Αίσθηση προκάλεσε η έκταση που έλαβε έρευνα από έγκριτους επιστήμονες του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του ΕΚΠΑ σχετικά με τη συγκέντρωση υπερφθοριωμένων αλκυλιωμένων ουσιών (PFAS) σε αυγά ελευθέρας βοσκής.
Για τη μελέτη, η οποία αναρτήθηκε πριν από λίγες ημέρες στο περιοδικό Science of The Total Environment, αναλύθηκαν αυγά από οικόσιτες κότες σε πέντε περιοχές της χώρας (Ηλεία, Αττική, Βοιωτία, Μαγνησία και Σέρρες), με σκοπό να διαπιστωθεί η παρουσία επικίνδυνων χημικών ουσιών.
Τα αποτελέσματα έδειξαν πως σε όλα τα δείγματα ανιχνεύθηκαν δεκάδες ενώσεις PFAS –οι λεγόμενες «παντοτινές χημικές ουσίες» που δεν αποδομούνται εύκολα στο περιβάλλον–, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις οι συγκεντρώσεις ξεπέρασαν τα όρια ασφαλείας της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Παράλληλα, βρέθηκαν υπολείμματα φυτοφαρμάκων και φαρμακευτικών ουσιών, με την Ηλεία να εμφανίζει τα υψηλότερα επίπεδα ρύπανσης.
Πόσο όμως πρέπει να ανησυχούν οι καταναλωτές που προμηθεύονται το συγκεκριμένο προϊόν ζωικής προέλευσης από κοινά σημεία; Δύο συγγραφείς της μελέτης καθώς και ο πρόεδρος του ΕΦΕΤ, Αντώνιος Ζαμπέλας, εξηγούν στην «Κ» πώς συνδέονται τα PFAS με τα αυγά, τι έδειξαν οι έλεγχοι σε μεγάλες μονάδες αλλά και ποια είναι η πιο ασφαλής επιλογή για τους καταναλωτές.
Τι έδειξε η έρευνα
Η εν λόγω έρευνα ξεκίνησε το 2023, όταν ο καθηγητής του τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Νάσος Στασινάκης, συνέλεξε αυγά ελευθέρας βοσκής από οικόσιτες κότες σε Αττική, Βοιωτία, Ηλεία, Μαγνησία και Σέρρες. «Ο λόγος που αποφασίσαμε να συλλέξουμε αυγά και όχι κάποιο άλλο τρόφιμο είναι ότι τα αυγά χρησιμοποιούνται από την ερευνητική κοινότητα ως δείκτες ρύπανσης, κυρίως επειδή τα PFAS έχουν την τάση να συσσωρεύονται σε αυτά», εξηγεί στην «Κ».
Η ανάλυση έδειξε πως ακόμη και στα πιο «καθαρά» αυγά βρέθηκαν τουλάχιστον 17 ενώσεις PFAS, ενώ στα πιο επιβαρυμένα ο αριθμός έφτασε τις 24.
Οπως επισημαίνει στην «Κ», η δειγματοληψία ήταν τυχαία, αλλά ελήφθη από περιοχές που δεν θεωρούνται σε μεγάλο βαθμό βιομηχανοποιημένες. «Τα δείγματα από αυγά που συλλέξαμε δεν ήταν από αχυρώνες που βρίσκονται δίπλα σε κάποιο εργοστάσιο. Οι Σέρρες είναι μία καθαρά αγροτική περιοχή, η Ηλεία είναι επίσης αγροτική περιοχή, με την ιδιαιτερότητα βέβαια πως έχει ένα αεροδρόμιο σε κοντινή απόσταση. Στην Αττική τα δείγματα τα συλλέξαμε από το Λαύριο», εξηγεί.
