Με τους πιο μετριοπαθείς υπολογισμούς, τα αδέσποτα ζώα στη χώρα μας έχουν κατά πολύ ξεπεράσει τα τέσσερα εκατομμύρια. Και το πρόβλημα διογκώνεται ολοένα και περισσότερο, μολονότι ο νομοθέτης επιχείρησε να βρει λύση με τον πολυδιαφημισμένο ν. 4830/2021, σύμφωνα με τον οποίο οι δήμοι, ως πρωτοβάθμιοι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης, αναλαμβάνουν την πλήρη διαχείριση των αδέσποτων. Οι υποχρεώσεις τους είναι σαφείς: σύνταξη ολοκληρωμένου επιχειρησιακού προγράμματος, σήμανση αδέσποτων σκύλων και γατιών, δωρεάν στείρωση και εμβολιασμός των ζώων των φιλοζωικών οργανώσεων, των βοσκών και των ευπαθών ιδιοκτητών ή αναδόχων, ίδρυση και λειτουργία καταφυγίων, παροχή κτηνιατρικών υπηρεσιών, δημιουργία σημείων παροχής τροφής και νερού για τα αδέσποτα κ.λπ. Η νομοθεσία προβλέπει και μια σειρά δυνητικών ενεργειών, για τις οποίες οι δήμοι δεν είναι υποχρεωμένοι, αλλά η υλοποίησή τους επαφίεται στην καλή τους διάθεση και τη φιλοζωική τους συνείδηση, όπως η συνεργασία με φιλοζωικές οργανώσεις και η χορήγηση δωρεάν τροφής και φαρμάκων προς τους εθελοντές για τα ζώα που φροντίζουν.
Στα πέντε χρόνια που ο νόμος βρίσκεται σε ισχύ, κάποιοι δήμοι έχουν πράγματι δείξει συνέπεια και αποτελεσματικότητα. Ή, τουλάχιστον, έχουν προσπαθήσει. Είναι, όμως, μετρημένοι στα δάχτυλα (ίσως του ενός χεριού)· εξαίρεση στον κανόνα που θέλει τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης απρόθυμους –έως και παγερά αδιάφορους– να ασχοληθούν με την… καυτή πατάτα των αδέσποτων. Και το δράμα των ζώων συνεχίζεται. Στα τέλη του περασμένου καλοκαιριού, όταν ο Νίκος Χρυσάκης, ταξίαρχος ε.α. της Ελληνικής Αστυνομίας και βαθύς γνώστης της νομοθεσίας για τα ζώα, έγινε ο νέος επικεφαλής της Ειδικής Γραμματείας για την Προστασία των Ζώων Συντροφιάς στο υπουργείο Εσωτερικών, ήξερε καλά πως αυτό θα ήταν το μεγάλο στοίχημα: να πείσει τους δήμους να φανούν συνεπείς στις υποχρεώσεις τους. Αυτό το ρήμα χρησιμοποιεί ο ίδιος –«να τους πείσουμε»–, αν και στη διάρκεια της κουβέντας μας το «υποχρεώνω» κρύβεται ανάμεσα στις λέξεις, αφού η μη εφαρμογή της νομοθεσίας δεν είναι αμελητέα υπόθεση.
Επειτα από αρκετούς μήνες σκληρής δουλειάς και εντατικής προετοιμασίας με την ομάδα του –την Αφροδίτη Στάθη, την Εύη Μυλωνά, την Κατερίνα Πασσαλή και τη Μαρινέλλα Φρουζάκη, μεταξύ άλλων– ο κ. Χρυσάκης ξεκίνησε περιοδεία ανά την Ελλάδα, ώστε να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι τι συμβαίνει. Πρώτοι σταθμοί του οι είκοσι δύο δήμοι της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. «Στόχος μας είναι να δούμε τα πεπραγμένα τους και να τα αξιολογήσουμε, να τους καθοδηγήσουμε και να τους δώσουμε τεχνογνωσία για την επόμενη μέρα, αλλά και να τους κάνουμε να συνειδητοποιήσουν ότι η ελληνική κοινωνία απαιτεί σεβασμό και προς αυτούς τους συνδημότες μας, τους τετράποδους», λέει ο ίδιος στην «Κ». «Στο τέλος κάθε συνάντησης ρωτώ τον εκάστοτε δημοτικό άρχοντα: “Κύριε δήμαρχε, έπεσε ο σπόρος ή όχι;”. Και όλοι μέχρι τώρα έχουν απαντήσει θετικά».
