Ο Παναγιώτης Κατσούλης πνίγηκε στο υπνοδωμάτιο του σπιτιού του στα Πολιτικά Ευβοίας το ξημέρωμα της 9ης Αυγούστου 2020. Καθώς η 81χρονη σύζυγός του Γιαννούλα επιχειρούσε να τον σώσει, τα δικά της πνευμόνια γέμιζαν λάσπη από τα ορμητικά νερά που είχαν κατακλύσει το σπίτι τους, αφήνοντάς τη με μόνιμη βλάβη στους πνεύμονες και ποσοστό αναπηρίας 87%.
Η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία είχε προειδοποιήσει πως σφοδρή κακοκαιρία θα πλήξει την περιοχή, αλλά φαίνεται πως καμία από τις αρμόδιες υπηρεσίες πρόληψης ή προστασίας δεν είχε ακούσει. Οταν το ηλικιωμένο ζεύγος Κατσούλη ξάπλωσε να κοιμηθεί το βράδυ της 8ης Αυγούστου, δεν φαντάστηκε ότι η καταρρακτώδης βροχή θα άφηνε μόνιμα τραύματα στην οικογένειά τους.
Από την κακοκαιρία «Θάλεια» το 2020 υπέστησαν μεγάλες ζημιές, εκτός από τα Πολιτικά, τα γειτονικά Ψαχνά, το Μπουζί, ο κάμπος του Βασιλικού και το Λευκαντί. Συνολικά οχτώ άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στις πλημμύρες. Το σπίτι του ζεύγους Κατσούλη βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από τον ποταμό του χωριού που υπερχείλισε. Το ξημέρωμα της Κυριακής η ηλικιωμένη Γιαννούλα Κατσούλα έγινε αντιληπτή από γείτονες, μόνη της στον δρόμο να «ουρλιάζει σε βοήθεια». Τόσο η απουσία υποδομών που διευκόλυνε την υπερχείλιση του ρέματος, όσο και η απουσία οποιασδήποτε αρωγής προς τους εγκλωβισμένους κατοίκους της περιοχής, αποτελούν τις διακριβωμένες αιτίες της ακαριαίας μετατροπής ενός ακραίου καιρικού φαινομένου σε θανατηφόρα παγίδα -ενώ θα μπορούσε να είχε πλήρως προβλεφθεί και αποφευχθεί.
Σε αυτό το συμπέρασμα συντείνει η απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών που δικαιώνει τη χήρα Κατσούλη, τα παιδιά και τα εγγόνια της στην αγωγή που κατέθεσαν εναντίον του ελληνικού Δημοσίου, της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας και του Δήμου Διρφύων – Μεσσαρπίων. Η απόφαση του τριμελούς δικαστηρίου επιδικάζει αποζημίωση στα μέλη της οικογένειας που βίωσαν την απώλεια του συζύγου, πατέρα και παππού τεκμηριώνοντας σε ένα αναλυτικό σκεπτικό την παταγώδη αποτυχία των αρμοδίων να κάνουν τη δουλειά τους.
«(Η απόφαση) σηματοδοτεί ότι τα ελληνικά δικαστήρια αναγνωρίζουν την ευθύνη του κράτους και των υπηρεσιών του και δείχνει ότι και το κράτος δεν είναι άμοιρο ευθυνών, αλλά και ότι ο πολίτης δεν είναι απροστάτευτος στα κακώς κείμενα του κράτους», λέει στην «Κ» ο δικηγόρος της οικογένειας, Βαγγέλης Μπιτσαξής.
19 κατηγορούμενοι στην ποινική δίκη
Η απόφαση αυτή, που έρχεται με οικονομικές αποζημιώσεις για τα θύματα, αφορά στο αστικό σκέλος της υπόθεσης. Η ποινική δίκη ξεκίνησε πριν από λίγες ημέρες (29 Σεπτεμβρίου), πέντε χρόνια μετά τα δραματικά συμβάντα της «Θάλειας» ενώπιον του Μονομελούς Εφετείου Κακουργημάτων Εύβοιας.
Εχουν παραπεμφθεί 19 κατηγορούμενοι των υπηρεσιών που κρίθηκαν υπαίτιες για την τραγική τροπή που πήρε η κακοκαιρία και έχουν κληθεί 72 μάρτυρες, οι περισσότεροι πολίτες που υπέστησαν υλικές ζημιές, τραυματίες ή μέλη των οικογενειών των 8 θυμάτων. «Οι οικογένειες το ανέμεναν για πέντε και πλέον έτη», σημειώνει ο κ. Μπισταξής. «Πέρα από πασιφανείς ολιγωρίες και ευθύνες των κρατικών φορέων, που ήδη έχουν αναδειχθεί, μέσω της ποινικής διαδικασίας θα διαφανεί το εύρος των εξατομικευμένων ευθυνών των κατηγορουμένων, οι οποίοι είναι είτε αιρετοί είτε υπάλληλοι στις αρμόδιες υπηρεσίες».
