Δεν ήταν από τα θέματα που βλέπεις συνήθως στο πρωτοσέλιδο των New York Times. «Το ωροσκόπιό σας», έλεγε ο τίτλος, «είναι 2.000 ετών. Η θέση των άστρων έχει αλλάξει. Μπορεί να μην είστε το ζώδιο που μια ζωή νομίζατε». Πανικός! Μέσα σε λίγη ώρα το δημοσίευμα, που επιστράτευε την αστρονομία για να αμφισβητήσει την αστρολογία, είχε περισσότερα από 1.000 σχόλια. Το σχετικό βίντεο, που η εφημερίδα ανέβασε στο TikTok, είδαν πάνω από ένα εκατομμύριο χρήστες. Αμερικανοί αστρολόγοι απάντησαν με δικά τους –κατά βάσιν επικριτικά– βίντεο, και άλλα Μέσα, όπως η ιστοσελίδα του New York Magazine, The Cut, με δικά τους κείμενα.
Οι νέοι γκουρού
Ο σάλος δεν είναι, βέβαια, ανεξήγητος. Η πίστη στα άστρα, στα οποία εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να αναζητούν το πεπρωμένο τους, γνωρίζει νέα άνθηση. Εχει αναζωπυρωθεί στις νέες γενιές χάρη στα κοινωνικά δίκτυα.
Διάσημοι αστρολόγοι, όπως η Εϊμι Ντεμούρ και ο Τζόσουα Πίνγκλι, έχουν περισσότερους από ενάμισι και ένα εκατομμύριο ακολούθους σε TikTok και Instagram, όπου αναρτούν βίντεο στα οποία εξηγούν πώς εκλείψεις και ανάδρομοι θα επηρεάσουν συγκεκριμένα ζώδια.
Σύμφωνα με περυσινή έρευνα του Pew Research Center, την τελευταία δεκαετία και συγκεκριμένα από την πανδημία και μετά, παρατηρείται αύξηση στη δημοφιλία New Age δοξασιών όπως είναι η αστρολογία. Το 43% των γυναικών μεταξύ 18 και 49 ετών, και το 20% των ανδρών της ίδιας ηλικιακής ομάδας απάντησαν στην έρευνα που διεξήχθη στις ΗΠΑ ότι πιστεύουν στην αστρολογία. Τα αντίστοιχα ποσοστά για τους 50 ετών και άνω διαμορφώνονται σε 27% και 16% για γυναίκες και άνδρες, αντίστοιχα.
Ο τζίρος της παγκόσμιας βιομηχανίας της αστρολογίας το 2021 υπολογιζόταν στα 12,8 δισ. δολάρια, με την εκτίμηση μέχρι το 2031 να φτάνει στα 22,8 δισ., σύμφωνα με το Allied Market Research, ενώ ήδη μόνον η διαδικτυακή βιομηχανία της αστρολογίας στις ΗΠΑ αγγίζει τα 3 δισ. δολ. Περισσότεροι από 30 εκατομμύρια χρήστες χρησιμοποιούν την εφαρμογή αστρολογίας Co-Star, ενώ στο TikTok έχουν αναρτηθεί περισσότερα από 5,5 εκατομμύρια βίντεο με το hashtag #astrology.
Μάρκετινγκ στο χάος
Η συγκεκριμένη τάση δεν έχει αφήσει την Ελλάδα ανεπηρέαστη. Η Αγγελική Μανουσάκη, η επονομαζόμενη αστρολόγος της Gen Z και ινφλουένσερ, έχει πάνω από 10 εκατομμύρια likes στο TikTok, όπου έχει συγκεντρώσει σχεδόν 237.000 ακολούθους, ενώ πλησιάζει και τις 200.000 στο Instagram. «Το μεγαλύτερο μέρος του κοινού μου είναι από 24 μέχρι 30 ετών, το οποίο θεωρώ λογικό, γιατί αυτή είναι μια πολύ χαοτική περίοδος στη ζωή κάποιου και θέλεις κατεύθυνση, έστω αστρολογική», αναφέρει στην «Κ» η 31χρονη κ. Μανουσάκη.
