«Θα σας τακτοποιήσω στα δωμάτιά σας και θα τα πούμε αργότερα. Πάω να πάρω μέρος σε ένα διαδικτυακό board meeting», μας είπε ο οικονομολόγος και ξενοδόχος Λάμπρος Δημοσθένους, την ώρα που χαζεύαμε με τον Νίκο Κοκκαλιά το υπέροχο κτήμα που έφτιαξε με τη σύζυγό του Αλίκη, μια ανάσα από τη Χαλκίδα. Εκτείνεται σε πολλά στρέμματα, έχει έναν αναπαλαιωμένο ξενώνα και φιλοξενεί 37 στειρωμένες γάτες, εξ ου και ονομάστηκε Mad Cat Farm. Διαθέτει υπέροχη θέα σε ένα φράγκικο κάστρο, δύο βυζαντινά πυργάκια, λιόδεντρα και μια αυτοκαθαριζόμενη με άλγη λιμνούλα –αντί πισίνας– που τραβά όλα τα πτηνά και τα βατράχια της περιοχής. Ενας μικρός παράδεισος.
Το πιο εντυπωσιακό ωστόσο δεν είναι το ωραίο περιβάλλον, αλλά η ιστορία του ζεύγους και η ποιότητα ζωής που έχουν επιτύχει. Και οι δύο γεννημένοι και μεγαλωμένοι στη Νότιο Αφρική, εκείνος κυπριακής καταγωγής, εκείνη βρετανικής. Ηρθαν νιόπαντροι στην Αθήνα για να φύγουν από το Απαρτχάιντ. Εκαναν οικογένεια, παιδιά, εγκαταστάθηκαν στα νότια προάστια. Ο Λάμπρος, ορκωτός λογιστής, εργάστηκε ως ανώτατο στέλεχος σε πολλές εταιρείες και τράπεζες: «Εβλεπα συναδέλφους να αγοράζουν σπίτια στα νησιά της μόδας, Μύκονο, Τζια. Ελεγα από μέσα μου πως δεν υπάρχει περίπτωση να φανταστώ τον εαυτό μου να στριμώχνομαι σε ουρές σε πλοία και να τσακώνομαι με τους άλλους για λίγο χώρο».
«Απόδραση» από την Αθήνα
Η αφορμή να μετακομίσουν στην Εύβοια ήρθε όταν πια τα παιδιά ανεξαρτητοποιήθηκαν και τα κεντρικά της τράπεζας όπου εργαζόταν ο κ. Δημοσθένους πήγαν από τη λεωφόρο Συγγρού στη Βαρυμπόμπη. «Ημουν πια σε ηλικία που μου φαινόταν αδιανόητο να θέλω μία-μιάμιση ώρα οδήγηση από το σπίτι μου στο Καλαμάκι μέχρι το γραφείο. Εφυγα και πήρα την αποζημίωσή μου. Αναζητήσαμε ένα μέρος που να απέχει το πολύ μία ώρα από την Αθήνα, να έχει βουνό και θάλασσα, πρόσβαση σε νοσοκομείο και γιατρούς, μεγάλη πόλη κοντά. Επειδή η έκταση που αγοράσαμε το 2008 είχε μέσα και ένα παλιό σπίτι, είπαμε να φτιάξουμε έναν ωραίο ξενώνα, ώστε να βγαίνουν κάποια έξοδα συντήρησης. Και τώρα δουλεύω διαδικτυακά σε Δ.Σ. θυγατρικών ελληνικής τράπεζας στο εξωτερικό».
«Well», συμφώνησε και η Αλίκη. «Δεν θέλαμε να εργαζόμαστε στο Mad Cat Farm με ρυθμούς ξενοδοχείου, αλλά να περνάμε ωραία γνωρίζοντας καινούργιους ανθρώπους. Να τους ευχαριστιόμαστε και όντως έτσι έχει γίνει μέχρι τώρα. Και αν συμβεί κάτι αισθανόμαστε ασφάλεια. Ολα είναι δίπλα μας, παιδιά και εγγόνια μάς επισκέπτονται πολύ συχνά», προσέθεσε με τα εξαιρετικά ελληνικά της.
Λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα, πάλι στο Ληλάντιο, ένα ακόμα ζευγάρι, νεαρής ηλικίας αυτήν τη φορά, προσπαθεί να φτιάξει το μέλλον του με επίκεντρο την οινοπαραγωγική περιοχή. Ο Φοίβος Παπαστρατής μεγάλωσε στη Βουλιαγμένη, αλλά η οικογένεια του δικηγόρου πατέρα του είχε ρίζα στη Χαλκίδα. Και έτσι μαζί με τη Χαλκιδαία σύντροφό του Μαρία Μιχαηλίδου παράγουν εξαιρετικά κρασιά με ετικέτες που βρίσκεις στα καλύτερα αθηναϊκά εστιατόρια, ενώ το κτήμα τους είναι επισκέψιμο. Μας περίμεναν στην παλιά αγροικία του 1896 που θύμιζε γαλλική εξοχή.
«Το περίεργο είναι ότι αντί να έρχονται Αθηναίοι να ζήσουν στη Χαλκίδα, πολλοί Χαλκιδαίοι μετακόμισαν στην πρωτεύουσα και πηγαινοέρχονται για να εργαστούν στην Εύβοια. Ισως φταίει ότι η πόλη δεν αναπτύσσεται όπως πρέπει στην κοινωνική και εμπορική της ζωή λόγω της γειτνίασης με το Κέντρο. Υπάρχει ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας. Εχει λ.χ. εξαιρετική αγορά, αλλά πολλοί ντόπιοι θα κατεβούν ώς το Σύνταγμα ή σε mall για να ψωνίσουν. Το ίδιο και με το φαγητό σε ένα τοπικό κατάστημα εστίασης, αν ο λογαριασμός περάσει τα 40 ευρώ θα τους φανούν ακριβά, ενώ οι ίδιοι άνθρωποι θα πληρώσουν 100 ευρώ αν δειπνήσουν σε ένα αθηναϊκό εστιατόριο και δεν θα τους ενοχλήσει», εξηγούν.
«Αλλα πράγματα που κρατούν τη Χαλκίδα σε μια καχεξία είναι το γεγονός ότι δεν έχει την ίδια βιομηχανική δυναμική με σαπούνια, τσιμέντα, τούβλα που είχε κάποτε, αλλά ούτε και φιλοξενεί κάποιο τμήμα πανεπιστημιακό», λέει η Μαρία. «Σήμερα είναι το μέρος για την ημερήσια απόδραση των Αθηναίων για τσίπουρα και θαλασσινά. Αυτό όμως την αδικεί», τονίζουν.
Κυψέλες παραγωγής
Τα μεγάλα εργοστάσια όπως της Σέλμαν και της Νεοσέτ δεν υπάρχουν πια, αλλά μερικές τοπικές επιχειρήσεις που φτιάχνουν εξαιρετικά προϊόντα προσπαθούν να τα φέρουν βόλτα σε ρευστό περιβάλλον. Οπως τα γαλακτομικά Τσόκου, μια οικογενειακή επιχείρηση που φτιάχνει τα νοστιμότερα γιαούρτια. Επισκεφθήκαμε τη μονάδα και συναντήσαμε την 23χρονη Αναστασία Τσόκου που βοηθάει τη θεία της, Μίνα και τη γιαγιά της Αλεξάνδρα στη δουλειά.
«Παλιά το σπίτι μας ήταν πάνω από το εργαστήριο και έτσι μεγάλωσαν κυριολεκτικά μέσα στη μυρωδιά του γάλακτος. Τελειώνω τώρα τις σπουδές μου στο ΠΑΠΕΙ, γνώρισα την Αθήνα, ταξίδεψα στην Ευρώπη, έμεινα στο κέντρο της Χαλκίδας, αλλά αυτό που με τραβάει είναι η φύση της Εύβοιας. Η επέκτασή μας πέραν του νησιού είναι δύσκολη γιατί υπάρχουν πολύ μεγάλοι παίκτες και δεν μπορούμε να βρούμε τόσο φρέσκο γάλα από ντόπιους. Δεν το βάζουμε κάτω όμως». «Εγώ θα ήθελα να κρατήσω περισσότερα εγγόνια εδώ, αλλά δεν τα βλέπω να ξαναγυρίζουν πίσω», λέει η γιαγιά της Αλεξάνδρα.
«Τα παιδιά εδώ μεγαλώνουν πολύ καλύτερα, έχουν χρόνο για τους φίλους τους και για μια πιο ωραία παιδική ηλικία. Είναι όλα πιο ανθρώπινα και αυτήν την ηρεμία που αποκτούν την έχουν προίκα και αργότερα στη ζωή τους».
