Σήμερα έπιασα κουβέντα με το ChatGPT. «Πόσο μπορώ να σε εμπιστεύομαι για ιατρικά θέματα;», το ρώτησα. «Μπορώ να εξηγήσω ιατρικούς όρους, διαδικασίες, συμπτώματα ή διατροφικά θέματα, να δώσω πληροφορίες για υγιεινή διατροφή, άσκηση, ψυχική υγεία, προληπτικές εξετάσεις, καθώς και οδηγίες για αναζήτηση βοήθειας. Δεν μπορώ να εξετάσω φυσικά ή να βγάλω ασφαλή διάγνωση, να δώσω ιατρική συμβουλή ή να σου πω ποια φαρμακευτική αγωγή είναι κατάλληλη. Δεν μπορώ να αντικαταστήσω γιατρό, διατροφολόγο ή ψυχολόγο», μου απάντησε. Στη συνέχεια, θέλοντας να διαπιστώσω των λόγων του το ασφαλές, του ανέφερα κάποια ανησυχητικά συμπτώματα που με ταλαιπωρούν εδώ και εβδομάδες: ενόχληση στη μέση, μαζί με οξύ πόνο και μούδιασμα στον αριστερό μηρό. Το ChatGPT, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, έκανε τις πιθανές διαγνώσεις –από πίεση νεύρου στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης και περιφερική νευροπάθεια μέχρι σακχαρώδη διαβήτη και αρτηριοπάθεια– και μου πρότεινε μια σειρά από φαρμακευτικές ουσίες που ενδείκνυνται για την περίπτωσή μου: μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, όπως ιβουπροφαίνη και ναπροξένη (για τον πόνο και τη φλεγμονή), μυοχαλαρωτικά (αν υπάρχει σπασμός στη μέση) αλλά και γαβαπεντίνη, πρεγκαμπαλίνη ή ντουλοξετίνη (για το νευροπαθητικό άλγος).
Βεβαιότητα
Και μπορεί αυτός ο διάλογος να έγινε για τις ανάγκες του ρεπορτάζ, όμως η παθολόγος – ηπατολόγος Ειρήνη Ράπτη έρχεται καθημερινά σε επαφή με ασθενείς «δασκαλεμένους από το ChatGPT», όπως δηλώνει στην «Κ». «Ολοένα και περισσότεροι φτάνουν στο ιατρείο μου έχοντας ήδη σχηματίσει εικόνα για τη διάγνωση αλλά και τη θεραπεία του ιατρικού προβλήματος το οποίο αντιμετωπίζουν. Και μολονότι ανέκαθεν υπήρχαν ασθενείς που συμβουλεύονταν το Διαδίκτυο, οι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης δίνουν στους χρήστες τη βεβαιότητα της ορθής κρίσης. “Δεν θα μας συνταγογραφήσετε το φάρμακο που προτείνει το ChatGPT;”, ρωτούν κάποιοι. “Δεν είναι σύμπτωμα της τάδε νόσου αυτό;”, επιμένουν άλλοι». Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται, η τεχνητή νοημοσύνη ενσωματώνεται με ραγδαίους ρυθμούς σε ιατρικά περιβάλλοντα, ως πολύτιμο εργαλείο, κυρίως λόγω της ταχύτητας με την οποία μπορεί να επεξεργάζεται μεγάλο όγκο πληροφοριών. Τι κινδύνους, όμως, εγκυμονεί η χρήση της από τον μέσο πολίτη, από τους ασθενείς, με την πεποίθηση μάλιστα του αλάθητου; Σύμφωνα με έρευνες, αυτό συμβαίνει τουλάχιστον από το 40% των Αμερικανών. «Το ChatGPT και άλλα αντίστοιχα προγράμματα (όπως Gemini και DeepSeek) λειτουργούν με βάση γλωσσικά μοντέλα, τα οποία έχουν εκπαιδευτεί με τεράστιο όγκο κειμένων από το Διαδίκτυο και άλλες πηγές. Μέσα από αυτήν την εκπαίδευση, έχουν μάθει να προβλέπουν ποια λέξη ή φράση είναι πιο πιθανό να ακολουθήσει σε μια πρόταση, με αποτέλεσμα να μπορούν να παράγουν κείμενα που μοιάζουν “ανθρώπινα”. Mπορούν, λοιπόν, να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στη φροντίδα υγείας του πληθυσμού κυρίως μέσω της λήψης και κατανόησης ιατρικής πληροφορίας ή ως τρίτη ή τέταρτη γνώμη, από ανθρώπους που γνωρίζουν πώς να τα χρησιμοποιούν και που κατανοούν τα λάθη, τις παραλείψεις και τα όριά τους. Αλλά ακόμη και έτσι δεν μπορούν να παρακάμψουν τους γιατρούς», τονίζει ο Κώστας Τσιλίδης, καθηγητής Επιδημιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και επίκουρος καθηγητής Επιδημιολογίας του Καρκίνου στο Imperial College του Λονδίνου. «Είναι επικίνδυνο οι ασθενείς να τα εμπιστεύονται. Δεν διαθέτουν την κλινική εμπειρία, την κρίση και την ενσυναίσθηση των ανθρώπων· η σχέση γιατρού – ασθενούς είναι από μόνη της θεραπευτική σε αρκετές περιπτώσεις».
