Εδώ στην Παναγία Σουμελά, την Ιερά Μονή των Ποντίων, όλοι μιλούν για θαύματα. Ηλικιωμένοι άνδρες έχουν έρθει να εκπληρώσουν το τάμα τους στην Παναγιά «που τους έγιανε», «με μια λαμπάδα ίσα με το μπόι τους». Γυναίκες ήρθαν να παρακαλέσουν τη Μεγαλόχαρη να τους χαρίσει ένα παιδί. Γιαγιάδες προσκυνούν στα γόνατα να δουν τα εγγόνια τους να «μεγαλώνουν παλικάρια και κοπελιές», ενώ άνθρωποι με αναπηρίες προσεύχονται «σκυφτοί, για να σηκωθούν όρθιοι».
Δεκαπενταύγουστος, αλλά το λαϊκό προσκύνημα για τον εορτασμό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου έχει ξεκινήσει από την Τετάρτη το απόγευμα. Κάθε χρόνο στη γιορτή της Παναγίας, χιλιάδες επισκέπτες (Πόντιοι και μη) από όλη την Ελλάδα, επισκέπτονται την Ιερά Μονή για να προσκυνήσουν αλλά και για να συμμετάσχουν στις εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται στον χώρο. Θα απολαύσουν από ποντιακούς παραδοσιακούς χορούς έως τραπεζώματα με κοκορέτσι και περέκ (πίτα στο τηγάνι), εδέσματα με ποντιακή νότα, και θα πουν τις ιστορίες των προγόνων τους.
Είναι απόγευμα και στο γραφείο του Σωματίου «Παναγία Σουμελά» τρατάρουν ελληνικό καφέ και τσιριχτά (ποντιακούς λουκουμάδες). Ο πρόεδρος του Σωματείου Παναγιώτης Τανιμανίδης, ο οποίος συνεχίζει την παράδοση από τον πατέρα του, μιλάει με τον πατέρα Αρτέμιο στη βεράντα, αλλά η γραμματέας του συλλόγου με προτρέπει να τους διακόψω. «Θα μιλάνε έως το βράδυ», με προειδοποιεί γελώντας. Διακόπτω και ο κύριος Τανιμανίδης θα μας διηγηθεί την ιστορία της Σουμελά.
Πάνω στους πρόποδες του Βερμίου, κοντά στην Καστανιά Ημαθίας, η Μονή της Παναγίας Σουμελά αποτελεί σημαντικό προσκυνηματικό τόπο ειδικά για τους Πόντιους. Θεμελιώθηκε το 1951, με πρωτοβουλία του συγγραφέα Φίλωνα Κτενίδη και του συλλόγου «Παναγία Σουμελά», με σκοπό να αναβιώσει την ιστορική Μονή Παναγίας στο όρος Μελά του Πόντου, κοντά στην Τραπεζούντα. Η μονή λειτουργούσε από τον 4ο αιώνα έως την καταστροφή της το 1922 από τους Τούρκους, ενώ τα κειμήλια που σώθηκαν, μαζί με την εικόνα της Παναγίας, φυλάσσονταν για μία εικοσαετία στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας πριν μεταφερθούν στη νέα μονή. «Η εικόνα είναι πολύ σημαντική για εμάς, είναι θαυματουργή, και όταν ήρθε εδώ αισθανθήκαμε σπίτι μας. Επιθυμία των Ποντίων ήταν να βρεθεί κάποιο μέρος βραχώδες και ήσυχο, παρόμοιο με αυτό στον Πόντο, ώστε να χτιστεί η “Νέα” Μονή που θα φιλοξενούσε την εικόνα. Και βρέθηκε εδώ, σε ένα τοπίο που μας θύμιζε τον Πόντο».
