Εκατό εκατομμύρια ευρώ για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας έχασε η Ελλάδα, τη στιγμή που ευάλωτα νοικοκυριά πλήττονται δυσανάλογα από τις τιμές του ρεύματος. Η απώλεια του ποσού οφείλεται στην απένταξη του προγράμματος «Απόλλων» από το Ταμείο Ανάκαμψης εξαιτίας καθυστερήσεων που δεν θα επέτρεπαν την ολοκλήρωσή του εντός του απαιτούμενου χρονοδιαγράμματος (Ιούνιος 2026).
Το πρόγραμμα είχε ως στόχο την υποστήριξη ευάλωτων νοικοκυριών, δήμων και άλλων φορέων μέσω της σύστασης ενεργειακών κοινοτήτων ανά Περιφέρεια. Οι ωφελούμενοι θα προμηθεύονταν φθηνότερο ρεύμα που θα παραγόταν σε σταθμούς Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, που θα έφεραν συστήματα αποθήκευσης, δηλαδή μπαταρίες. Στόχος ήταν η κάλυψη του συνόλου ή μέρους των ενεργειακών αναγκών τους.
Σύμφωνα με το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ωφελούμενοι θα ήταν 127.500 νοικοκυριά του Κοινωνικού Τιμολογίου Α, 13 Περιφέρειες και 332 Δήμοι, 9.455 ΔΕΥΑ και 3.570 ΤΟΕΒ/ΓΟΕΒ.
Η απένταξη του Απόλλωνα υποβάθμισε την αξιολόγηση της χώρας μας στο Παρατηρητήριο της Πανευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Ενεργειακών Συνεταιρισμών πόρων σχετικά με την απορρόφηση κονδυλίων από το Ταμείο Ανάκαμψης για τη λειτουργία ενεργειακών κοινοτήτων. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, η απένταξη σημαίνει πως δεν υπάρχει πλέον κανένα πρόγραμμα για τη στήριξη των ενεργειακών κοινοτήτων στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
«Από την αρχή το πρόγραμμα «Απόλλων» είχε πολλές ασάφειες. Η κυβέρνηση και το υπουργείο προφανώς δεν πρόλαβαν να ετοιμάσουν τον φάκελο εντός προθεσμιών», σημείωσε από πλευράς του ο Νίκος Μάντζαρης, συνιδρυτής του Green Tank, προσπαθώντας να ερμηνεύσει την ατυχή πορεία του προγράμματος, και υπενθυμίζοντας πως το 2023 η υπόσχεση ήταν πως σε τρία χρόνια θα ολοκληρώνονταν τα σχετικά έργα για τις 14 ενεργειακές κοινότητες.
Χαρακτηριστικά, ανέφερε πως εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι ο σχεδιασμός ήταν κακός καθώς δεν είχαν οριστικοποιηθεί πολλές παράμετροι του προγράμματος, όπως τα πόση ισχύς ΑΠΕ θα απαιτούνταν ανά ενεργειακή κοινότητα, σε τι ποσοστό θα επωφελούνταν οι ΟΤΑ και σε τι ποσοστό οι ευάλωτες ομάδες, από ποιες πηγές, σε τι ποσοστά, τι ακριβώς θα κάλυπτε η χρηματοδότηση των σχετικών έργων, ποια θα ήταν η διάρκεια της χρηματοδότησης και τι θα ακολοουθούσε μετά.
Ο ίδιος αναφέρθηκε και στον παράγοντα της πολιτικής βούλησης, καθώς όπως σημείωσε η κυβέρνηση φαίνεται να μην υποστηρίζει έμπρακτα τις ενεργειακές κοινότητες μέσω χρηματοδοτήσεων.
«Δεν αξιοποιήθηκε η εμπειρία των υφιστάμενων κοινοτήτων»
«Ηταν το μοναδικό χρηματοδοτικό εργαλείο που είχε υπάρξει από το 2018, που τέθηκε σε ισχύ ο νόμος για τις ενεργειακές κοινότητες. Δεν προβλέπεται να υπάρξει άλλο το επόμενο διάστημα», τόνισε ο Δημήτρης Κιτσικόπουλος, πρόεδρος της «Δέσμης Ενεργειακών Κοινοτήτων», του πανελλαδικού δικτύου ενεργειακών κοινοτήτων ευρείας βάσης. Οπως διευκρίνισε το πρόγραμμα είχε δεχθεί δριμεία κριτική καθώς απέκλειε τις υπάρχουσες ενεργειακές κοινότητες και καλούσε σε δημιουργία νέων κοινοτήτων από τις Περιφέρειες της χώρας.