«Αυτά τα προγράμματα δεν έχουν την κλινική εμπειρία και την ενσυναίσθηση των ανθρώπων· η σχέση γιατρού – ασθενούς είναι από μόνη της θεραπευτική σε αρκετές περιπτώσεις», λέει ο καθηγητής Επιδημιολογίας Κώστας Τσιλίδης.
Αυτή ακριβώς η σχέση είναι που αλλάζει δραματικά με την παρέμβαση της τεχνητής νοημοσύνης. «Στο προσεχές μέλλον, οι δυνατότητές της να υποκαταστήσει τον ρόλο του γιατρού θα αυξάνονται διαρκώς. Ηδη σε ορισμένους –περιορισμένους ακόμη– διαγνωστικούς τομείς οι επιδόσεις της είναι καλύτερες και από εκείνες εξειδικευμένων γιατρών. Εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης όπως το ChatGPT, όταν χρησιμοποιούνται σωστά, είναι ιδιαίτερα χρήσιμα, αν και όχι πάντοτε ακριβή. Οι επόμενες γενιές τέτοιων συστημάτων θα αναδιαμορφώσουν την ιατρική. Φανταστείτε τις δυνατότητες μιας Τ.Ν. με ισχυρή ικανότητα συλλογισμού και άμεση πρόσβαση σε ολόκληρη τη σχετική βιβλιογραφία για ασθένειες και θεραπείες. Η πρόκληση είναι να διασφαλίσουμε ότι θα λειτουργεί ως βοήθεια/υποστήριξη του ανθρώπου και όχι ως αυτόνομο και ανεξάρτητο υποκατάστατό του, χωρίς σαφή πρότυπα ασφαλείας, ηθικής ή λογοδοσίας», επισημαίνει ο Στέλιος Σμυρνάκης, καθηγητής Νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Harvard. «Μέσω τεχνητής νοημοσύνης, οι πολίτες έχουν εύκολη πρόσβαση σε εξειδικευμένες πληροφορίες και χρήσιμες συμβουλές, τις οποίες, υπό διαφορετικές συνθήκες, θα ήταν χρονοβόρο ή και αδύνατον να συγκεντρώσουν. Ομως στο στάδιο που βρίσκεται σήμερα η Τ.Ν., αυτά χρειάζονται επιβεβαίωση σε μια εμπεριστατωμένη συζήτηση με τον γιατρό τους».