Από τη θερμή υποδοχή ενός υψηλόβαθμου στελέχους του υπουργείου Εσωτερικών στο δημαρχείο μιας πόλης μέχρι την πράξη ο δρόμος είναι μακρύς και δύσβατος. Θα ελέγχονται οι δήμοι; Και πώς; «Σε κάθε νομό πηγαίνουμε “διαβασμένοι”, δηλαδή με εκθέσεις αποτίμησης των έργων και των δράσεών τους. Για παράδειγμα: έχουν ορίσει πενταμελείς και τριμελείς επιτροπές; Διαθέτουν τμήμα προστασίας των ζώων; Παρέχουν κτηνιατρικές υπηρεσίες σήμανσης, καταγραφής στο εθνικό μητρώο ζώων συντροφιάς, στειρώσεων και εμβολιασμών; Αξιοποιούν τα θεσμικά εργαλεία που αφορούν τις ευάλωτες ομάδες, όπως τους βοσκούς, που είναι η μεγάλη πληγή; Πόσα διοικητικά πρόστιμα έχουν βεβαιωθεί για την παραβίαση της νομοθεσίας για την ευζωία των ζώων; Ποια είναι η απορροφητικότητα των σχετικών χρηματοδοτήσεων; Ανάλογα με την εικόνα που εμφανίζει κάθε δήμος, του δίνουμε συστάσεις και θέτουμε προθεσμίες υλοποίησης: από έναν μήνα μέχρι έναν χρόνο».
Τα επιχειρήματα που συνήθως χρησιμοποιούν οι δήμαρχοι για να δικαιολογήσουν την απραξία τους είναι η έλλειψη χρημάτων και στελέχωσης. Για τη στελέχωση κάποιοι έχουν έως έναν βαθμό δίκιο. Χρηματοδοτικά εργαλεία όμως υπάρχουν. Απλώς δεν αξιοποιούνται. Αυτό έχει εξοργίσει τον Νίκο Χρυσάκη. «Μόνο το 2024 η πολιτεία διέθεσε 15 εκατ. ευρώ για μαζικές στειρώσεις και σημάνσεις αδέσποτων ζώων. Από τους 332 δήμους της χώρας μόνο οι 70 εκδήλωσαν ενδιαφέρον και μέχρι το τέλος της χρονιάς μόνο 800.000 ευρώ είχαν αντληθεί. Τα υπόλοιπα έμειναν στα αζήτητα και αναδιανεμήθηκαν σε άλλους σκοπούς. Μεγάλοι χαμένοι; Τα ζώα. Αυτή είναι, δυστυχώς, η κατάσταση…»
«Μόνη λύση οι στειρώσεις»
Η πρόκληση για την Ειδική Γραμματεία για την Προστασία των Ζώων Συντροφιάς είναι μεγάλη. «Το μέλλον είναι τώρα, ο χρόνος πιέζει για άμεση δράση και λύσεις σε παθογένειες και αβελτηρίες που διαιωνίζονται. Κανένα αδέσποτο, κανένα κακοποιημένο ζώο, καμιά εγκατάλειψη ανώνυμη και χωρίς τιμωρία». τονίζει ο κ. Χρυσάκης. «Και, φυσικά, μόνη λύση είναι οι στειρώσεις. Το περιγράφω στους δημάρχους με μια εικόνα: φανταστείτε μια μπανιέρα που γεμίζει, το νερό πέφτει έξω με ορμή και εσείς προσπαθείτε να το συγκρατήσετε με σφουγγαρίστρες, αλλά κανείς δεν έχει σκεφτεί να κλείσει τη βρύση. Το πρόβλημα των αδέσποτων ζώων, τα οποία προκύπτουν από αστείρωτα δεσποζόμενα, θα είναι ακριβώς έτσι, ένας φαύλος κύκλος. Μέχρι να καταφέρουμε, ως χώρα, να κλείσουμε τη βρύση…».
