Γεννιόμαστε και τα δωμάτια πλημμυρίζουν πολύχρωμα μπαλόνια. Οικογένεια και φίλοι μαζευόμαστε σε βαφτίσια, γάμους –τελευταία έγιναν μόδα ακόμη και τα πάρτι αποκάλυψης του φύλου του μωρού–, αποφοιτήσεις και γενέθλια. Ολα τα μεγάλα γεγονότα της ζωής μας τα γιορτάζουμε, τα σχεδιάζουμε, τα οργανώνουμε. Ολα… εκτός από ένα. «Ο θάνατος αποτελεί κι αυτός μέρος της ζωής, αλλά ειδικά στην Ελλάδα δεν του δείχνουμε τον σεβασμό που του αρμόζει. Η κηδεία οργανώνεται συχνά όπως όπως από κάποιον συγγενή, σπάνια κάποιος λέει λίγα λόγια για τον άνθρωπο που φεύγει», λέει η Τέα Κουράκη, δημιουργός μιας νέας εφαρμογής που σου δίνει τον έλεγχο την ύστατη ώρα. «Ζούμε μόνο μια φορά, αλλά και πεθαίνουμε μόνο μια φορά, σωστά;», συμπληρώνει, αποκαλύπτοντας και το σκεπτικό πίσω από το όνομα της εφαρμογής. ΥΟDO: You Only Die Once.
«Κάποιοι αποζητούν συναισθηματικό “κλείσιμο”, άλλοι να δώσουν απαντήσεις πριν τους πάρει το μυαλό η άνοια», λέει η Τέα Κουράκη, δημιουργός της ΥΟDO.
Με καριέρα στο μάρκετινγκ στον ιδιωτικό τομέα και σήμερα υπεύθυνη Διαχείρισης Περιεχομένου στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον, η Τέα είχε πάντα μια κρυφή επιθυμία, να δημιουργήσει κάτι που θα λύνει ένα υπαρκτό πρόβλημα. Κάπως έτσι άρχισε να τριβελίζει στο μυαλό της η σκέψη ότι οι άνθρωποι φεύγουν «χρωστώντας» λόγια παρηγοριάς, λόγια αγάπης, εξηγήσεις που δεν έδωσαν. «Η ζωή είναι απρόβλεπτη, είναι σημαντικό να έχουμε μεριμνήσει για τα τελευταία μας λόγια. Εχουμε ανθρώπους που αγαπάμε, οικογένεια, φίλους ή ακόμα και ανθρώπους που έχουμε πληγώσει και θα θέλαμε να μπορούσαμε να τους απευθυνθούμε χωρίς κάποιος να μας μπλοκάρει», εξηγεί. Το YODO επιτρέπει σε κάποιον να αφήσει μήνυμα σε όποιον επιθυμεί, το οποίο θα παραδοθεί μετά τον θάνατό του. Πώς γίνεται αυτό; Ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ο χρήστης καλείται να κάνει «τσεκ ιν» στην εφαρμογή, δηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο ότι είναι καλά. Εάν αμελήσει να κάνει κάποιο «τσεκ ιν», η εφαρμογή επικοινωνεί με εκπροσώπους που έχει ορίσει ο ίδιος, που πιστοποιούν ή όχι ότι έχει «φύγει». Σημειώνεται ότι οι εν λόγω delegates δεν έχουν πρόσβαση στα μηνύματα, εκτός κι αν είναι οι αποδέκτες τους. Και πάλι, θα μπορέσουν να τα διαβάσουν μόνο μετά τον θάνατό του. «Υπάρχουν γύρω μας άνθρωποι εσωστρεφείς που δεν αγαπούν την αντιπαράθεση, αλλά αποζητούν closure, συναισθηματικό “κλείσιμο”. Αλλοι θέλουν να αφήσουν ίσως κάποιο μήνυμα, αλλά φοβούνται να μην πέσει σε λάθος χέρια, ενώ πολλοί θα ήθελαν να δώσουν απαντήσεις πριν τους πάρει το μυαλό η άνοια. Ολοι πιστεύω ότι δεν θα θέλαμε το τελευταίο πράγμα που έχουμε πει σε έναν δικό μας άνθρωπο να είναι μια κακή κουβέντα. Είναι σημαντικό να κλείσουμε την παράσταση όπως εμείς θέλουμε», λέει η κ. Κουράκη.
Η έρευνά της διήρκεσε αρκετά χρόνια. «Ηθελα ό,τι φτιάξω να μην είναι επιπόλαιο, να έχει στο κέντρο του κάτι που θα ήθελα κι εγώ ως καταναλωτής να χρησιμοποιήσω, να μη φοβάμαι ότι κινδυνεύουν τα δεδομένα μου ή ότι απλώς βοηθάω κάποιον άλλον να πλουτίσει». Εγινε το business plan, μέσω της ΥCombinator προέκυψε η γνωριμία και η συνεργασία με έναν εξαιρετικό developer, τον Λιθουανό Γκίντριους Ρίμκους, και το YODO, μια εφαρμογή για τον θάνατο, ήρθε στη ζωή. Τον Σεπτέμβριο αναμένεται να είναι στον «αέρα». Φυσικά, όταν μπαίνει τόση αγάπη σε ένα εγχείρημα υπάρχει και κάποιος πιο προσωπικός λόγος. Για την Τέα ήταν η γιαγιά της. «Ημουν 26 χρόνων όταν έφυγε και πάντα σκεφτόμουν ότι θα ήθελα πολύ να μου είχε αφήσει κάτι. Οχι περιουσιακά στοιχεία, ένα γράμμα. Νομίζω αυτό είχε μείνει μέσα μου όλα αυτά τα χρόνια».