Πάντως, οι εν λόγω υπηρεσίες άσκησαν έφεση στην απόφαση του αστικού δικαστηρίου τον περασμένο Μάιο, γεγονός που προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των εναγόντων, καθώς τον Μάρτιο ο υπουργός Οικονομικών, Κυριάκος Πιερρακάκης είχε ανακοινώσει την παραίτηση του Δημοσίου από το δικαίωμα έφεσης σε 23 υποθέσεις που σχετίζονται με τη Μάνδρα και το Μάτι. «Εύλογα τα θύματα της καταστροφής από τη “Θάλεια” αναρωτιούνται: “Είναι αυτή μια άλλη τραγωδία, μικρότερης σημασίας;”», αναφέρει ο δικηγόρος τους.
«Τα ορμητικά νερά είχαν τρυπήσει τον τοίχο και το δωμάτιο μετατράπηκε σε υδάτινο τάφο», αναφέρεται στην απόφαση του δικαστηρίου
«Βρέθηκε ανήμπορος να πνίγεται»
Η ανάσυρση του Παναγιώτη Κατσούλη δεν έγινε παρά το μεσημέρι της επόμενης μέρας, όταν η πυροσβεστική έσπασε με τσεκούρι τη φρακαρισμένη πόρτα της κρεβατοκάμαράς του. «Τα ορμητικά νερά είχαν τρυπήσει τον τοίχο και το δωμάτιο μετατράπηκε σε υδάτινο τάφο», αναφέρεται στην απόφαση του δικαστηρίου. Το νερό είχε φτάσει τα 2,5 μέτρα στο ισόγειο σπίτι. «Βρέθηκε ανήμπορος να πνίγεται στις 4 η ώρα το πρωί στην κατοικία του (…) Εζησε όλη του τη ζωή στα Πολιτικά Ευβοίας. (…) Η (Γιαννούλα Κατσούλη) επιπλέον βίωσε με αγωνία και απόγνωση τη μάταιη προσπάθειά της να βρει τρόπο να τον σώσει, κραυγάζοντας για βοήθεια που δεν ήρθε από πουθενά». Σήμερα, η γυναίκα ζει, όχι μόνο με το ψυχικό βάρος, αλλά και με μάσκα οξυγόνου σε 24ωρη βάση και χρήζει διαρκούς και αυξημένης φροντίδας.
Η πρωτόδικη απόφαση συνδέει με αιτιώδη σχέση ολιγωρίες του κρατικού μηχανισμού με τον θάνατο του ηλικιωμένου, αφού από την πρόληψη έως τη διάσωση, τίποτα δεν φαίνεται να λειτούργησε προς όφελος των εγκλωβισμένων κατοίκων των Πολιτικών Ευβοίας
Το γαϊτανάκι των ευθυνών για την κατάσταση στην οποία βρέθηκε η οικογένεια Κατσούλη και τα άλλα θύματα του πλημμυρικού φαινομένου που είχε διάρκεια οκτώ ωρών είναι μακρύ και περίπλοκο. Η πρωτόδικη απόφαση συνδέει με αιτιώδη σχέση ολιγωρίες του κρατικού μηχανισμού με τον θάνατο του ηλικιωμένου, αφού από την πρόληψη έως τη διάσωση, τίποτα δεν φαίνεται να λειτούργησε προς όφελος των εγκλωβισμένων κατοίκων των Πολιτικών Ευβοίας. «Το σύνολο των εμπλεκόμενων υπηρεσιών όχι απλά δεν συντονίστηκαν, δεν υπήρχαν», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην απόφαση.
«Δήλωνε αδυναμία παρέμβασης»
Παρότι υπήρχε αρκετός χρόνος για προειδοποίηση αφού η βροχή ξεκίνησε στις 10 τη νύχτα και κορυφώθηκε τα ξημερώματα, δεν έγινε καμία κίνηση ενημέρωσης των κατοίκων, μέσω του 112 ή άλλου τρόπου, ώστε αυτοί να λάβουν μέτρα αυτοπροστασίας. Αστυνομία, πυροσβεστική, ένοπλες δυνάμεις και δήμος ήταν απόντες από τη μικρή κωμόπολη, ενώ, όπως αναφέρει το δικαστήριο «το πρώτο σημάδι κρατικής παρουσίας εμφανίστηκε, καθυστερημένα, στις 6 το πρωί, με ένα και μόνο πυροσβεστικό όχημα, χωρίς πρακτικά δυνατότητα ουσιαστικής παρέμβασης (…) Στις επίμονες κλήσεις αλλοφρόνων κατοίκων, μεταξύ των οποίων και των εναγόντων, η Πυροσβεστική δήλωνε αδυναμία παρέμβασης». Το όχημα της πυροσβεστικής φαίνεται πως κινήθηκε μόνο περιμετρικά των σημείων όπου εκείνες τις ώρες γράφονταν οι ανθρώπινες τραγωδίες και παρότι είχε κληθεί τουλάχιστον από τις 4 το ξημέρωμα από εγγονό του ηλικιωμένου ζεύγους να συνδράμει στο σπίτι των παππούδων του.
