Ανησυχεί για την ημέρα που θα βρεθεί ξανά εκεί έξω, στον κόσμο πέρα από το συρματόπλεγμα. Είναι 47 ετών και μετρά σκόρπια μεροκάματα και διαδοχικούς εγκλεισμούς σε φυλακές. Τους τελευταίους πέντε μήνες βρίσκεται στο Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελεώνα – Θηβών. «Δεν έχω ψηθεί στη δουλειά, δεν έχω ένσημα», λέει. «Ολη μου η ζωή ήταν στα ναρκωτικά». Θυμάται ότι σε προηγούμενη απόπειρα εύρεσης εργασίας τού ζήτησαν από αλυσίδα σούπερ μάρκετ ως προϋπόθεση πρόσληψης λευκό ποινικό μητρώο. Τον αποθάρρυνε τόσο αυτή η απόρριψη που δεν έψαξε για κάτι άλλο. Η υποτροπή μετά έμοιαζε για εκείνον μονόδρομος.
Μαζί με άλλους 13 συγκρατουμένους του, ο 47χρονος παρακολουθεί στον Ελεώνα ένα τετραήμερο σεμινάριο που θα τους δώσει εφόδια για την εργασιακή επανένταξη. Είναι η τρίτη τους συνάντηση και καλούνται να απαντήσουν σε ένα δύσκολο ερώτημα: Τι θα έλεγαν σε έναν εργοδότη που θα ρωτούσε τι έκαναν τα τελευταία χρόνια;
Ο ρατσισμός
Στην αίθουσα δεν υπάρχει ομοφωνία. «Θα έλεγα ότι ήμουν στο εξωτερικό, με έκλεψαν, έχασα τα διπλώματά μου και ψάχνω για δουλειά», λέει ένα μέλος της ομάδας. «Υπάρχει ρατσισμός, ακούγεται παράξενα η “φυλακή”. Θα περίμενα να με γνωρίσει προτού το πω», τονίζει άλλος. «Θα το έκρινα επιτόπου. Εάν ο εργοδότης φαινόταν αλάνι, θα το έλεγα από την πρώτη ημέρα», αντιτείνει ένας συγκρατούμενός του. «Θα το έλεγα από την αρχή, χωρίς τουπέ, η ειλικρίνεια μετράει για την εμπιστοσύνη», προσθέτει ακόμη ένας.
Το Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελεώνα – Θηβών λειτουργεί από το 2002 ως θεραπευτικό πρόγραμμα. Ονομάζεται «Επιλογή» γιατί οι χρήστες ψυχοτρόπων ουσιών που έχουν φυλακιστεί για διάφορα αδικήματα αποφασίζουν οι ίδιοι, συνειδητά, να απευθυνθούν εκεί. Σήμερα στις εγκαταστάσεις βρίσκονται λιγότεροι από 50 κρατούμενοι. Μία από τις προϋποθέσεις εισαγωγής είναι η ποινή τους να μην υπερβαίνει τα 15 έτη κάθειρξης.
Αφού ο επισκέπτης διαβεί την κεντρική πύλη, πέρα από τις σκοπιές και τα συρματοπλέγματα, οι εικόνες ολόγυρα δεν θυμίζουν άλλες φυλακές. Τα κτίρια είναι χαμηλά, το μάτι ταξιδεύει πιο ελεύθερα. Πλάι στα κτήματα όπου κρατούμενοι καλλιεργούν αρωματικά φυτά σουλατσάρουν γάτες, μία από αυτές την αποκαλούν «Δραπέτη».
Τα σεμινάρια συμβουλευτικής εύρεσης εργασίας πραγματοποιούνται από την οργάνωση ActionAid στο πλαίσιο του προγράμματος Social Farming 360°, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ιδρυμα Citi και υλοποιείται από τη Νέα Γεωργία Νέα Γενιά σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. Από τον Σεπτέμβριο του 2024, αντίστοιχες εκπαιδευτικές δράσεις έχουν γίνει σε έξι σωφρονιστικά καταστήματα και ειδικά κέντρα κράτησης με τη συμμετοχή άνω των 200 κρατουμένων.
«Προετοιμάζουμε τους κρατουμένους για συνέντευξη από εργοδότη, μιλάμε για το στίγμα και για φορείς που θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν», λέει ο Νίκος Ζέρβας από την ActionAid.
Ο Ιωάννης Τσάπαλης, διευθυντής του Κέντρου Απεξάρτησης στον Ελεώνα, αναγνωρίζει ότι η πορεία μετά τη φυλακή δεν είναι διόλου εύκολη. «Προσπαθούμε μέσω προγραμμάτων να δώσουμε εφόδια στον θεραπευόμενο κρατούμενο για να βγει έπειτα στην αγορά εργασίας και να μειωθεί η υποτροπή», λέει στην «Κ».