Συνομιλία με ΑΙ
Σε ένα από τα πρώτα επεισόδια της δυστοπικής σειράς Black Mirror, πίσω στο μακρινό 2013, μια γυναίκα αναδημιουργεί μια ψηφιακή εκδοχή του συζύγου της που έχει πεθάνει – αρχικά ως chatbot και τελικά ως ρομπότ. Σήμερα, χάρη στην αλματώδη ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, τα deathbots ή αλλιώς griefbots μας επιτρέπουν να «συνομιλούμε» με αγαπημένους μας που δεν είναι πια εν ζωή. Αντίθετα με μια ακίνητη φωτογραφία ή τις αναμνήσεις μας που σιγά σιγά σβήνουν, τα deathbots είναι «ζωντανά». Εχοντας «φορτωθεί» με τις κατάλληλες πληροφορίες, απαντούν σε ερωτήσεις, σχολιάζουν την επικαιρότητα, αστειεύονται χρησιμοποιώντας τη φωνή και τα γλωσσικά μοτίβα του ατόμου που ενσαρκώνουν. Μάλιστα, προσαρμόζονται συνεχώς στις εκάστοτε συνθήκες.
Η πρώτη και πλέον γνωστή τέτοια AI πλατφόρμα είναι η ΥΟV (You, Only Virtual). Ιδρυτής της ο Τζάστιν Χάρισον, ο οποίος ανέπτυξε την τεχνολογία όταν διαγνώστηκε η μητέρα του με καρκίνο τελικού σταδίου και αναζητούσε έναν τρόπο να διατηρήσει τον δεσμό που μοιραζόταν μαζί της. Ιδιαίτερα γνωστό έχει γίνει και το Project December του προγραμματιστή Τζέισον Ρόχερ, μια εφαρμογή που χρησιμοποιεί το γλωσσικό μοντέλο GPT-3 της OpenAI για να δημιουργεί εξατομικευμένα chatbots. Μέσα από αυτήν, ο Τζόσουα Μπαρμπό, οκτώ χρόνια μετά τον θάνατο της αρραβωνιαστικιάς του, την έφερε «πίσω» χρησιμοποιώντας παλιά μηνύματά της. «Η κατάσταση αυτή είναι ατελής και δημιουργεί πολλά περίπλοκα ηθικά και νομικά ζητήματα», λέει στην «Κ» η δρ Μαρία Τσακίρη, μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Εργαστηρίου Πολιτισμικής Πληροφορικής, Δεδομένων και Πολιτισμικών Ψηφιακών Σπουδών, που ασχολείται ιδιαίτερα με το βίωμα του πένθους στην ψηφιακή εποχή. «Ας αναλογιστεί μόνο κανείς ότι το άτομο που έχει πεθάνει δεν μπορεί να δώσει τη συγκατάθεσή του γι’ αυτή την προσομοίωσή του». Προσομοίωση είναι η σωστή λέξη. «Δεν είναι οντότητες, είναι simulacra όπως θα έλεγε ο Μποντριγιάρ, όπως οτιδήποτε που διαμεσολαβείται από τεχνικό μέσο». Τα ερωτήματα που τίθενται ένα σωρό. «Ενα άβαταρ μπορεί να θεραπεύσει τους ανθρώπους σε φάση οξέος πένθους, αλλά μπορεί επίσης να τους κάνει να εγκλωβιστούν σε μια εικονική πραγματικότητα και να τους οδηγήσει σε διαταραχή παρατεταμένου πένθους». Η διαταραχή αφορά άτομα που πενθούν για περισσότερο από έξι μήνες (παιδιά/έφηβοι) ή δώδεκα μήνες (ενήλικες) και η σκέψη και η συμπεριφορά τους επηρεάζονται σημαντικά. «Πολλά είναι και τα νομικά ζητήματα. Ποιος έχει δικαίωμα στα ψηφιακά κατάλοιπα του θανόντος; Μπορεί να δημιουργήσει κάποιος ψηφιακό αντίγραφο ζώντος ανθρώπου χωρίς τη συγκατάθεσή του; Αν έχω τρέλα με τον τάδε ηθοποιό, θα μπορούσα να φτιάξω το άβατάρ του;», λέει η κ. Τσακίρη. Εγείρονται ασφαλώς και ανησυχίες γύρω από την εμπορευματοποίηση της διαδικασίας. «Χρεώνουν έως και 100.000 δολάρια για ένα πλήρες πακέτο, που μπορείς να το στείλεις και σε φίλους του νεκρού». Οπως λέει, στο Project December, που είναι συνομιλητικό, καταθέτεις χρήματα για να δημιουργήσεις και να μιλήσεις με το griefbot. Οσο μιλάς, τόσο αυτό «αποφορτίζεται». «Ο Τζόσουα άφησε την κοπέλα του στο 15% για να μην ξαναπεθάνει».
