Υπουργείο για Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και Ερευνα, αλλά από την επόμενη κυβέρνηση. Η σχετική, πρόσφατη εξαγγελία του πρωθυπουργού αντιμετωπίζεται από σημαντικούς ερευνητές ιδιαίτερα θετικά· ως «music in my ears», σχολίασε στην «Κ» Eλληνας πανεπιστημιακός σε εμβληματικό ξένο ΑΕΙ, αλλά με ένα «παράσιτο»: τη μετάθεση της υλοποίησής της σε μια διετία. Το σχέδιο είναι ιδιαίτερα δύσκολο, καθώς απαιτούνται χάραξη εθνικής στρατηγικής, χρηματοδότηση με βάση την προτεραιοποίηση των στόχων και αδιάβλητη αξιολόγηση στη διάθεση των κονδυλίων. Δηλαδή, ένα τελείως διαφορετικό τοπίο από την πολιτική αδιαφορία, που υποδηλώνουν τα τεκταινόμενα στον τομέα της έρευνας στην Ελλάδα, ο οποίος το τελευταίο διάστημα στιγματίζεται από καταγγελίες και παραιτήσεις επιφανών επιστημόνων.
«Η Ελλάδα έχει περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες, αλλά ανθρώπινο δυναμικό που μπορεί να διαπρέπει διεθνώς. Απαιτείται στρατηγικό πρόγραμμα», λέει ο Σπύρος Αρταβάνης-Τσάκωνας, καθηγητής στο Χάρβαρντ.
Ειδικότερα, ο κ. Μητσοτάκης δήλωσε ότι «η Ελλάδα πρέπει να αποκτήσει μόνιμο κονδύλι για την έρευνα στον προϋπολογισμό, με αξιοκρατία και αυστηρά κριτήρια αξιολόγησης επιδόσεων, ώστε οι ερευνητές μας να έχουν ορατότητα για τους κανόνες αλλά και για τους πόρους που έχουν στη διάθεσή τους». Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», το βασικό σχέδιο είναι στο νέο υπουργείο να υπαχθούν όλα τα πανεπιστήμια και όλα τα ερευνητικά κέντρα. Σήμερα τα περισσότερα ερευνητικά κέντρα εποπτεύονται από το υπουργείο Ανάπτυξης, στο οποίο υπάγεται η Γενική Γραμματεία Ερευνας, ενώ υπάρχουν ερευνητικά κέντρα –λιγότερα– και σε διάφορα άλλα υπουργεία.
Ιεραρχήσεις, συντονισμός
«Ο πρωθυπουργός εξήγγειλε ότι θα εξετάσει αυτά που η επιστημονική κοινότητα με συνεχή αρθρογραφία ζητάει επί πολλά χρόνια. Η αδιαφορία σε αυτές τις εισηγήσεις οδήγησε πριν από έξι μήνες σε παραίτηση πάνω από μισά μέλη του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ). Είναι πολύ θετικό ότι ο πρωθυπουργός, έστω και καθυστερημένα, κατανόησε τη σημασία του ενιαίου συντονισμού της έρευνας, τόσο στα ερευνητικά ιδρύματα όσο και στα ΑΕΙ, και τη σημασία ενός ανεξάρτητου οργανισμού που θα εγγυάται αξιοκρατία», ανέφερε στην «Κ» ο Αγγελος Χανιώτης, καθηγητής στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών στο Πρίνστον, μέλος της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ) και τέως μέλος του ΕΣΕΤΕΚ, προσθέτοντας ότι «η έρευνα χρειάζεται εθνική στρατηγική, δηλαδή ιεραρχήσεις, συντονισμό, συνέργειες μεταξύ φορέων και ανεξάρτητες και αυστηρές αξιολογήσεις. Αλλιώς οι δαπάνες, όσο κι αν αυξηθούν, δεν θα αξιοποιηθούν με τον καλύτερο τρόπο».