Ο κ. Κιτσικόπουλος, που είναι παράλληλα μέλος της ενεργειακής κοινότητας «Κοινέργεια» στην Ηπειρο, επεσήμανε πως το πρόγραμμα θα μπορούσε να έχει αξιοποιήσει την εμπειρία των υφιστάμενων ενεργειακών κοινοτήτων, πολλές εκ των οποίων συνεργάζονται με τους οικείους τους δήμους και υποστηρίζουν ευάλωτους πολίτες. Ενδεικτικά ανέφερε πως η «Κοινέργεια» έχει συνεργαστεί με τις κοινωνικές υπηρεσίες του δήμου Ιωαννιτών ώστε να τους υποδείξει ευάλωτο νοικοκυριό στο οποίο η ενεργειακή κοινότητα προσφέρει ρεύμα από αυτό που παράγεται στο φωτοβολταϊκό πάρκο που έχει δημιουργήσει.
Αντιδράσεις από την Τοπική Αυτοδιοίκηση
«Η αποτυχία υλοποίησης του “Απόλλων” στερεί από τους Δήμους και τους πολίτες μια κρίσιμη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, τη στιγμή που η ενεργειακή κρίση και η ενεργειακή φτώχεια πλήττουν τόσο τους ίδιους όσο και τα νοικοκυριά» τόνισε ο Δήμος Ιωαννιτών, υπογραμμίζοντας πως ειδικά οι ορεινοί δήμοι αντιμετωπίζουν αυξημένα ενεργειακά κόστη.
Από πλευράς της η Περιφέρεια Ηπείρου, μία από τις 10 περιφέρειες που δημιούργησαν εμπρόθεσμα τις ενεργειακές κοινότητές τους σύμφωνα με το Green Tank, τόνισε πως πρόκειται για πολύ αρνητική εξέλιξη καθώς τα μέλη της κοινότητας προσδοκούσαν σε σημαντικά οικονομικά οφέλη από τη μείωση του κόστους της ενέργειας που αποτελεί σήμερα ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν.
Απουσία χρηματοδοτικών εργαλείων
Σε μία ενεργειακή κοινότητα μπορούν να συμμετάσχουν πολίτες, μικρο-μεσαίες επιχειρήσεις και οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης, οι οποίοι μπορούν να δραστηριοποιηθούν στην παραγωγή, διανομή, προμήθεια, ιδιο-κατανάλωση, εξοικονόμηση, ηλεκτροκίνηση, και αποθήκευση ενέργειας, καθώς και στην παροχή συμβουλευτικής και άλλες δραστηριότητες και υπηρεσίες. Στο Ελληνικό Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (Δεκέμβριος 2019), οι ενεργειακές κοινότητες παρουσιάζονται ως ένα σημαντικό όχημα και εργαλείο για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, καθώς και για την άμεση συμμετοχή των πολιτών στην παραγωγή, εξοικονόμηση και διαχείριση ενέργειας.
Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ενεργειακών Κοινοτήτων & Αυτοπαραγωγής του Green Tank, στη χώρα μας υπάρχουν 1,703 ενεργές ενεργειακές κοινότητες όλων των νομικών μορφών (στοιχεία Απριλίου 2025). Μέχρι σήμερα τα έργα των Ενεργειακών Κοινοτήτων είναι είτε εμπορικά έργα ΑΠΕ, τα οποία μέσω της συμμετοχής στην αγορά διαμοιράζουν κέρδη στα μέλη της κοινότητας, είτε έργα αυτοπαραγωγής για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών των μελών τους. Οι περισσότερες κοινότητες έχουν στραφεί στη δημιουργία φωτοβολταϊκών πάρκων. Η απουσία χρηματοδοτικών εργαλείων ωστόσο για τη στήριξη των ενεργειακών κοινοτήτων, που απαρτίζονται κυρίως από πολίτες, αποτελεί χρόνιο πρόβλημα αυτών.