Tι θα έπρεπε να γίνει ώστε η Χαλκίδα να αναπτυχθεί σωστά; «Να βελτιωθούν οι υποδομές της αλλά και να αξιοποιήσει ορισμένα από τα προτερήματά της, κάτι που μέχρι τώρα δεν έχει κάνει», αναφέρει ο επιχειρηματίας Σπύρος Γεροντίτης την ώρα που τρώγαμε σε ένα ωραίο παραθαλάσσιο ταβερνάκι δίπλα στον Οργανισμό Λιμένων Εύβοιας, του οποίου προΐσταται. «Είναι ένας τόπος που ζει και αναπνέει από το νερό, έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή ανάμεσα σε όλες τις ελληνικές πόλεις, όπως επίσης είναι και στραμμένος στη θάλασσα σε αντίθεση με άλλα μέρη, όπως λ.χ. το Ηράκλειο. Αυτήν την περίοδο επεξεργαζόμαστε το νέο masterplan του λιμανιού που όταν εγκριθεί θα δημιουργηθεί εδώ μια καλά οργανωμένη μαρίνα. Επίσης, όλη η Χαλκίδα και τα πέριξ έχουν εξοχικές κατοικίες, αλλά όχι ισχυρό τουρισμό. Και αυτό μπορεί να αλλάξει. Θα μπορούσαμε, παράλληλα, να ακολουθήσουμε τα βήματα της Ισπανίας όπου πόλεις ολόκληρες έχουν μεταμορφωθεί προς το καλύτερο προσελκύοντας συνταξιούχους από το εξωτερικό. Εχουμε όλες τις βασικές παροχές, υπάρχουν υπηρεσίες υγείας, μέρη ψυχαγωγίας. Στα θετικά βάλτε ότι είναι ο ιδανικός τόπος να κάνεις οικογένεια και να μεγαλώσεις παιδιά. Επιχειρηματικά, οι δραστηριότητες είναι διαμοιρασμένες, δίχως την τουριστική μονοκαλλιέργεια που έχουν άλλες πόλεις και τις κάνει ευάλωτες σε κρίσεις, όπως είδαμε με την COVID. Αυτό που σίγουρα πρέπει να αλλάξει είναι να βελτιωθούν οι υποδομές. Η πρόσβαση στην πόλη, το οδικό δίκτυο προς την υπόλοιπη Εύβοια, η καθαριότητα, η συχνότητα της διασύνδεσης του προαστιακού. Οι Ελληνες είναι γεννημένοι γκρινιάρηδες και συχνά δεν αγαπούν αυτό που έχουν. Οσοι όμως εξ ημών έχουν ταξιδέψει και ζήσει αλλού, τότε ναι, εκτιμάμε την ποιότητα ζωής που έχουμε εδώ», τονίζει ο παλιός πολίστας που έπαιξε στην ομάδα της Χαλκίδας το 1985 και μας έστειλε να δούμε την προπόνηση των νέων παικτών στο δημοτικό κολυμβητήριο.
Σπορ και τέχνη
Εκεί μας περίμενε ο προπονητής τους Γιάννης Αλαφάκης, ο οποίος μας παρουσίασε με καμάρι τους πιτσιρικάδες που παίζουν στην ιστορικότερη αθλητική ομάδα της Εύβοιας, η οποία γνώρισε εθνικές και ευρωπαϊκές επιτυχίες. «Είμαι στις πισίνες από τα 14 μου χρόνια και τώρα φέρνω τον γιο μου. Ο ναυταθλητισμός στη Χαλκίδα είναι πολύ μεγάλη υπόθεση, όχι μόνον στο πόλο αλλά και σε άλλα σπορ όπως η ιστιοπλοΐα, το καγιάκ, η κολύμβηση. Σε αντίθεση με την Αθήνα, τα παιδιά εδώ μεγαλώνουν πολύ καλύτερα, έχουν χρόνο για τους φίλους τους και για μια πιο ωραία παιδική και εφηβική ηλικία. Είναι όλα πιο ανθρώπινα και αυτήν την ηρεμία που αποκτούν την έχουν προίκα και αργότερα στη ζωή τους. Είναι τεράστιο πλεονέκτημα σε πέντε λεπτά να είσαι στη θάλασσα χειμώνα – καλοκαίρι».