Τα αποτελέσματα έδειξαν πως σε 9 από τα 17 δείγματα τα PFAS ξεπέρασαν τα ανώτατα επιτρεπτά όρια της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ενώ από τα συνολικά 46 PFAS που ελέγχθηκαν, τα 36 εντοπίστηκαν σε δείγματα. Ειδικότερα η ανάλυση έδειξε πως ακόμη και στα πιο «καθαρά» αυγά βρέθηκαν τουλάχιστον 17 ενώσεις PFAS, ενώ στα πιο επιβαρυμένα ο αριθμός έφτασε τις 24.
Αναλύοντας τα αποτελέσματα, ο αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου και καθηγητής Αναλυτικής Χημείας του Τμήματος Χημείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Νικόλαος Θωμαΐδης, σημειώνει πως οι πιο υψηλές συγκεντρώσεις PFAS σε δείγματα προέρχονταν από τα κοτέτσια στην αγροτική περιοχή γύρω από τη Βοιωτία καθώς και στον νομό Ηλείας, ενώ υψηλά ήταν και τα νούμερα στις Σέρρες.
Ρωτώντας τον κ. Θωμαΐδη τι σημαίνει πρακτικά η υπέρβαση του ορίου PFAS (βάσει των προδιαγραφών της Ε.Ε.) σε ένα δείγμα αυγού, ο ίδιος σημειώνει πως στην ουσία από τα συγκεκριμένα σημεία που έγινε η δειγματοληψία οι άνθρωποι θα έπρεπε να καταναλώνουν συγκεκριμένο αριθμό αυγών. «Από τα συγκεκριμένα κοτέτσια δεν ενδείκνυται η κατανάλωση περισσότερων από 3-4 αυγών την εβδομάδα σε εφήβους και ενήλικες, καθώς έτσι θα υπήρχε υπέρβαση και της κατανάλωσης PFAS που συνιστάται», σημειώνει. Τονίζεται πως από την Ε.Ε. έχουν οριστεί ως όριο τα 4,5 νανογραμμάρια σωματικού βάρους ανά εβδομάδα για το άθροισμα των τεσσάρων βασικών PFAS (PFOS, PFOA, PFNA, PFHxS).
Ανάγκη για περισσότερα δεδομένα
Οι ειδικοί διευκρινίζουν πως στα αποτελέσματα της δειγματοληψίας ναι μεν υπάρχει υπέρβαση του ορίου των PFAS, ωστόσο, συγκριτικά με τα δείγματα άλλων χωρών όπως η Γαλλία, το Βέλγιο, η Γερμανία και η Ολλανδία, η Ελλάδα παρουσιάζει τις μικρότερες συγκεντρώσεις.
Η πρόσφατη έρευνα δεν καταδεικνύει ότι τα ελληνικά αυγά είναι επικίνδυνα συνολικά, αλλά αναδεικνύει την ανάγκη να ενισχυθούν ακόμη περισσότερο οι μηχανισμοί ελέγχου, ειδικά για τα παντοτινά χημικά
«Δεν είναι ψέμα πως από τα αποτελέσματα μάς δημιουργήθηκε αρχικά αμηχανία και εν συνεχεία ανησυχία, καθώς δεν περιμέναμε πως θα ανιχνεύονταν PFAS σε τόσα δείγματα και θα υπήρχαν υπερβάσεις των ορίων. Είναι σαφές πως ο ΕΦΕΤ έχει την υποχρέωση να συνεχίσει τους συστηματικούς ελέγχους αλλά και να δημοσιοποιήσει τα στοιχεία από τα ευρήματά του, πράγμα που δεν έχει κάνει για τους ελέγχους του 2024», προσθέτει ο κ. Στασινάκης.
Υπάρχει ασφαλής επιλογή;
Σημειώνεται πως εν αντιθέσει με τα δείγματα της συγκεκριμένης έρευνας τα οποία ελήφθησαν τυχαία από αυγά ελευθέρας βοσκής τοπικών παραγωγών, στην αγορά ο καταναλωτής μπορεί να βρει όλα τα είδη αυγών, από τα κλωβοστοιχίας μέχρι αυγά αχυρώνα, ελευθέρας βοσκής και βιολογικά. Παρότι διαφέρουν κυρίως ως προς τον τρόπο εκτροφής και το κόστος, όλα υπόκεινται στους απαιτούμενους ελέγχους.
Δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας για τα αυγά που φτάνουν στον καταναλωτή μέσω μεγάλων παραγωγικών μονάδων και πιστοποιημένων εκτροφέων, καθώς αυτά περνούν από πολλαπλούς ελέγχους, τόσο των ίδιων των επιχειρήσεων όσο και του ΕΦΕΤ
Γι’ αυτό και, σύμφωνα με τον κ. Θωμαΐδη, δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας για τα αυγά που φτάνουν στον καταναλωτή μέσω μεγάλων παραγωγικών μονάδων και πιστοποιημένων εκτροφέων, καθώς αυτά περνούν από πολλαπλούς ελέγχους, τόσο των ίδιων των επιχειρήσεων όσο και του ΕΦΕΤ. Η πιο ασφαλής επιλογή για το κοινό, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι να αγοράζει μόνο από πηγές που υπόκεινται σε επίσημη εποπτεία, καθώς το θεσμικό πλαίσιο είναι αυστηρό και οι δειγματοληπτικοί έλεγχοι διενεργούνται συστηματικά. Η πρόσφατη έρευνα, όπως διευκρινίζει, δεν καταδεικνύει ότι τα ελληνικά αυγά είναι επικίνδυνα συνολικά, αλλά αναδεικνύει την ανάγκη να ενισχυθούν ακόμη περισσότερο οι μηχανισμοί ελέγχου, ειδικά για τα παντοτινά χημικά.
Τι έδειξαν οι έλεγχοι του ΕΦΕΤ σε μεγάλες μονάδες
Σχολιάζοντας την έρευνα ο πρόεδρος του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων στην Ελλάδα, Αντώνιος Ζαμπέλας, σημειώνει πως είναι αδύνατον να ελεγχθούν όλοι οι μεμονωμένοι αχυρώνες στην Ελλάδα, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τον έλεγχο του ελαιολάδου.
«Υποχρέωση του ΕΦΕΤ είναι οι τακτικοί έλεγχοι στις μεγάλες μονάδες εκτροφής ορνιθοειδών, οι οποίοι αφενός προμηθεύουν τη συντριπτική πλειοψηφία προϊόντων ζωικής προέλευσης σε επιχειρήσεις πώλησης, αφετέρου κάνουν εξαγωγές», προσθέτει.
Ο ΕΦΕΤ σκοπεύει απο το 2026 να αυξήσει τόσο τα δείγματα από αυγά στην ελληνική επικράτεια όσο και τον έλεγχο για στοιχεία PFAS σε αυτά. Σε κάθε περίπτωση η επιλογή κατανάλωσης αυγών από μεμονωμένους αχυρώνες γίνεται με την ευθύνη του καταναλωτή
Επικαλούμενος τα στοιχεία από ελέγχους του ΕΦΕΤ σε 20 μεγάλες μονάδες κτηνοτροφίας ορνιθοειδών το 2024, τονίζει πως δεν βρέθηκαν ίχνη PFAS σε δείγματα αυγών, ενώ η μη συμμόρφωση ορίων σε υπολείμματα φυτοφαρμάκων ήταν της τάξης του 1-2%, με επιτρεπτό όριο από την Ε.Ε. το 5%.
«Είναι σαφές πως η αύξηση των PFAS στο περιβάλλον μπορεί να αποτελέσει δυνάμει απειλή για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Ο ΕΦΕΤ σκοπεύει από το 2026 να αυξήσει τόσο τα δείγματα από αυγά στην ελληνική επικράτεια όσο και τον έλεγχο για στοιχεία PFAS σε αυτά. Σε κάθε περίπτωση η επιλογή κατανάλωσης αυγών από μεμονωμένους αχυρώνες γίνεται με την ευθύνη του καταναλωτή», καταλήγει ο κ. Ζαμπέλας.