Ξεκίνησε να αναρτά στο YouTube «ζωδιακά σκετσάκια» λίγο πριν από την πανδημία, σαν ένα πρότζεκτ marketing, το οποίο έχει σπουδάσει. «Δεν ήξερα από ζώδια», σημειώνει. Αλλά ήξερε ότι κάτι μπορεί να πετύχει όταν καλύπτει ένα κενό στην αγορά και, κατά τη δική της γνώμη, από την ελληνική αγορά έλειπε μια αστρολόγος των νέων.
Είχε δίκιο. Μέσα στην πανδημία, τα βίντεό της απέκτησαν γρήγορα απήχηση. Σύντομα την πλησίασε και η αστρολόγος Βάσια Κόντη, διευθύντρια της σχολής αστρολογίας «Εναλλακτική Παιδεία». «Μου είπε “αφού το κάνεις και σου αρέσει, είναι κρίμα να λες βλακείες”», συνεχίζει, και η κ. Μανουσάκη πήγε στη σχολή και έμαθε αυτό που περιγράφει ως «γλώσσα της αστρολογίας».
Η 24χρονη Δανάη, ιδιωτική υπάλληλος που παρακολουθεί βίντεο για το ζώδιό της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αναφέρει στην «Κ» ότι ακολουθεί μόνο ξένους αστρολόγους – και την Αγγελική Μανουσάκη. Καθώς είναι σε σχέση, την απασχολούν περισσότερο οι επαγγελματικές προβλέψεις.
Αρχαϊκή εμμονή
Τον περισσότερο κόσμο πάντως τον απασχολεί το ερωτικό πεδίο, τονίζει η κ. Μανουσάκη. «Εχω καταλάβει ότι ο κόσμος δεν έχει πολλά χόμπι και αυτό που τον τρώει όλη μέρα είναι κάτι γκομενικό – μου έχει τύχει γυναίκα που δεν είχε να φάει, όμως ήθελε να πληρώσει συνεδρία (σ.σ. κατά την οποία θα της ανέλυε τον προσωπικό της αστρολογικό χάρτη) για να μάθει τι κάνει ο άνδρας που την ενδιέφερε», λέει, συμπληρώνοντας ότι δεν κάνει συνεδρίες πλέον γιατί ο κόσμος «παθαίνει εμμονή».
Η Βάσια Κόντη σχολιάζει στην «Κ» ότι παρατηρούν την αύξηση στη δημοφιλία της αστρολογίας. Ξεκίνησαν την «Εναλλακτική Παιδεία» το 2013 – «από τότε έχουμε δει δεκαπλάσια αύξηση στους σπουδαστές», δηλώνει, αλλά και αλλαγή στο ποιοι είναι οι ενδιαφερόμενοι. Στην αρχή ήταν μικρές ομάδες από γυναίκες που ασχολούνταν με τα οικιακά – πλέον, υπογραμμίζει, πηγαίνουν άνθρωποι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, πράγμα που αρχικά την έκανε να αισθάνεται άβολα, αλλά έχει πλέον συνηθίσει.
Πέραν της σχολής, με το κοινό της –κατά βάσιν ηλικίας 45-54 ετών– επικοινωνεί κι εκείνη μέσω social media, κυρίως μέσω Facebook, όπου μοιράζεται τις εκτιμήσεις της. Δεν της αρέσει η λέξη «προβλέψεις»: «Η αστρολογία δεν έχει διαίσθηση, είναι μαθηματικοί υπολογισμοί», εξηγεί. Επιλέγει, επίσης, να μην κάνει πια πολλές συνεδρίες. Μόνο με ορισμένους πολιτικούς –«από όλα τα κόμματα»– και επιχειρηματίες: «Παλαιότερα έστελναν τις συζύγους τους, πλέον έρχονται κι οι ίδιοι».