Η Μαρία Κολιονίκα, κοινωνική λειτουργός στο ίδιο κατάστημα κράτησης, περιγράφει ως «πυρετό της πύλης» το σοκ που συνήθως βιώνει κάθε αποφυλακισμένος μόλις βρεθεί στον έξω κόσμο. Κάποιοι μπορεί να μην έχουν συγγενείς, ούτε σπίτι, έστω κάποιο υποστηρικτικό δίκτυο. Επειτα από πολυετή διαστήματα εγκλεισμού μπορεί να μην έχουν ΑΦΜ ή κωδικούς Taxis και να αγνοούν παντελώς πώς έχουν διαμορφωθεί οι συνθήκες στην αγορά.
«Διαλέγουν συνήθως δουλειές κατώτερες, χειρωνακτικές ή περιστασιακές, για ένα μεροκάματο, γιατί μπορεί να μη θέλουν να φανερωθεί το παρελθόν τους, υπάρχει στιγματισμός», λέει η κ. Κολιονίκα. Οπως τονίζει η ίδια, είναι σημαντικό όποιος αποφυλακίζεται από εκεί να συνεχίζει την επανένταξη σε κάποιο οργανωμένο πλαίσιο.
Στον Ελεώνα, στην αίθουσα όπου πραγματοποιείται το σεμινάριο για την εργασιακή επανένταξη οι κρατούμενοι μαθαίνουν πώς να συντάσσουν βιογραφικό. Από την ActionAid, η σύμβουλος διαχείρισης σταδιοδρομίας Αναστασία Σιδερά και ο κοινωνικός λειτουργός Νίκος Ζέρβας μοιράζουν δύο δείγματα βιογραφικών και καλούν τους συμμετέχοντες να διακρίνουν καλές και κακές πρακτικές.
«Σε κάποιες φυλακές συναντήσαμε ανθρώπους που δεν κατανοούσαν καλά ούτε τα ελληνικά ούτε τα αγγλικά. Δεν τους αποκλείσαμε από τη διαδικασία, δεν θα έπρεπε άλλωστε σε ένα πρόγραμμα που έχει στόχο την επανένταξη. Τους δώσαμε περισσότερο χρόνο», λέει ο κ. Ζέρβας. «Τους προετοιμάζουμε για τη συνέντευξη από κάποιον εργοδότη, μιλάμε για το στίγμα, αλλά και για τους φορείς που θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν μόλις αποφυλακιστούν», προσθέτει η κ. Σιδερά. Και οι δύο επισημαίνουν πόσο σημαντικό είναι κάποιος πρώην κρατούμενος να απευθυνθεί και στο Κέντρο Κοινότητας της ActionAid για να λάβει συμβουλές από κάποιο λογιστή και να υποστηριχθεί στην αναζήτηση εργασίας.
Αντίστροφη μέτρηση
Ο Αλέξανδρος είναι 41 ετών και μετρά αντίστροφα για την αποφυλάκισή του. Από τα 19 του μπαινοβγαίνει στις φυλακές, αλλά έχει προλάβει να εργαστεί ως υδραυλικός και ως μηχανικός σε συνεργείο. Δεν ανησυχεί τόσο για το μετά, έχει επιλογές απασχόλησης, όπως τονίζει. «Εδώ σου ξυπνούν πράγματα από τον καθαρό σου εαυτό», λέει για την «Επιλογή». «Ερχόμαστε αγριεμένοι από τις άλλες φυλακές, με το “δήθεν” και τη μαγκιά μας, αλλά εδώ το πλαίσιο δουλεύει χωρίς να το καταλάβεις καν. Λειτουργεί υποσυνείδητα». Πιο αβέβαιη είναι η επόμενη ημέρα για τον 32χρονο Μπάμπη. «Με προβληματίζει το μετά, αν θα πετύχω», λέει. «Ντρέπομαι να πω ότι έχω κάνει 10 χρόνια μέσα».
Λίγο προτού λήξει το σεμινάριο, οι εισηγητές δείχνουν μια φωτογραφία με δύο ανθρώπους και ζητούν από τους συμμετέχοντες να κρίνουν ποιος εξ αυτών θα μπορούσε να είχε φυλακιστεί στο παρελθόν. Ούτε τώρα υπάρχει ομοφωνία στην αίθουσα. «Είδατε; Ο κρατούμενος δεν έχει συγκεκριμένο πρόσωπο», τους λένε.