Πέραν των θαλάσσιων αθλημάτων, η Χαλκίδα ευτύχησε να έχει και ένα καταπληκτικό εικαστικό εργαστήρι που ίδρυσε ο Χαλκιδαίος Δημήτρης Μυταράς και η γυναίκα του Χαρίκλεια. Η συμβολή του στη διαπαιδαγώγηση είναι δίχως υπερβολές κομβική, μας εξηγεί η Αμαλία Καλαθέρη, γενική γραμματέας του θεσμού: «Μέσα σε 46 χρόνια έχουν περάσει 25.000 άνθρωποι, οπότε μπορεί να πει κανείς ότι γαλουχήθηκαν γενιές και γενιές εδώ. Ιδρύθηκε το 1979 με τη βοήθεια του τότε δημάρχου Γιάννη Σπανού. Αρχικά ξεκίνησε για ενηλίκους, αλλά πολύ γρήγορα απλώθηκε και στα παιδιά. Και μάλιστα ύστερα από μια έρευνα που κάναμε στους αποφοίτους, το συγκινητικό είναι ότι πολλοί μαθητές όταν ήρθε η ώρα να σπουδάσουν διάλεξαν επαγγέλματα που σχετίζονταν με τα εικαστικά. Εγιναν αρχιτέκτονες, γραφίστες, διακοσμητές και βέβαια ζωγράφοι, γλύπτες. Το εργαστήρι τούς μπόλιασε με αισθητικό κριτήριο και την επιτυχία του ζήλεψαν και άλλοι μιμητές μέσα στα χρόνια, έγινε λ.χ. ένας ωραίος σύλλογος για τον χορό και μια θεατρική ομάδα. Το δυσάρεστο είναι ότι τουλάχιστον οι μισοί εκ των αποφοίτων του εργαστηρίου μας είναι πια εκτός Χαλκίδας, κυρίως στο εξωτερικό. Βέβαια, ο περισσότερος πληθυσμός έφυγε μετά την αποβιομηχάνιση του 1990 και η πόλη δεν ανέκτησε τη βιομηχανική της δύναμη».
Μικρασιατικής καταγωγής, η κ. Καλαθέρη τονίζει: «Ο πατέρας μου ήταν από την Αρτάκη και εγώ μεγάλωσα σε ένα καθεστώς χρόνιου πένθους για τις χαμένες πατρίδες. Παρά τη δύσκολη προσαρμογή τους οι ξεριζωμένοι –18.000 σε όλη την Εύβοια– έδωσαν νέα πνοή στη Χαλκίδα που το 1923 είχε μόλις 17.000 κατοίκους. Εκτός από φθηνά εργατικά χέρια προσέφεραν πολλά, οργανώθηκαν σε συλλόγους, μόρφωσαν τα παιδιά τους, πρόκοψαν γρήγορα και ακόμα και σήμερα είναι ζωντανά κύτταρα της κοινωνίας».
Οι Μικρασιάτες πάντως ήρθαν σε ένα περιβάλλον που είχε έναν πολυπολιτισμικό απόηχο. Μουσουλμάνοι, Χριστιανοί και Εβραίοι είχαν συνυπάρξει εντός των τειχών της παλιάς πόλης που σήμερα έχουν γκρεμιστεί. Συναντήσαμε τον Μαΐρ Μαΐση στη Συναγωγή της Χαλκίδας και μας μίλησε για την ιστορία της κοινότητας. «Ηταν από τις αρχαιότερες ρωμανιώτικες κοινότητες της Ελλάδας και της Ευρώπης που ύστερα εμπλουτίστηκε και από Σεφαραδίτες και γνώρισε μεγάλη άνθηση. Η εβραϊκή Χαλκίδα ήταν πνευματικό κέντρο. Εγώ είμαι ιταλικής καταγωγής και οι πρόγονοί μου ήρθαν εδώ από το 1600. Πολλοί Εβραίοι ασχολούνταν με τα υφάσματα», τονίζει.