Το ίδιο «ναι μεν, αλλά…», διατυπώνει και η Ζωή Κουρτζή, καθηγήτρια Πειραματικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Cambridge και ερευνήτρια στο Alan Turing Institute. «Τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, όπως το ChatGPT, έχουν τη δυνατότητα να συγκεντρώνουν γνώση από χιλιάδες πηγές και να αποκαλύπτουν συσχετισμούς που μπορούν να βοηθήσουν στην έγκαιρη διάγνωση, όμως χρειάζονται προσεκτική ερμηνεία. Ενδέχεται να παράξουν ψευδείς πληροφορίες ή να δημιουργήσουν συσχετισμούς που δεν είναι έγκυροι», λέει στην «Κ». «Απαιτείται πολλή δουλειά ακόμη για την ανάπτυξη εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης που θα επικυρώνονται με βάση ανθρώπινα δεδομένα και θα θεμελιώνονται σε μετρήσεις. Και πάντοτε θα είναι απαραίτητη η παρουσία ενός ανθρώπου/γιατρού στον κύκλο λειτουργίας τους, ώστε να διασφαλίζεται ότι η διάγνωση και η θεραπεία είναι προσαρμοσμένες σε κάθε μεμονωμένο ασθενή».
Χωρίς ακρίβεια
Η βιβλιογραφία έρχεται να επιβεβαιώσει τις επιφυλάξεις των επιστημόνων: η τεχνητή νοημοσύνη δεν προσφέρει ακριβείς και αξιόπιστες απαντήσεις σε πολύπλοκα και πολυπαραγοντικά ιατρικά ζητήματα που αφορούν την ανάλυση των συμπτωμάτων, τη διάγνωση και την επιλογή θεραπευτικής αγωγής. «Μάλιστα, όσο πιο πολύπλοκη και πολυπαραγοντική είναι μια ασθένεια, τόσο πιο αποθαρρυντικά είναι τα αποτελέσματα. Σε μια εποχή που η επιστήμη κάνει βήματα προς την ιατρική ακριβείας, η χρήση εργαλείων τα οποία δεν έχουν πρόσβαση σε μια ολιστική εικόνα του ασθενούς και σε πιο εξειδικευμένα δεδομένα δεν είναι ούτε επαρκής ούτε ασφαλής. Η ερευνητική μας ομάδα έχει διαπιστώσει ότι μοντέλα όπως το ChatGPT απαντούν σε ερωτήσεις χωρίς να χρησιμοποιούν απαραιτήτως όλες τις πληροφορίες –και ειδικά σχετικές εικόνες– που τους παρέχονται, κάτι που μπορεί να τα οδηγήσει σε σοβαρά λάθη», εξηγεί η Μαρία Βακαλοπούλου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Εφαρμοσμένων Μαθηματικών στην CentraleSupelec του γαλλικού πανεπιστημίου Paris Saclay και επικεφαλής ερευνήτρια στο ερευνητικό κέντρο «Αρχιμήδης». «Επιπροσθέτως, πειράματά μας με ασθένειες που επηρεάζουν τους πνεύμονες έδειξαν ότι η Τ.Ν. δεν λειτουργεί το ίδιο σωστά σε όλες τις ηλικιακές ομάδες ασθενών».
Λανθασμένη καθοδήγηση, ανύπαρκτες επιστημονικές δημοσιεύσεις
Ολοι οι επιστήμονες με τους οποίους επικοινωνήσαμε αναγνωρίζουν τα τεράστια οφέλη της τεχνητής νοημοσύνης στην ιατρική αλλά και τις παγίδες της για όσους δεν έχουν τη γνώση και την εμπειρία να φιλτράρουν αυτά που τους προσφέρει. «Στην ακτινοθεραπεία μας έχει δώσει τη δυνατότητα να προσαρμόζουμε μέσα σε λίγα λεπτά ένα πλάνο βάσει της ανατομίας κάθε ασθενούς και να εξασφαλίζουμε πιο στοχευμένες θεραπείες, με λιγότερες πιθανότητες επιπλοκών. Δεν έχει, όμως, μειώσει την ανάγκη για γιατρούς· αντίθετα, ακριβώς επειδή υπόκειται σε πολλούς ελέγχους, χρειαζόμαστε πιο πολλούς εξειδικευμένους γιατρούς και φυσικούς, οι οποίοι ελέγχουν διεξοδικά κάθε πλάνο που παράγεται μέσω Τ.Ν.», εξηγεί η Ελένη Γκίκα, καθηγήτρια και διευθύντρια του Τμήματος Ακτινολογίας και Ακτινοθεραπείας στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Βόννης, στη Γερμανία. «Παρ’ όλα αυτά, η τεχνητή νοημοσύνη, στη σημερινή της μορφή, δεν μπορεί να συναγωνιστεί έναν έμπειρο γιατρό, δεν είναι υποκατάστατο της επιστημονικής γνώσης και της κλινικής εμπειρίας. Χρειάζεται προσοχή, λοιπόν. Μια και αντλεί δεδομένα από το Διαδίκτυο, συχνά εφευρίσκει λανθασμένες πληροφορίες. Δεν είναι λίγες και οι περιπτώσεις που παραπέμπει σε επιστημονικές, υποτίθεται, δημοσιεύσεις που δεν υπάρχουν!».