«Εάν στρατηγική της Πολιτικής Προστασίας ήταν να εστιάσει σε σωστικές επιχειρήσεις κατά περίπτωση, δεν το έπραξε», σημειώνει το δικαστήριο. Συνολικά κατάφεραν τελικά να απεγκλωβιστούν 97 άτομα, μέσω 28 εναέριων διασώσεων από Super Puma του Πυροσβεστικού Σώματος, 15 εναέριων διασώσεων του Ενιαίου Κέντρου Συντονισμού Ερευνας και Διάσωσης, ενώ 54 απεγκλωβισμοί έγιναν με επίγεια μέσα και σωστικές λέμβους.
Μια προδιαγεγραμμένη υπερχείλιση
Οι πλημμύρες του 2006 και 2009 που είχαν πλήξει ξανά τον Δήμο Μεσσαρπίων – Διρφύων δεν είχαν αφήσει, ως φαίνεται, σημαντική παρακαταθήκη στην περιοχή. Τα αντιπλημμυρικά έργα ήταν ανύπαρκτα ακόμα και μετά τις πυρκαγιές του 2018, 2019 αλλά και του 2020, λίγους μήνες πριν από την πλημμύρα. «Αν είχαν γίνει αντιπλημμυρικά έργα, τόσο στο ρέμα Μορτερή όσο και στους γειτονικούς ποταμούς και υδατορέματα της ευρύτερης περιοχής δεν θα είχε γίνει η πλημμύρα», αποφαίνεται το δικαστήριο.
Το ρέμα Μορτερή, το οποίο διασχίζει τον οικισμό των Πολιτικών δεν είχε καθαριστεί, ενώ θα έπρεπε να είχε καθαιρεθεί και η γέφυρα που βρισκόταν στο κέντρο του χωριού (αυτό έγινε τελικά το 2021 εν αναμονή της κακοκαιρίας «Μπάλλος»). Η γέφυρα αποτελούσε οφθαλμοφανή παράγοντα κινδύνου, εξαιτίας του τρόπου κατασκευής της που την καθιστούσε αντί φυσικό πέρασμα των νερών, τεχνητό κυματοθραύστη. Ετσι, τα νερά, φράκαραν στην κεντρική κολόνα και τις μικρές αψίδες, με αποτέλεσμα να ανυψωθούν τόσο ώστε να υπερβούν το ύψος της κατασκευής και να ξεχυθούν με ορμή στους δρόμους και τα σπίτια.
Τα χειμαρρώδη νερά που κατέβαιναν από τις βουνοκορφές και τα συνδεδεμένα –και επίσης ασυντήρητα και ακαθάριστα γειτονικά ρέματα– κουβαλούσαν μέσα στην ορμή τους και όγκους φερτών υλικών, ογκώδεις πέτρες, απορρίμματα και κορμούς δέντρων
Ωστόσο, η έλλειψη έργων υποδομής που θα μπορούσαν να είχαν αποτρέψει την υπερχείλιση ξεκινάει από τα βουνά που περιβάλλουν τον οικισμό των Πολιτικών (Αετός και Ελάτη), όπου το Δασαρχείο Νότιας Εύβοιας είχε προβεί σε υλοτομήσεις για τη δημιουργία αντιπυρικών ζωνών. Εγκατέλειψε όμως στο σημείο τους κορμούς των κομμένων δέντρων και δεν φρόντισε να προβεί στη μελέτη και εκτέλεση έργων ορεινής υδρονομίας. «Τα χειμαρρώδη νερά που κατέβαιναν από τις βουνοκορφές και τα συνδεδεμένα –και επίσης ασυντήρητα και ακαθάριστα γειτονικά ρέματα– κουβαλούσαν μέσα στην ορμή τους και όγκους φερτών υλικών, ογκώδεις πέτρες, απορρίμματα και κορμούς δέντρων. Το στερεό αυτό υλικό έκλεισε τις οδούς διαφυγής του ύδατος από τη γέφυρα», αναφέρεται, μεταξύ πολλών ακόμα κρίσιμων διαπιστώσεων για την απουσία έργων πρόληψης, στη δικαστική απόφαση.
Η έλλειψη πρόνοιας και η απραξία του κρατικού μηχανισμού στην περίπτωση της «Θάλειας» επέφεραν δραματικά και κυρίως αμετάκλητα αποτελέσματα. Σήμερα, δεν έχει ακόμα προσδιοριστεί η ημερομηνία για την εκδίκαση της έφεσης που έχουν ασκήσει οι φορείς που κρίθηκαν υπαίτιοι. Οπως υπενθυμίζει ο δικηγόρος της οικογένειας Κατσούλη, Βαγγέλης Μπιτσαξής, η ηλικιωμένη Γιαννούλα Κατσούλη θα πρέπει να προλάβει να λάβει και τη δευτερόδικη ηθική δικαίωση.