Προβλήματα
«Εδώ και χρόνια, έχει τεθεί το αίτημα για ενιαίο φορέα στην έρευνα. O πυρήνας της κακοδαιμονίας της ελληνικής έρευνας βρίσκεται στην έλλειψη στρατηγικής. Προτεραιότητες δεν υπάρχουν. Η ελάχιστη κρατική χρηματοδότηση είναι κατακερματισμένη και μη προβλέψιμη. Τα προγράμματα χρηματοδοτούνται συχνά –για να μην πει κανείς κατά κανόνα– χωρίς σοβαρή αξιολόγηση σε όλα τα επίπεδα. Τα αποτελέσματα της χρηματοδότησης δεν παρακολουθούνται ουσιαστικά. Τέλος, επικαλύψεις μεταξύ προγραμμάτων δεν εξετάζονται. Ταυτόχρονα, η έλλειψη στρατηγικής οδηγεί αναπόφευκτα τα προγράμματα που ανακοινώνονται κατά καιρούς να είναι έρμαια ιθυνόντων χωρίς να καλύπτουν ανάγκες, ώστε να ενισχυθεί ουσιαστικά η έρευνα στη χώρα», τονίζει ο Σπύρος Αρταβάνης-Τσάκωνας, ομότιμος καθηγητής Κυτταρικής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και τέως πρόεδρος του ΕΣΕΤΕΚ. «Η Ελλάδα έχει περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες, αλλά ανθρώπινο δυναμικό που έχει τη δυνατότητα να διαπρέπει διεθνώς. Για αυτό απαιτείται στρατηγικό πρόγραμμα», συμπληρώνει, εστιάζοντας στη σημασία της υπαγωγής της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της έρευνας κάτω από την ομπρέλα ενός υπουργικού χαρτοφυλακίου.
«Τα μεγάλα ΑΕΙ στο εξωτερικό κάνουν εκπαίδευση και δίνουν ισχυρά πτυχία για την αγορά εργασίας, αλλά ταυτόχρονα είναι και κορυφαίοι ερευνητικοί οργανισμοί. Οι προαγωγές στο Χάρβαρντ γίνονται με βάση το ερευνητικό έργο», παρατηρεί ο κ. Αρταβάνης-Τσάκωνας, εστιάζοντας την προσοχή του στη σημασία της κοινής κυβερνητικής πολιτικής σε επίπεδο στρατηγικής και συνεργειών, για την έρευνα που παράγεται στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα.
Βέβαια, η μετάθεση από τον κ. Μητσοτάκη της υλοποίησης της εξαγγελίας για το νέο υπουργείο μετά τις εθνικές εκλογές, δημιουργεί ενστάσεις. «Είναι απογοητευτικό ότι η υλοποίηση αυτών των ιδεών μετατίθεται για το μέλλον. Η καινοτομία δεν περιμένει τη λήξη κοινοβουλευτικών περιόδων και για την έρευνα, που εξελίσσεται ταχύτατα, μια διετία είναι μια αιωνιότητα», υπογραμμίζει ο κ. Χανιώτης. «Το γεγονός ότι ο πρωθυπουργός προσδιόρισε τον χρόνο επεξεργασίας σε περίπου δύο έτη, δείχνει ότι υπάρχουν πολλές ζυμώσεις που χρειάζεται να συμβούν για να υλοποιηθεί, το οποίο δημιουργεί μια ανησυχία για το τελικό αποτέλεσμα», δήλωσε στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Δροσάτος, καθηγητής Φαρμακολογίας και Συστημικής Φυσιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι των ΗΠΑ. «Μέχρι να δημιουργηθεί το σχετικό υπουργείο, η έρευνα χρειάζεται μια ανεξάρτητη αρχή που θα απλοποιήσει, θα ενιαιοποιήσει και θα βάλει σε τάξη τη διαδικασία αξιολόγησης των προτάσεων ερευνητικής χρηματοδότησης και επίβλεψης των ερευνητικών έργων», προσθέτει ο ίδιος, υπονοώντας και τις πρόσφατες καταγγελίες για τον τρόπο αξιολόγησης των αιτήσεων χρηματοδότησης στο πλαίσιο του έργου «Εμπιστοσύνη στα αστέρια μας».
Χρηματοδότηση
«Δεν είναι όλα μαύρα. Αυξήθηκε κατά 20% η χρηματοδότηση για την έρευνα, δόθηκαν 500 εκατ. για αγορά εξοπλισμού και υποδομές. Υπάρχει σημαντικό ερευνητικό έργο, το οποίο ωστόσο δεν γίνεται ευρέως γνωστό», σχολιάζει στην «Κ» ο Τάσος Γαϊτάνης, γ.γ. Ερευνας και Καινοτομίας στο υπ. Ανάπτυξης. Ο ίδιος, πάντως, παραδέχεται ότι το θεσμικό πλαίσιο είναι ιδιαίτερα γραφειοκρατικό, ενώ υπάρχει πολυκερματισμός. Οπως επισημαίνει, «συμφωνώ με τη θεσμοθέτηση υπουργείου Ερευνας. Τώρα δεν έχουμε θέσει προτεραιότητες στα ερευνητικά αντικείμενα, ενώ οι διαδικασίες χρηματοδότησης είναι αργές. Στην έρευνα, βέβαια, έχει μεγάλη σημασία η ιδέα αλλά και η ταχύτητα αξιοποίησής της».
