορές πιο δυνατά από τους μεγάλους, για τον «σασμό» που πάτησε η άλλη πλευρά.
Το Παρατηρητήριο Κοινωνικής Ενταξης της Περιφέρειας Κρήτης υπολογίζει τον λεγόμενο συνολικό δείκτη αποστέρησης που αποτυπώνει τις πολλαπλές ανάγκες των αγροτικών και των αστικών περιοχών του νησιού. Υπολογίζονται κριτήρια, όπως το εισόδημα, η απασχόληση, η εκπαίδευση, η κατάρτιση, η στέγαση και η δυνατότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες. Σύμφωνα με τον δείκτη, η περιοχή των Βοριζίων –όπως και άλλες στην Κρήτη– παρουσιάζει ιδιαίτερα αυξημένες ανάγκες, που σχετίζονται κυρίως με την εκπαίδευση, την απασχόληση και την κατάρτιση των νέων, καθώς και με την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής μέριμνας. Η πρόσβαση είναι περιορισμένη λόγω ελλείψεων και υποστελέχωσης, και επιπλέον η ορεινότητα της περιοχής μεγαλώνει τις αποστάσεις.
Αισθηματική αγωγή
Η Ζαμπία Λαζανάκη είναι νηπιαγωγός και συγγραφέας στο Ηράκλειο. Είχε επισκεφθεί το δημοτικό σχολείο στα Βορίζια για να διαβάσει βιβλία στα παιδιά και να ζωγραφίσει μαζί τους έναν πολύχρωμο ήλιο στην αυλή. Θυμήθηκε ότι οι μαθητές είχαν δίψα για ερεθίσματα και μάθηση και ότι εκείνη η μέρα στο σχολείο ήταν σαν γιορτή. «Αυτό που βλέπουμε σήμερα στην τηλεόραση δεν είναι η Κρήτη. Υπάρχει η άλλη όψη του νησιού, που δεν έχει αγκάθια. Κι επίσης τα παιδιά δεν φταίνε», είπε στην «Κ». Η κ. Λαζανάκη είχε διαβάσει τότε στους μαθητές στα Βορίζια και το δικό της βιβλίο, με τίτλο «Η γαλατένια γαρδένια». Είναι ένα παραμύθι που μιλάει για τη δύναμη των λέξεων, όπως το «ευχαριστώ». Οπως η «συγγνώμη».