Σε αναζήτηση πυξίδας
Τι κρύβεται όμως πίσω από αυτή την αστρολογική αναγέννηση, τι ψάχνει ο κόσμος στα ζώδια; «Ζούμε σε πάρα πολύ αβέβαιη και ρευστή εποχή μιας ψηφιακής υπερπραγματικότητας που ενέχει τρομερή έλλειψη ταυτότητας», λέει στην «Κ» ο Νίκος Ερηνάκης, επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας του Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών.
Ο κόσμος διάβαζε και παλαιότερα το ζώδιό του. Αλλά τώρα, τονίζει, συντελείται αυτή η στροφή προς την αστρολογία τόσο λόγω της ευκολίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης –με βίντεο και memes χιουμοριστικά και απλοποιημένα– όσο και λόγω εποχής. «Καλύπτεται η ανάγκη της αναζήτησης νοήματος σε εντελώς αβέβαιους καιρούς, αντιμετωπίζεται σαν κάτι υπερφυσικό, που θα μας δώσει έναν τρόπο να αυτοπροσδιοριστούμε, να έχουμε μια σταθερά», παρατηρεί.
Είναι μια εποχή στην οποία έχουν καταρρεύσει, θεωρεί, οι μεγάλες αφηγήσεις – από τη θρησκεία μέχρι την πολιτική. «Μέσω της αστρολογίας, πολλοί αισθάνονται ότι μπορούν να προβλέψουν τι θα τους συμβεί, να προετοιμαστούν για το τι έρχεται, αλλά εκφράζει και μια ναρκισσιστική τάση – τι ζώδιο είμαι εγώ, τι θα γίνει σ’ εμένα, τι μπορώ να κάνω για αυτό», δηλώνει. «Λίγη εύκολη ντοπαμίνη που γίνεται αυτοεκπληρούμενη προφητεία»…
«Φταίνε τα άστρα»
Η κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Αννα Κανδαράκη εστιάζει την προσοχή της στην ψευδαίσθηση του ελέγχου. «Οσο πιο πολύ ενημερωθώ για τα ζώδια και τους πλανήτες, τόσο θα αποκτώ την ψευδοασφάλεια ότι ξέρω τι να περιμένω, σε προσωπικό επίπεδο και σε επίπεδο σχέσης», αναφέρει.
Η ποπ αστρολογία δίνει τη δυνατότητα για εύκολη και ανάλαφρη κοινωνική συναναστροφή μεταξύ των νέων. Αλλά δεν τη θεωρεί ακίνδυνη. «Είναι μια μορφή αποποίησης ευθύνης, ότι δεν φταίω εγώ που δυσκολεύομαι στις σχέσεις γιατί έχω σελήνη στο τάδε ζώδιο ή δεν λειτούργησε η σχέση γιατί δεν ταιριάζουν τα ζώδιά μας – βολεύομαι σε ερμηνείες έξω από εμένα», επισημαίνει.
Μεγάλα ερωτήματα που αφορούν τον εαυτό και τις επιθυμίες απαιτούν σοβαρή εσωτερική αναζήτηση.
«Είναι πιο εύκολο να διαβάσει κάποιος τον χάρτη μου και να μου πει ποιος είμαι, αλλά σίγουρα είναι επιφανειακό, ακόμη και η προσμονή που δίνουν τα ζώδια –ότι θα φύγει, παραδείγματος χάριν, ο ανάδρομος κι όλα θα πάνε καλά– επιφέρει μια ψευδαίσθηση καθησυχασμού και μια παθητικότητα, δεν μπαίνεις στη διαδικασία αλλαγής», υπογραμμίζει στην «Κ».
