Το είδε γραμμένο στη σύμβαση εργασίας και δεν του άρεσε καθόλου. «Απολυτήριο Γυμνασίου». Εκείνη ήταν η στιγμή που αποφάσισε να επιστρέψει στο σχολείο, δυόμισι δεκαετίες αφότου το εγκατέλειψε.
Από τα 13 του δούλευε με τον πατέρα του – στις τρεις τα ξημερώματα πήγαιναν για ψάρεμα μέχρι τις 7 το πρωί, που έβγαινε στη στεριά για να πάει σχολείο. Στα 16 του, είχε πια κουραστεί. Προτιμούσε κι ο πατέρας του να σταματήσει, καλύτερα έτσι, τώρα θα τον βοηθούσε με τη δουλειά όλη τη μέρα. Αργότερα πήγε στρατό κι ύστερα η ζωή προχώρησε. Απέκτησε ένα παιδί. Για χρόνια δούλευε το πρωί ως οδηγός, το βράδυ σε ντελίβερι, για να βγαίνουν τα προς το ζην. «Δεν υπήρχε χρόνος», λέει στην «Κ» ο Φάνης Κυριακόπουλος, «για το σχολείο».
Μέχρι που είδε αυτή τη φράση στη σύμβαση εργασίας. Τότε είπε ότι θα το πάρει το απολυτήριο Λυκείου. «Με ώθησε και ο 13χρονος γιος μου να πάω», τονίζει. Σκέφτηκε πως θα ήταν καλό παράδειγμα για το παιδί του – «ότι δεν τελειώνει η ζωή ούτε στα 30 ούτε στα 40 ούτε στα 50, πάντα μπορείς να ξεκινήσεις από την αρχή». Την προηγούμενη εβδομάδα, ο 43χρονος κ. Κυριακόπουλος ολοκλήρωσε τις Πανελλαδικές Εξετάσεις. «Αφού έφτασα μέχρι εδώ, δεν είχα κάτι να χάσω – και δεν ξέρεις ποτέ, μπορεί και να περάσω κάπου».
«Προείχε η επιβίωση»
Από τα 19 Εσπερινά Γενικά Λύκεια που υπάρχουν στην Αττική, όπου μπορούν να εγγραφούν όσοι ενήλικοι μαθητές και εργαζόμενοι ανήλικοι κατέχουν απολυτήριο Γυμνασίου, ο κ. Κυριακόπουλος έτυχε να ολοκληρώσει τη Β΄ και τη Γ΄ Λυκείου στο 1ο Εσπερινό Γενικό Λύκειο Αθηνών στα Κάτω Πατήσια τις ίδιες χρονιές που φοίτησε εκεί και η Μαρία. Η σχέση τους ξεκίνησε ως φλερτ σχεδόν εφηβικό. Εγιναν γρήγορα ζευγάρι. Δεν ήταν λίγα όσα τους ένωναν – και οι δύο χωρισμένοι, με έφηβους γιους. Και οι δύο με τον στόχο να ολοκληρώσουν τον κύκλο που δεν έκλεισαν. «Αισθανόμουν ντροπή που δεν είχα απολυτήριο», αναφέρει η 31χρονη Μαρία-Βασιλική Αναγνωστέλου. «Τώρα αισθάνομαι δικαιωμένη», δηλώνει στην «Κ».
Γέννησε τον γιο της όταν ήταν 17 ετών κι έτσι σταμάτησε το σχολείο με σκοπό να συνεχίσει αργότερα. Μέχρι τα 19 της, όμως, ήταν χωρισμένη με ένα μικρό παιδί και η επιβίωση προείχε της εκπαίδευσης.
«Εχω κάνει διάφορες δουλειές – από καθαρίστρια μέχρι εργαζόμενη σε λογιστήριο, τώρα είμαι πωλήτρια», λέει. Αλλά όταν επέστρεψε στο σχολείο, έβαλε ένα στόχο. Οχι μόνο να πάρει το απολυτήριο, αλλά και να περάσει στη Σχολή Κοινωνικής Θεολογίας στο ΕΚΠΑ. «Πήγαινα λίγο νωρίτερα στο σχολείο για να προλαβαίνω να διαβάζω, διάβαζα και τα βράδια, με στήριξε και το παιδί μου», τονίζει. «Οταν αισθανόμουν ότι δεν αντέχω, ότι θα το εγκαταλείψω εκείνος με κρατούσε, “πρέπει να τελειώσεις”, μου έλεγε».