«Ούτε κατσαρόλι»
«Το ευτύχημα είναι ότι στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι περισσότεροι γλίτωσαν και θανατώθηκαν μόνον όσοι υπέστησαν προδοσία. Οι υπόλοιπες 65 οικογένειες προσεταιρίστηκαν τους αντάρτες και σκόρπισαν στα χωριά. Γεννημένος το 1935 τα έζησα αυτά. Κρυφτήκαμε στη Στενή. Πολλοί χωρικοί μάς βοήθησαν διότι ήταν πελάτες μας. Μας στάθηκαν περισσότερο από τους κατοίκους της πόλης. Σήμερα κάποιοι Ευβοιώτες και Χαλκιδαίοι έχουν αναγνωριστεί στο Γιαντ Βασέμ ως Δίκαιοι των Εθνών, όπως λ.χ. η οικογένεια του Σωτήρη Παπαστρατή που ο εγγονός τους φτιάχνει κρασιά. Οταν γυρίσαμε από τις κρυψώνες μας μετά το πέρας του πολέμου δεν υπήρχαν οι περιουσίες μας, ούτε σπίτι να κοιμηθούμε ούτε κατσαρόλι να πιούμε νερό. Εμείς χάσαμε το βιος μας, από τα πολλά σπίτια που κάποτε είχαμε, μας έδωσαν ένα μόνο πίσω για να μείνουμε όσοι από την οικογένεια επιστρέψαμε. Υπήρχε για πολλά χρόνια μια σιωπή και στους ίδιους τους δικούς μας για τη δύσκολη επάνοδο. Πίεζα τον πατέρα μου να μάθω, δεν ήθελε καθόλου να αναφέρεται σε αυτά. Σήμερα ζούνε εδώ καμιά 50αριά, οι υπόλοιποι έχουν εγκατασταθεί Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Ισραήλ, Αμερική, παντού… Ελπίζουμε σε μια αιμοδότηση της μικρής μας κοινότητας από Ισραηλινούς που έρχονται να αποκτήσουν σπίτια στην Εύβοια και την ακτή της Βοιωτίας».
Η πόλη έσβησε την ιστορία της
Η αρχιτέκτων Ελένη Γκίνη έχει δει μεγάλη αλλαγή στο πελατολόγιό της από τότε που οι Ισραηλινοί ανακάλυψαν την Εύβοια. «Εχουν κατανόηση και ξέρουν ακριβώς τι θέλουν, είναι ωραίο να συνεργάζεσαι με τους ανθρώπους αυτούς. Από το Ισραήλ θέλουν τέσσερις ώρες για να πάνε από το αεροδρόμιό τους στο Τελ Αβίβ έως το εξοχικό τους στα μέρη μας. Βλέπουν την ομορφιά αλλά και τη γειτνίαση με την Αθήνα σαν μεγάλο ατού. Η ίδια η Εύβοια ωστόσο είναι υπανάπτυκτη εξαιτίας του πολύ κακού οδικού της δικτύου. Είναι κρίμα διότι στη φύση της μπορεί να βρει κανείς τοπία που θυμίζουν νεραϊδόδασος μέχρι και Κυκλάδες. Αν βελτιωνόταν ο προαστιακός ώστε σε 40-45 λεπτά να είσαι στην πρωτεύουσα, θα μιλούσαμε για μια άλλη πόλη».
Αλλο ένα ζήτημα που τη θλίβει είναι ότι η Χαλκίδα έχασε πολλά από τα ομορφότερα κτίριά της για να αποκτήσει τις πολυκατοικίες της Αθήνας. «Υπήρχαν ωραία νεοκλασικά, ωραία δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής που γκρεμίστηκαν. Ανήκω στη γενιά που είδε την πόλη να αλλάζει. Εχει μείνει μόνο ένας πυρήνας στη γειτονιά της Αγίας Παρασκευής, όπου βρίσκεται η Συναγωγή και το τζαμί. Επίσης, είμαστε καλοκαιρινή πόλη που δεν έχει θερινό, διότι έκλεισαν όσοι κινηματογράφοι είχαμε. Πολιτιστικά θα μπορούσαμε να τα πηγαίνουμε καλύτερα».
Η έλλειψη αυτοεκτίμησης φταίει που οι Χαλκιδείς συμβιβάζονται με το να είναι η ταβέρνα θαλασσινών των Αθηναίων κάθε Σάββατο; Μπορεί ναι, μπορεί όχι, αλλά σίγουρα η πόλη έχει αποκτήσει μερικούς εξαίρετους επαγγελματίες στην εστίαση, όπως ο Βαγγέλης Μπιθικούκης που έχει ένα κομψό εστιατόριο. «Η Χαλκίδα για τους Αθηναίους είναι κυρίως γεύση, αυτή είναι η δίοδος που τη γνωρίζουν. Είναι σαν να βγαίνουν στη Γλυφάδα ή την Κηφισιά για φαγητό. Και επειδή μένουν 2-3 ώρες δεν βλέπουν και κάτι παραπάνω. Μεγάλωσα στην κουζίνα, στην ψαροταβέρνα του παππού μου, στην παραλία του Μύτικα. Στην αρχή σέρβιρα και μετά βοηθούσα τη γιαγιά στο μαγείρεμα που ήταν εκπαιδευμένη στη ζωή στο κτήμα με μελίσσια, ζαρζαβατικά και ψάρια. Ηξερε να δίνει γεύση από πολύ απλά υλικά. Οπότε στο μυαλό μου η οικογένεια και το μαγαζί ταυτίστηκαν, και όταν έρχεται κάποιος για φαγητό νομίζω ότι έρχεται στην κουζίνα του σπιτιού μου. Η Αθήνα είναι τεράστια δεξαμενή πελατών για εμάς, ευχή και κατάρα μαζί. Σε περιορίζει στην ανάπτυξή σου, ο κόσμος πλακώνει όλος μαζί Σάββατο βράδυ και Κυριακή μεσημέρι, ενώ αν είχαμε σταθερή ροή θα ήταν πολύ καλύτερα».
