Από τότε που θυμάται τον εαυτό του, το αρχαίο μαρμάρινο θραύσμα κατείχε περίοπτη θέση στο σαλόνι του σπιτιού τους, στη Χιλή. Ηταν μικρό, διαστάσεων μόλις 8,2 επί 11,4 εκατοστών, αλλά κουβαλούσε μια μεγάλη ιστορία. «Ο πατέρας μου ήταν μέλος του πολεμικού ναυτικού της Ιταλίας, ταξίδευε πολύ στη Μεσόγειο και τη δεκαετία του 1930 είχε επισκεφθεί την Αθήνα», θυμάται ο Ενρίκο Τόστι-Κρότσε. «Ανέβηκε στην Ακρόπολη σε εκείνο το ταξίδι και πήρε μαζί του αυτό το κομμάτι ως ενθύμιο. Μου έλεγε ότι ήταν από τον Παρθενώνα».
Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο πατέρας του, Γκαετάνο, υπηρετούσε αρχιμηχανικός σε ιταλικό υποβρύχιο. Νότια της Κρήτης δέχτηκαν βρετανικά πυρά και βυθίστηκαν. Δεν προηγήθηκε ναυμαχία, οι Βρετανοί είχαν κατορθώσει να υποκλέψουν τα σήματα που εξέπεμπε το υποβρύχιο και να εντοπίσουν την πορεία του. Ο Γκαετάνο ήταν ένας από τους διασωθέντες, που έπειτα αιχμαλωτίστηκαν και εστάλησαν από τους Βρετανούς στην Ινδία. Μετά τη λήξη του πολέμου επαναπατρίστηκε και το 1947 απέκτησε τον πρωτότοκο γιο του, τον Ενρίκο Τόστι-Κρότσε.
«Φοβόταν ότι μπορεί να ξεσπάσει και τρίτος παγκόσμιος πόλεμος και γι’ αυτό αποφάσισε να μεταναστεύσουμε. Εγκατασταθήκαμε στη Χιλή το 1950», λέει εκείνος. Το 1994 ο πατέρας του πέθανε. Από τα υπάρχοντά του ο Τόστι-Κρότσε ξεχώρισε, μεταξύ άλλων, αυτό το αρχαίο μαρμάρινο θραύσμα. Θυμόταν ακόμη όσα του είχε πει ο πατέρας του. Το τοποθέτησε, όπως λέει, στην είσοδο του δικού του σπιτιού και κάθε φορά που κάποιος τον επισκεπτόταν συνήθιζε να διηγείται την ιστορία του. Για εκείνον αυτό το αντικείμενο ήταν και μια ανάμνηση από τον πατέρα του.
Η επιστροφή
Στις αρχές του 2025, όμως, σκέφτηκε ότι αυτό το αρχαίο αντικείμενο έπρεπε να επιστραφεί εκεί όπου πραγματικά ανήκει. Αφορμή, όπως λέει, ήταν κάποιο δημοσίευμα που είδε για το ελληνικό αίτημα επαναπατρισμού των Γλυπτών του Παρθενώνα. Αρχικά επικοινώνησε μέσω e-mail με την ελληνική πρεσβεία στη Χιλή και εξέφρασε την πρόθεσή του. Λίγο καιρό αργότερα διήνυσε τα 850 χιλιόμετρα που χωρίζουν την πόλη του από το Σαντιάγο και παρέδωσε ο ίδιος το μαρμάρινο θραύσμα. Ανέφερε ότι είναι συγκινημένος από «τον δίκαιο αγώνα της Ελλάδας να ανακτήσει τα Γλυπτά του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο».
«Δεν θα ήταν δίκαιο να το κρατήσω στο σπίτι μου, το έκανα επειδή αυτό έπρεπε», λέει σε τηλεφωνική επικοινωνία με την «Κ» ο Τόστι-Κρότσε, 78 ετών σήμερα και συνταξιούχος ηλεκτρονικός μηχανικός. «Για εμένα ήταν μια απλή κίνηση, αλλά για την Ελλάδα κατάλαβα ότι είναι κάτι σημαντικό. Ισως δώσει το έναυσμα και σε άλλους να κάνουν κάτι παρόμοιο».