Καθώς ο κόσμος στην Παναγία Σουμελά πληθαίνει για να παραστεί στη λειτουργία, ο κύριος Τανιμανίδης τονίζει πως «η παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα είναι κομμάτι ενός έθνους. Στέλνουμε πάντοτε ένα μήνυμα ηχηρό που πιστεύω ότι από το καμπαναριό της μελωδίας φεύγει. Τόσο ηχεί αυτό το μήνυμα που σπάει την εκκωφαντική σιωπή του καμπαναριού του Πόντου, με την έννοια ότι εκεί υπάρχει μια σιγή. Μένει μόνο το Πατριαρχείο μας. Οι Πόντιοι όμως είμαστε εδώ και συνεχίζουμε παρά τη γενοκτονία. Η Παναγία Σουμελά λοιπόν, κοντά στη θρησκευτική εορτή που γιορτάζεται εδώ και 16-17 αιώνες από τη δημιουργία του μοναστηριού στον Πόντο, έχει μια παρουσία τέτοια ώστε το ποντιακό στοιχείο, παράλληλα με τον οργανωμένο χώρο και τα σωματεία, να δίνει κάθε χρόνο αυτό το μήνυμα εδώ στα υψώματα του φιλόξενου Βερμίου», σημειώνει ολοκληρώνοντας την αναδρομή στο παρελθόν.
Περήφανη για την καταγωγή της είναι και η Κική Φωτιάδου, ιδιοκτήτρια καταστήματος με εικόνες και άλλα θρησκευτικά κειμήλια, στην πλατεία της Μονής. «Η καταγωγή μας είναι καθαρά ποντιακή, από το Καρς, την Τραπεζούντα. Στην Κωνσταντινούπολη υπήρχε ένας τάφος με το όνομα Αγαμέμνων Φωτιάδης χαραγμένο πάνω, Πατριάρχης, ο οποίος ήταν και πρόγονός μας. Σήμερα συγκεντρώνεται εδώ ο κόσμος για να θυμηθεί, να μοιραστεί μνήμες. Παρ’ όλα αυτά δεν είμαστε μόνο οι Πόντιοι που ερχόμαστε να προσκυνήσουμε, η Παναγία η Σουμελά προστατεύει τους πάντες», λέει με κατάνυξη στην «Κ».
Την ιστορία των Ποντίων του Ελληνισμού μνημονεύει και ο κύριος Κωνσταντίνος, πρόεδρος ενός ανεπίσημου συλλόγου Ποντίων από τη Θεσσαλονίκη, οι οποίοι συναντιούνται τακτικά για να θυμηθούν και να γιορτάσουν. «Ξεκινήσαμε να ερχόμαστε εδώ σε ηλικία 17-18 χρονών και μέχρι σήμερα που είμαι 42, έρχομαι συνεχόμενα για πολλά χρόνια εδώ με την οικογένεια, με τους φίλους, με όλο τον κόσμο. Είμαστε άνθρωποι που μας αρέσει να τιμάμε την Παναγία. Η εικόνα μας είναι ιερή για μας τους Ποντίους και πάντα λέμε να βοηθάει η Παναγία στα ποντιακά. Μια κουβέντα, μια φράση που είναι για όλο τον κόσμο».
Λίγο πιο κάτω στα παγκάκια γύρω από την εκκλησία μαζεύονται και οι Ρομά. Η κυρία Δήμητρα έχει φτάσει εδώ από τη Θεσσαλονίκη, με την οικογένειά της. «Αυτή είναι η νύφη μου», δείχνει μια νεαρή κοπέλα με ένα παιδί στην αγκαλιά. «Η Παναγιά μας το έδωσε», λέει με σιγουριά για να περιγράψει ένα έθιμο που έχουν οι Ρομά, την «Τσαμπίκα τάμα παιδί», όπου προσκυνούν την Παναγιά μαζί με μια κούκλα για να τους δώσει παιδιά. «Η Σουμελιώτισσα δίνει παιδιά σαν την Παναγία Τσαμπίκα», λέει η μαυροφορεμένη γυναίκα, αναφερόμενη σε ένα θαυματουργό εικόνισμα της Παναγιάς στη Ρόδο, γνωστή για τα θαύματά της για τεκνοποίηση.
