Μέχρι πολύ πρόσφατα, εάν κάποιος έλεγε στη 16χρονη Κωνσταντίνα Καππή από τα Πετράλωνα Ηλείας πως θα βρισκόταν ένα πρωί σε μια αίθουσα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες να συζητάει με πολίτες από όλη την Ευρώπη για τον κοινοτικό προϋπολογισμό, θα απαντούσε κατηγορηματικά πως «αποκλείεται». Ακόμη και όταν ένα απόγευμα, λίγο μετά το σχόλασμα, της τηλεφώνησαν για να της ανακοινώσουν πως είχε επιλεγεί μαζί με ακόμη 149 Ευρωπαίους πολίτες για να συμμετάσχουν, πρώτη φορά, σε μια τέτοια διαβούλευση, τα έχασε. «Η πρώτη μου αντίδραση ήταν πως αποκλείεται να το κάνω. Δεν γνώριζα τίποτα για τα οικονομικά της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οπότε μόνο η ιδέα με άγχωνε», λέει στην «Κ».
Δύο μήνες νωρίτερα, με την προτροπή μιας καθηγήτριας είχε συμπληρώσει την αίτηση συμμετοχής σχεδόν μηχανικά και χωρίς δεύτερη σκέψη, θεωρώντας πως αποκλείεται να την επιλέξουν. «Δεν το είχα πει ούτε στους γονείς μου», διευκρινίζει. Τελικά, έπειτα από εκείνο το τηλεφώνημα και συζήτηση με τους γονείς της, την καθηγήτριά της, αλλά και προτροπή των συμμαθητών της –πως δεν πρέπει με τίποτα να χάσει την ευκαιρία– ξεκίνησε το ταξίδι της για τις Βρυξέλλες.
Το ταξίδι
Στο αεροδρόμιο γνώρισε και τους υπόλοιπους Ελληνες συμμετέχοντες. Ανάμεσά τους και η Μαρία Φαλάγγη – εκπαιδευτικός από τη Χαλκίδα. Εκείνη είχε βρει ένα φυλλάδιο στο σπίτι της, είχε κάνει την αίτηση, και εκείνη όμως χωρίς πολλές προσδοκίες. Οταν ενημερώθηκε ότι επιλέχθηκε, ξεκίνησε αμέσως συζητήσεις με φίλους για να προετοιμασθεί. «Ηθελα να μεταφέρω στην Ευρώπη τα προβλήματα που πραγματικά μας απασχολούν», λέει στην «Κ». Στο 14σέλιδο αρχείο που είχε ετοιμάσει με τίτλο «Ευρώπη – Σκέψεις» είχε καταγράψει προτάσεις για την υπογεννητικότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη, την παιδεία και την υγεία. «Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι μια γερασμένη ήπειρος. Η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της κοινωνικής και της οικονομικής δομής της εξαρτάται από τη σωστή διαχείριση αυτών των ζητημάτων», είχε γράψει στην εισαγωγή. Η ίδια δηλώνει ενεργή πολίτις, αλλά παραδέχεται ότι στην Ελλάδα δεν είχε νιώσει ποτέ ότι είχε χώρο να εκφράσει προτάσεις. «Συνήθως η εκπροσώπηση είναι συνδικαλιστική, με έντονα πολιτικά κριτήρια», σημειώνει.
Την πρώτη ημέρα βρέθηκαν και οι 150 πολίτες στην αίθουσα της Ολομέλειας στο κτίριο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ξεκίνησαν με διάφορες ασκήσεις και παιχνίδια για να σπάσει ο πάγος, έμαθαν κάποια βασικά για τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό (ο τρέχων, για παράδειγμα, διαρκεί από το 2021 έως το 2027 και ανέρχεται σε 1,2 τρισ. ευρώ), αλλά γρήγορα χωρίστηκαν σε ομάδες των 12 και ξεκίνησαν τη διαβούλευση. Σε κάθε ομάδα υπήρχε ένας συντονιστής – ανάμεσά τους και μια Ελληνίδα, η Μυρτώ Ξανθοπούλου, σύμβουλος στρατηγικής για τη φιλανθρωπία και την κοινωνία των πολιτών. Στην ομάδα της, πέρα από τρεις Ελληνες (την εκπαιδευτικό, έναν φοιτητή και έναν ιδιοκτήτη καφέ), είχε έναν αγρότη, δύο επιστήμονες, συνταξιούχους και φοιτητές. Υπήρχε αυτόματη διερμηνεία «όχι μόνο για να εκφραστούν όλοι άνετα, αλλά και για να φανεί πως η Ευρώπη είναι όλες αυτές οι γλώσσες – όχι μόνο τα αγγλικά», σημειώνει η Μυρτώ. «Ξεκινήσαμε “ανοιχτά”. Ηθελαν να μιλήσουν για τα θέματα που θεωρούν σημαντικά και τους απασχολούν. Μετά θα συζητούσαμε για το τι τελικά μπορεί να κάνει η Ευρώπη».