Εχουμε τουλάχιστον 100 πολίτες που είναι στην αναμονή για να συμμετέχουν στην ενεργειακή κοινότητα ενώ μας έχουν προσεγγίσει και δήμοι και σχολεία. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο θα έπρεπε να δημιουργήσουμε ένα ακόμα φωτοβολταϊκό πάρκο.
Η Κυριακή Μεταξά, υπεύθυνη του προγράμματος «Οικολογία» στο Γραφείο Θεσσαλονίκης του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, με σημαντική γνώση της λειτουργίας των ενεργειακών κοινοτήτων, συμπέρανε πως το πρόγραμμα «Απόλλων», «άκρως προβληματικό εν τη γενέσει του» επιβεβαιώνει «την ανεπαρκή υποστήριξη που έχουν λάβει μέχρι σήμερα οι ανοιχτές και ευρείας βάσης ενεργειακές κοινότητες με πάνω από 4.500 μέλη, ανά την Ελλάδα».
Για χαμένη ευκαιρία έκανε λόγο και ο Τάκης Γρηγορίου, πρόεδρος της ενεργειακής κοινότητας «Υπερίων», της πρώτης που δημιουργήθηκε στη χώρα. Οπως δήλωσε στην «Κ», οι ενεργειακές κοινότητες έχουν ανάγκη από αντίστοιχες επιδοτήσεις καθώς καλούνται να καλύψουν λειτουργικά έξοδα και έξοδα συνεργατών, όπως δικηγόροι και λογιστές. Ο ίδιος τόνισε ότι μέχρι σήμερα τη χρηματοδοτική υποστήριξη αυτή δεν μπορούν να τη βρουν από καμία άλλη πηγή καθώς ακόμα και οι τράπεζες δεν δέχονται να δανείσουν σε μια ενεργειακή κοινότητα. Στην περίπτωση του «Υπερίωνα», για παράδειγμα, η χρηματοδότηση θα μπορούσε να υποστηρίξει τη δημιουργία ενός δεύτερου φωτοβολταϊκού πάρκου, το ρεύμα του οποίου θα στήριζε εκτός από τα μέλη της ενεργειακής κοινότητας και ευάλωτα νοικοκυριά. «Εχουμε τουλάχιστον 100 πολίτες που είναι στην αναμονή για να συμμετέχουν στην ενεργειακή κοινότητα ενώ μας έχουν προσεγγίσεις και δήμοι και σχολεία. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο θα έπρεπε να δημιουργήσουμε ένα ακόμα φωτοβολταϊκό πάρκο» εξήγησε.
Εναλλακτικοί πόροι
Ο Χρήστος Βρεττός, που εργάζεται ως σύμβουλος στην Πανευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ενεργειακών Συνεταιρισμών, υπογράμμισε πως πρέπει να μοχλευθούν πόροι για τις ενεργειακές κοινότητες από το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα, ένα νέο ευρωπαϊκό ταμείο που θα ενεργοποιηθεί από το 2026 και αφορά τη χρηματοδότηση ενεργειακών έργων για τα ευάλωτα νοικοκυριά. «Οι ενεργειακές κοινότητες είναι επιλέξιμη δαπάνη από το ταμείο. Οι χώρες συντάσσουν τα σχέδιά τους ώστε να ξεκινήσουν να απορροφούν πόρους. Στο ελληνικό σχέδιο δεν περιλαμβάνονται μέχρι σήμερα οι ενεργειακές κοινότητες. Θα πρέπει να μπουν».
«Πρόθεση του υπουργείου είναι το πρόγραμμα να μην εγκαταλειφθεί»
Πηγές του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας ανέφεραν ότι το πρόγραμμα χάθηκε λόγω αυστηρών προθεσμιών και χρονοδιαγραμμάτων του Ταμείου Ανάκαμψης. Οπως επισήμαναν, πρόθεση του υπουργείου είναι το πρόγραμμα να τρέξει και να μην εγκαταλειφθεί. Αυτό ήταν μάλιστα και το θέμα συζήτησης της συνάντησης που είχε την Τετάρτη (15/10) ο υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Νίκος Τσάφος, με τους περιφερειάρχες. Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, το υπουργείο θα επεξεργαστεί σενάρια για το πώς θα μπορέσει να εφαρμοστεί το πρόγραμμα και από πού θα μπορέσει να αντλήσει κονδύλια, αφού λάβει υπόψη τις συνθήκες της αγοράς και το μέγιστο όφελος για τις ενεργειακές κοινότητες.