Για θαύματα κάνει λόγο και ο πατήρ Χριστόδουλος. «Η Παναγία μας. Παντού θαύματα. Αυτό που βίωσα και αυτό που μπορώ να πω με βεβαιότητα είναι ότι η Παναγία μας εδώ στο Βέρμιο δίνει παιδιά στα άτεκνα ζευγάρια. Εγώ έγινα τρεις φορές στα τρία χρόνια, τα οποία διακονώ ως εφημέριος του προσκυνήματος, μάρτυρας τέτοιας ευλογίας σε ζευγάρια, τα οποία δεν μπορούσαν να αποκτήσουν παιδί, με τη χάρη της Παναγίας μας. Με την προσευχή της η Παναγία μας έδωσε παιδιά. Ηρθαν και τα βάφτισα εδώ με το όνομα της Σουμελά», υποστηρίζει. «Οποιος πιστεύει, πιστεύει».
Αυτό που είναι όμως εξίσου σημαντικό για τον πατέρα Χριστόδουλο, όπως εξηγεί, είναι το γεγονός ότι πλέον στην εκκλησία καταφεύγουν και πολλοί νέοι. «Αυτό που μας χαροποιεί ιδιαίτερα είναι ότι προσέρχονται με πολλή πίστη και με πολλή αγάπη, ιδίως τις ημέρες αυτές του εορτασμού, για να αποδώσουν την πρέπουσα τιμή στο πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου. Εμείς αυτό που συναντούμε εδώ είναι πόνος. Ο κόσμος είναι πονεμένος, έχει πολλά προβλήματα. Και έρχονται με πολλή πίστη για να μπορέσουν να λάβουν μια πνευματική ενίσχυση από το πρόσωπο της κοινής μας Μητέρας και της Υπεραγίας Θεοτόκου. Και μια αγκαλιά».
«Οι περισσότεροι από εμάς, είχαμε γιαγιάδες και παππούδες κι έχουμε ακούσει ιστορίες. Προσπαθούμε να διατηρήσουμε κάποια πράγματα ζωντανά, να τα μεταδώσουμε και στους επόμενους που έρχονται», θα πει και η Στεφανία Τανιμανίδη, διευθύντρια του «Σωματείου Παναγία Σουμελά», και εκπρόσωπος της νέας γενιάς. «Τη γιαγιά μου την Κασσιανή τη θυμάμαι κάθε Δεκαπενταύγουστο εδώ να μαγειρεύει για όλο τον κόσμο. Εφτιαχνε μια ποντιακή σούπα με αγελαδινό βούτυρο. Και έλεγαν οι παλιοί ιστορίες. Ο μπαμπάς του παππού μου ήταν παπάς. Ηρθε η κακή η ώρα και πήγε ο Τούρκος αξιωματικός να τους πει ότι πρέπει να φύγουν. Και είπε ο Παπαγιώργης “εγώ αν δεν λειτουργήσω, δεν φεύγω”. Και πήγε στην εκκλησία. Λειτούργησε. Μετά έφυγε με τα έντεκα παιδιά του, τόσα είχε. Ηρθε στην Ελλάδα με όλες τις κακοτυχίες, με όλα τα προβλήματα. Δεν ξεχνάμε. Η Παναγιά η Σουμελά είναι εδώ για όλους τους ανθρώπους που χρειάζονται στήριξη», λέει κλείνοντας για να υποδεχθεί τους επισήμους.
«Δώστε μερικά χρήματα να πάρετε ευλογία», διαλαλεί ένας εθελοντής που μοιράζει κεριά στον κόσμο. Σε ένα πεζούλι πιο πέρα μια μελαχρινή γυναίκα έχει δακρύσει, παίρνει αγκαλιά τον γιο της. Κρέμονται αμέτρητα τα τάματα δίπλα στην εικόνα της Παναγίας. Σε λίγο θα ξεκινήσει η περιφορά της στο προαύλιο. Και έπειτα θα ακολουθήσει πανηγύρι. «Με λίγο κρασάκι ξεχνάς τον πόνο σου», λέει ο κύριος Ευθύμης, μέλος του Σωματείου, για να μου θυμίσει να πάρω πρόσφορο πριν φύγω.