Το βλέμμα στις υστερήσεις
Η Κωνσταντίνα προσπάθησε να σκεφθεί σε τι υστερούμε περισσότερο στην Ελλάδα. «Θεωρώ στην υγεία και στη γεωργική ανάπτυξη. Το δεύτερο ίσως επειδή ο πατέρας μου είναι αγροκτηνοτρόφος», λέει γελώντας. «Ζω από κοντά τις δυσκολίες. Ανέφερα επίσης πως υπάρχουν πλέον πολλές περιοχές που έχουν σοβαρό πρόβλημα με το νερό». Σε σχέση με την υγεία θεωρεί πως το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η πρόσβαση στα νοσοκομεία. «Πρόσφατα πέθανε ένα μικρό αγόρι κοντά στο χωριό μου, έπεσε από έναν καταρράκτη και δεν έφθασε εγκαίρως στο νοσοκομείο», είπε στην ομάδα της. Οταν κάποια στιγμή συζητήθηκε η πρόταση να συνδεθεί όλη η Ευρώπη με σιδηροδρομικό δίκτυο, εκείνη ένιωσε την ανάγκη να πάρει τον λόγο. «Αναφέρθηκα στο δυστύχημα των Τεμπών – το γνώριζαν. Τους είπα πως πρέπει να υπάρχουν μέτρα, ασφάλεια, και γενικότερα έλεγχος στο υπάρχον δίκτυο, ώστε να μην ξανασυμβεί κάτι τέτοιο. Και μετά να σχεδιάσουν την επέκτασή του».
«Ποτέ δεν φανταζόμουν πως μπορεί να τους ενδιαφέρει η γνώμη μου», είπε για την εμπειρία της η μαθήτρια Κωνσταντίνα Καππή, μία από τους 150 συμμετέχοντες.
Και οι δύο μίλησαν για την εκπαίδευση. Η Κωνσταντίνα, ως μαθήτρια σε ένα σχολείο με 26 μαθητές σε όλο το γυμνάσιο και το λύκειο, εξήγησε πως κάθε χρόνο καθυστερούν να διοριστούν καθηγητές, με αποτέλεσμα να μένουν πίσω στην ύλη. Και η Μαρία ανέδειξε τα λειτουργικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ως δασκάλα Αγγλικών. «Η Ευρώπη ναι μεν έχει δεσμευθεί να εξασφαλίσει ότι η εκπαίδευση παραμένει προσβάσιμη και ποιοτική χωρίς αποκλεισμούς, αλλά εγώ έχω τμήμα που δεν έχουν ούτε προτζέκτορα ούτε υπολογιστή. Πώς να χρησιμοποιήσω την τεχνολογία;».
Το προσφυγικό
Ενα από τα πιο αμφιλεγόμενα θέματα ήταν το προσφυγικό. «Είχαμε ανθρώπους που έλεγαν “έξω όλοι οι λαθρομετανάστες” και άλλους που πιστεύουν στην ενσωμάτωση», λέει η Μυρτώ Ξανθοπούλου. Η ίδια, παρότι ασχολείται ενεργά και εις βάθος με προγράμματα σχετικά με το προσφυγικό, παρότρυνε την ομάδα της να κάνουν μια ανοικτή συζήτηση. «Υπερίσχυσε πολύ η αξία που δίνω στη δύναμη των πολιτών να εκφραστούν. Κάνοντας μια ιεράρχηση, ήταν πολύ πιο ψηλά αυτό, από το να ακούω ακόμη και κάτι που για εμένα μπορεί να είναι εξωφρενικό ως άποψη. Το πιο σημαντικό ήταν πως η συζήτηση έγινε με σεβασμό, επιχειρήματα και ηρεμία. Ηταν σαν να έχεις τη δημοκρατία μπροστά σου, ζωντανή».