«Ο πατέρας μου ήταν μέλος του πολεμικού ναυτικού της Ιταλίας και τη δεκαετία του 1930 επισκέφθηκε την Αθήνα. Ανέβηκε στην Ακρόπολη και πήρε μαζί του αυτό το κομμάτι ως ενθύμιο».
Πρόσφατα το μαρμάρινο θραύσμα παραδόθηκε στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλεως Αθηνών και εξετάστηκε από αρχαιολόγους. Σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού, προέρχεται από μαρμάρινη σίμη (υδρορροή) και διατηρεί το άνω τμήμα εγχάρακτης διακόσμησης ανθεμίου, πλαισιωμένου από άνθη λωτού. Δεν προέρχεται από τον Παρθενώνα, αλλά αποδίδεται σε αρχαϊκό ναό οικοδομημένο στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Πιθανόν να πρόκειται για το αναφερόμενο στις αρχαίες πηγές ως Εκατόμπεδον, δωρικό περίπτερο ναό, πρόδρομο του Παρθενώνα, που ανεγέρθηκε επί Πεισιστράτου γύρω στα 550-570 π.Χ.
«Για την Ελλάδα ο επαναπατρισμός κάθε πολιτιστικού αγαθού, που παρανόμως έχει εξαχθεί, μας δίνει μεγάλη χαρά και ικανοποίηση. Πιστεύουμε ακράδαντα ότι όλες οι παρανόμως εξαχθείσες αρχαιότητες, από οποιαδήποτε χώρα, πρέπει να επιστραφούν στον τόπο προέλευσής τους, στον λαό που ανήκουν, ως μέρος της συλλογικής του ταυτότητας», είχε δηλώσει με αφορμή τον επαναπατρισμό η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. «Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς επιτυγχάνεται μόνο μέσα από τη συνεργασία, την αλληλοβοήθεια και την αλληλοκατανόηση».
Σημαντική κίνηση
Η Χιλιανή δικηγόρος Παζ Ζάρατε λέει στην «Κ» ότι η απόφαση να επιστρέψει οικειοθελώς το αρχαίο αντικείμενο στην Ελλάδα είναι μια σημαντική κίνηση. Ο κάτοχος του θραύσματος θα μπορούσε να είχε προσεγγίσει κάποιον συλλέκτη αρχαιοτήτων, ενδεχομένως και κάποιο μουσείο για να διαθέσει εκεί το αντικείμενο, αλλά δεν το έπραξε και ακολούθησε τον σωστό δρόμο.
Η Ζάρατε έχει ζήσει για 15 χρόνια στη Βρετανία και έχει παρακολουθήσει την υπόθεση της διεκδίκησης των Γλυπτών του Παρθενώνα. Οπως επισημαίνει, παρότι ο συντηρητικός βρετανικός Τύπος μπορεί να παραμένει πιο επιφυλακτικός, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ανεβαίνει η υποστήριξη των πολιτών προς το ελληνικό αίτημα. Η ίδια, ως νομικός, παρείχε συμβουλές στην πρεσβεία της Χιλής στο Λονδίνο για το αίτημα της επιστροφής ενός αγάλματος από το Βρετανικό Μουσείο στο Νησί του Πάσχα. Το άγαλμα αφαιρέθηκε από Βρετανούς τοπογράφους το 1868. Οπως τονίζει η δικηγόρος, για τους ιθαγενείς Ράπα Νούι το άγαλμα δεν είναι ένα απλό αντικείμενο, θεωρούσαν ότι είναι ένας ζωντανός πρόγονός τους.
Τον προσεχή Νοέμβριο, με αφορμή την πραγματοποίηση συναυλίας για τον Μίκη Θεοδωράκη, η ελληνική πρεσβεία στο Σαντιάγο της Χιλής προγραμματίζει να τιμήσει τον Τόστι-Κρότσε για την επιστροφή του μικρού μαρμάρινου θραύσματος. «Με εξέπληξε όταν το πληροφορήθηκα», λέει εκείνος. «Δεν νομίζω ότι αξίζω αυτό το μεγάλο ευχαριστώ. Ηταν μια απλή χειρονομία μέσα από τα βάθη της καρδιάς μου».