«Οι κτηνίατροι έχουμε μάθει εδώ και πολλά χρόνια να ζούμε με τον… Dr. Google, τον οποίο συμβουλεύονται αρκετοί συμπολίτες μας. Τα τελευταία χρόνια, όμως, με την εμφάνιση εργαλείων όπως το ChatGPT, η τάση είναι πιο έντονη· οι απαντήσεις τους είναι πιο εξατομικευμένες και πειστικές, δίνοντας την εντύπωση μιας έγκυρης και σε βάθος πληροφορίας. Ετσι, όλο και πιο συχνά έρχομαι αντιμέτωπη με καλά ενημερωμένους, αλλά όχι πάντα σωστά καθοδηγημένους κηδεμόνες ζώων. Τους ζητώ να μου πουν τι βρήκαν, τους προτείνω να το κουβεντιάσουμε και να δούμε τι μπορεί να εφαρμοστεί στο δικό τους ζώο», λέει η Μαρία Λινού, πρόεδρος της Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρείας. «Αυτό το νέο τοπίο δεν το βλέπω ως απειλή: ο ρόλος μας δεν περιορίζεται στην παροχή γνώσης, αλλά περιλαμβάνει και τη σωστή ερμηνεία της πληροφορίας, τη διάγνωση, τη θεραπεία, την πρόληψη και, τελικά, τη δημιουργία εμπιστοσύνης. Η προσωπική επαφή με το ζώο, η κλινική εξέταση, η συζήτηση με τον φροντιστή και η κατανόηση του δεσμού που τους ενώνει είναι στοιχεία που καμία μηχανή δεν μπορεί να αντικαταστήσει».
Στην ακτινοθεραπεία η χρήση ΑΙ για παραγωγή πλάνου θεραπείας έχει οδηγήσει σε ανάγκη για περισσότερους γιατρούς που θα κάνουν διεξοδικούς ελέγχους, λέει η καθηγήτρια Ακτινολογίας Ελένη Γκίκα.
Την πεποίθησή του ότι η τεχνητή νοημοσύνη σύντομα θα επαναπροσδιορίσει τα σύνορα και το περιεχόμενο της ιατρικής εκφράζει και ο Πέτρος Κουμουτσάκος, καθηγητής Υπολογιστικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Harvard. «Στην καθημερινότητά μας, όμως, όσοι δεν είμαστε επαγγελματίες της υγείας, πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί. Ενα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο ίσως είναι χρήσιμο για μια πρώτη γνώμη και για συμβουλές σχετικά με τη διατροφή και την ευεξία, για παράδειγμα, αλλά σίγουρα δεν είναι σε θέση να κάνει διάγνωση. Γενικά, νομίζω ότι η Τ.Ν. θα είναι στο μέλλον πιο χρήσιμη στους γιατρούς, παρά σε εμάς, τους μέσους πολίτες. Και ενώ την επόμενη πενταετία πιθανότατα θα πρέπει να συνεχίσουμε να την κρατάμε “από το χέρι” οι άνθρωποι, μετά δεν αποκλείεται να αλλάξει εντελώς τον τρόπο άσκησης της ιατρικής».
ΥΓ.: Οταν ολοκληρώθηκε αυτό το κείμενο, το μοιράστηκα με το ChatGPT. «Πώς σου φαίνεται;», το ρώτησα. «Ενσωματώνεις πολύ καλά την έννοια της “ψευδούς βεβαιότητας” που δίνουν τα μοντέλα γλώσσας – αυτή είναι ίσως η πιο κρίσιμη ιδέα όλου του ρεπορτάζ», απάντησε…