Σύμφωνα με την εμπειρία της κ. Μανουσάκη, πολλοί δεν θέλουν να μοιραστούν το πρόβλημά τους με τον περίγυρό τους. «Θέλουν να ακούσουν κάτι αντικειμενικό για να πάρουν μια απάντηση, όλοι ζούμε σε μια αβεβαιότητα, ειδικά στο κομμάτι των σχέσεων», σημειώνει. Αλλά παραδέχεται πως πολλοί έχουν ροπή προς την αυτοεκπληρούμενη προφητεία. «Θέλουν να αποφασίζω εγώ για αυτούς», λέει, «για να μην έχουν την ευθύνη». Αλλά όπως και η κ. Κόντη, έτσι κι εκείνη δηλώνει ότι η αστρολογία, την οποία διαχωρίζουν από τη χαρτομαντεία και άλλες συναφείς ασχολίες, είναι στατιστική.
Ακούστε τον Δημόκριτο
Οι αστρονόμοι διαφωνούν κατηγορηματικά. «Ο Δημόκριτος λέει επί λέξει ότι τα αστέρια είναι πολύ μακριά κι αν κάποιο από αυτά μας επηρέαζε, θα μας είχε τραβήξει κοντά του», αναφέρει ο Ξενοφών Μουσάς, ομότιμος καθηγητής Φυσικής του Διαστήματος στο ΕΚΠΑ. Από την αρχαιότητα ακόμη, αναφέρει, αστρονόμοι που ήθελαν να βγάλουν χρήματα και λαοπλάνοι έλεγαν τα ζώδια.
Αλλά ο ίδιος τονίζει πως είναι απολύτως σίγουρος ότι η θέση που είχαν οι πλανήτες και τα άστρα όταν ο καθένας μας γεννήθηκε δεν επηρεάζει ούτε την προσωπικότητά μας ούτε την πορεία της ζωής μας. «Το 99% των αστρονόμων απορρίπτει την αστρολογία», αναφέρει, «ένα λεωφορείο που περνάει στη Θηβών αυτή τη στιγμή μάς επηρεάζει περισσότερο από ένα μακρινό αστέρι».
Ο Εμμανουήλ Πλειώνης, καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ και πρώην διευθυντής και πρόεδρος του Δ.Σ. του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, χαρακτηρίζει την αστρολογία «βασίλισσα των ψευδοεπιστημονικών θεωριών».
«Παρά τις καταφανείς αντιφάσεις της αλλά και την επιστημονική απόρριψή της με πλείστα όσα πειράματα και μελέτες, συνεχίζει να επιβιώνει ανά τους αιώνες, πιθανώς λόγω της διαχρονικής επιθυμίας του ανθρώπου να γνωρίζει τι του επιφυλάσσει το μέλλον, προκειμένου να χαλιναγωγήσει τους φόβους του για το άγνωστο».
Οσα σχετικά πειράματα έχουν γίνει, συνεχίζει, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι αστρολογικές προβλέψεις δεν διαφέρουν από αυτές της τυχαιότητας. Αλλά η τάση προς την αστρολογία εντείνεται σε περιόδους κρίσης και αβεβαιότητας, όπως η σημερινή εποχή. «Μια εποχή κατά την οποία ο ορθολογισμός και η επιστημονική μέθοδος αμφισβητούνται, παραχωρώντας τη θέση τους σε προσεγγίσεις της πραγματικότητας που εδράζονται στη μεταφυσική, την παραψυχολογία και τη συνωμοσιολογία», εξηγεί στην «Κ».
Η κ. Μανουσάκη βλέπει τα πράγματα υπό άλλο πρίσμα. «Ας χαλαρώσουν όλοι με το ότι δεν ισχύουν τα ζώδια – σε μια εποχή», αναφέρει, «που ανοίγεις ένα chat χωρίς ψυχή για να σου πει τι να κάνεις, καλό είναι να υπάρχουν και άνθρωποι που ασχολούνται με τις ενέργειες».