«Γκρέμισαν τα τείχη και κανένας δεν νοιάστηκε. Οσοι είχαν νεοκλασικά στη Χαλκίδα ήθελαν να τα πουλήσουν για να πάρουν διαμέρισμα στην Αχαρνών».
«Το πρόβλημα με τη Χαλκίδα είναι κυρίως οι δρόμοι», συνεχίζει. «Η είσοδος στην πόλη εκείνες τις ώρες αιχμής είναι προβληματική και δεν σηκώνει μεγάλη εισροή, ούτε έξοδο. Αν φτιάξεις τις υποδομές, τα υπόλοιπα γίνονται μόνα τους. Νομίζω παίζει ρόλο ότι αυτοί που έρχονται δεν είναι ψηφοφόροι. Σου λένε όσοι ασχολούνται, “ας περιμένουν και δυο ώρες, είναι συνηθισμένοι οι Αθηναίοι”. Πολύ λάθος άποψη. Οι ρυθμοί εδώ σε κάνουν λίγο πιο ήρεμο, δεν τρελαίνεσαι από τον θόρυβο και την ένταση, έχει βουνό και θάλασσα, ψάρι και κρέας, μονοπάτια και κολύμπι. Το νησί είναι χωρισμένο στα τρία, η Βόρειος Εύβοια σχετίζεται με τον Βόλο και τη Θεσσαλία, η Κεντρική με την Αττική και η Νότιος με τις Κυκλάδες». Μήπως τελικά αυτή η πολυδιάσπαση αφαιρεί από τη δυναμική μιας ακέραιης ταυτότητας; «Δεν υπάρχει τοπική συνείδηση, φαγητά, τραγούδια, κουλτούρα. Μόνο στην Κύμη και τη Λίμνη βρίσκει κανείς τοπικότητα», μας λέει ο Κωνσταντίνος Δημητούλης, που κατάγεται από το Αϊβαλί, σπούδασε φιλολογία και αρχιτεκτονική, εργάστηκε στον δήμο ως μηχανικός και είναι ιστοριοδίφης.
«Στη Χαλκίδα ο πληθυσμός ήταν εισερχόμενος και όχι αυτόχθων. Στα νεότερα χρόνια ήρθαν οι πρόσφυγες με τον δικό τους πολιτισμό, ενώ ο πληθυσμός εμπλουτίστηκε από δασκάλους, δημόσιους υπαλλήλους. Δεν υπάρχει ιστορική μνήμη εδώ. Γκρέμισαν τα τείχη και κανένας δεν νοιάστηκε. Τους ενδιέφερε μόνο να αποκτήσουν περιμετρικά οικόπεδα. Οσοι είχαν νεοκλασικά στη Χαλκίδα ήθελαν να τα πουλήσουν για να πάρουν διαμέρισμα στην Αχαρνών. Οι μεγάλοι βιομήχανοι δεν ήταν Χαλκιδαίοι. Ηταν από άλλα μέρη της Εύβοιας. Εχω γράψει πέντε βιβλία για ανθρώπους σπουδαίους που πέρασαν από την Εύβοια και τη Χαλκίδα, άφησαν το χνάρι τους και δεν τους ξέρει κανείς. Οταν έκανα την έρευνά μου, έλεγαν ορισμένοι, “αμάν πια αυτή η μανία σου με τους πεθαμένους!”. Λογικό λοιπόν είναι να λένε όλοι οι ξένοι: “Πάμε στη Χαλκίδα για θαλασσινά”! Εχετε ακούσει να λένε: “Να δούμε το νέο αρχαιολογικό μουσείο”; Οχι!».
Φύγαμε από τη Χαλκίδα με συναισθήματα ανάμεικτα. Και με τη βεβαιότητα ότι αυτός ο δορυφόρος των Αθηνών έχει όλα τα φόντα να γίνει ένα αυτόνομο άστρο.