Σε όλη αυτή τη διαδικασία, πολύτιμη ήταν η βοήθεια της επιτροπής εμπειρογνωμόνων. Μια ομάδα που παρενέβαινε όποτε της το ζητούσαν για να απαντήσει σε οποιοδήποτε ερώτημα σε σχέση με τι μπορεί να κάνει –ή τι ήδη κάνει– η Ευρώπη στα θέματα που ήθελαν να προτείνουν. Σε αυτή την ομάδα η ελληνική αποστολή αναγνώρισε έναν παλιό γνώριμο – τον πρώην υπουργό Οικονομικών της Ελλάδας Γιώργο Παπακωνσταντίνου. Καθηγητής πλέον στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας, είχε δεχθεί να συμμετάσχει, αρχικά με κάποια επιφύλαξη. «Είναι η πρώτη φορά που γίνεται τέτοιου είδους διαβούλευση και κανείς δεν ήταν βέβαιος εάν θα δουλέψει. Κατά πόσον οι πολίτες θα μπορούσαν να καταλάβουν πώς λειτουργεί ο προϋπολογισμός και να κάνουν προτάσεις, οι οποίες δεν είναι κλισέ, αλλά έχουν κάποια χρησιμότητα και βάθος. Ομολογώ πως τελικά ξαφνιάστηκα θετικά και από τις προτάσεις αλλά και από τη στάση τους. Δεν υπήρχε κυνισμός απέναντι στην Ευρώπη. Ναι μεν είχαν ερωτήσεις, ακόμη και παράπονα, αλλά υπήρχε γενικά μια θετική προδιάθεση και μια λογική ότι είμαστε όλοι μαζί, και πρέπει να κάνουμε περισσότερα πράγματα μαζί», σημειώνει.
Οι ομάδες κατέληξαν σε 22 προτάσεις και τις ιεράρχησαν. Εβαλαν ψηλά προτάσεις που είναι κυρίως εθνικές, αλλά αφορούν την καθημερινότητα του Ευρωπαίου πολίτη: Πρώτον, η υγεία και η ισότιμη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη. Δεύτερον, η στήριξη της ανάπτυξης μικρομεσαίων επιχειρήσεων και startups. Και τρίτον, μέτρα που θα διασφαλίζουν πως οι νέοι θα μπορούν να εισέλθουν στην αγορά εργασίας υπό δίκαιες και αξιοπρεπείς συνθήκες.
«Παρότι δεν υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες στον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε αυτά τα θέματα, δίνουν ένα ηχηρό μήνυμα για το τι τους απασχολεί», σημειώνει ο κ. Παπακωνσταντίνου. «Την ίδια στιγμή, το θέμα της άμυνας το έβαλαν χαμηλά (19ο), όπως και το θέμα της ενσωμάτωσης των μεταναστών (22ο). Το οποίο δεν εκπλήσσει γιατί οι 150 πολίτες εκπροσωπούν λίγο – πολύ το κλίμα που υπάρχει στην Ευρωπαϊκή Ενωση, το οποίο δεν είναι φιλικό στο προσφυγικό». Η διαβούλευση κράτησε τρία Σαββατοκύριακα. Την τελευταία ημέρα, η μικρότερη και η μεγαλύτερη συμμετέχουσα θα παρουσίαζαν τις προτάσεις στην ολομέλεια. Οταν τους ανακοίνωσαν πως η μικρότερη ήταν η Κωνσταντίνα, εκείνη προς στιγμήν πανικοβλήθηκε. «Ανεβαίνοντας όμως στη σκηνή, το άγχος έφυγε», λέει. Ο Πολωνός επίτροπος την ευχαρίστησε στα ελληνικά και ανακοίνωσε πως όλοι οι συμμετέχοντες θα προσκληθούν ξανά σε λίγους μήνες για να ενημερωθούν τι έγινε με τις προτάσεις τους.
Το απόσταγμα
«Εμαθα πράγματα που δεν γνώριζα και γνώρισα άτομα με διαφορετικά προβλήματα και απόψεις. Επίσης, για να είμαι ειλικρινής ποτέ δεν φανταζόμουν πως μπορεί να τους ενδιαφέρει η γνώμη μου», λέει η Κωνσταντίνα. Η Μαρία έφυγε από τις Βρυξέλλες συγκινημένη. «Η φωνή μου, όσο μικρή κι αν είναι στον τεράστιο ευρωπαϊκό χάρτη, απέκτησε βαρύτητα. Ενιωσα κομμάτι της διαδικασίας». Μόλις επέστρεψε στη Χαλκίδα ξεκίνησε να συντάσσει επιστολή προς την υπουργό Παιδείας, ζητώντας να υιοθετηθεί κάτι παρόμοιο και στην Ελλάδα. «Αν μας δώσουν χώρο και χρόνο να ακουστούμε, θα προκύψουν πολιτικές που είναι πιο δίκαιες, πιο ρεαλιστικές και πιο αποδεκτές. Και το κυριότερο; Θα ξαναχτιστεί η εμπιστοσύνη μεταξύ πολιτών και πολιτείας».