Τόσο η ίδια όσο και ο κ. Κυριακόπουλος λένε ότι ήταν λιγότερο αγχωμένοι από τα «μικρά παιδιά», όπως αποκαλούν τους εξεταζομένους των ημερήσιων λυκείων. «Δεν έχουμε τους γονείς να μας πιέζουν ή το άγχος της κοινωνίας για να περάσουμε», αναφέρει εκείνος. «Κι αν αποτύχουμε», σημειώνει η κ. Αναγνωστέλου, «θα δοκιμάσουμε ξανά του χρόνου. Και που φτάσαμε μέχρι εδώ, επιτυχία είναι». Το 1ο Εσπερινό Γενικό Λύκειο και το 1ο Εσπερινό Γυμνάσιο, Αθηνών συστεγάζονται με το ιστορικό 8ο Γενικό Γυμνάσιο και Λύκειο Αθηνών σε ένα κτίριο κοντά στην πλατεία Κολιάτσου.
Στα μαρμάρινα σκαλιά και στα μωσαϊκά πατώματα όπου κάποτε περπάτησαν ο Δημήτρης Ροντήρης, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Δημήτρης Μητροπάνος, η Μαρία Φαραντούρη και άλλοι διάσημοι απόφοιτοι του 8ου, τα σούρουπα και τα βράδια της σχολικής χρονιάς γεμίζουν με ανθρώπους που έχουν αποφασίσει να δώσουν στον εαυτό τους μια δεύτερη ευκαιρία.
«Δεν δίνουμε λύσεις», λέει στην «Κ» η φιλόλογος Ελένη Βρυνιώτη, η οποία εργάζεται στο συγκεκριμένο σχολείο τα τελευταία 25 χρόνια, «αλλά πιστεύω ότι καταφέρνουμε να δώσουμε κάποιους δρόμους που μπορεί να οδηγήσουν σε λύσεις».
Η ίδια και άλλοι τρεις καθηγητές αποτελούν το μόνιμο προσωπικό του 1ου Εσπερινού Γενικού Λυκείου Αθηνών, ενώ ορισμένοι εξωτερικοί συνάδελφοί τους συμπληρώνουν τις υπόλοιπες ώρες και μαθήματα, όπως η Πληροφορική. «Εχουν υποτιμηθεί πολύ τα συγκεκριμένα σχολεία – κάποτε η φοίτηση ήταν τετραετής, πλέον είναι τριετής, και οι μαθητές των συγκεκριμένων σχολείων διαγωνίζονται στις εξετάσεις με την ίδια ύλη, τις ίδιες βάσεις εισαγωγής, με τους μαθητές των ημερήσιων λυκείων, παρότι το σχολικό ωράριο είναι μικρότερο», σημειώνει η φιλόλογος Στέλλα Γιασουρίδου. Μόλις 1% των εσπερινών μαθητών εν γένει, αναφέρει, περνούν στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Με στήριξε το παιδί μου – «Πήγαινα λίγο νωρίτερα στο σχολείο για να προλαβαίνω να διαβάζω, διάβαζα και τα βράδια, με στήριξε και το παιδί μου. Οταν αισθανόμουν ότι δεν αντέχω, ότι θα το εγκαταλείψω, εκείνος με κρατούσε, “πρέπει να τελειώσεις”», λέει η 31χρονη Μαρία.
Μέχρι και τα 60
Οι περισσότεροι εκ των περίπου 85 μαθητών του 1ου Γενικού Λυκείου Αθηνών είναι από 18 μέχρι 40 ετών. «Μερικοί φτάνουν τα 50 και τα 60», λέει ο λυκειάρχης Στάικος Ρόμπολας. Ανεξαρτήτως της ηλικίας τους, όμως, της οικογενειακής, οικονομικής και επαγγελματικής τους κατάστασης ή της εθνικότητάς τους –«ένα 15% των μαθητών είναι πρόσφυγες, οι υπόλοιποι είναι είτε ελληνικής καταγωγής είτε αλλοδαπής, αλλά έχουν μεγαλώσει στην Ελλάδα»– στο σχολείο δεν παύουν να είναι μαθητές. «Μπορεί να έχεις μπροστά σου έναν άνθρωπο 50 χρόνων και να σου λέει “Κύριε, κύριε, γιατί μου βάλατε αυτόν τον βαθμό;” ή “Γιατί δίνετε προσοχή στους άλλους και όχι σε εμένα;”», υπογραμμίζει. «Μας παρακαλούν να συμμετάσχουν σε γιορτές και να πουν ποιήματα, τους λείπει να νιώσουν μαθητές. Είναι και κοινωνικός χώρος το σχολείο», δηλώνει η κ. Γιασουρίδου, «όταν γίνονται παρέες, αισθάνονται ότι ανήκουν κάπου».
Τριάντα χρόνια αφότου άφησε το σχολείο, ο 47χρονος μαθητής της Β΄ Λυκείου Αντώνης Δημόπουλος σήμερα είναι πρόεδρος της τάξης του και αντιπρόεδρος του 15μελούς. Από όταν το ξαναξεκίνησε, δεν έχει χάσει ούτε μία μέρα.
Το περιβάλλον της συμμαθήτριας και πλέον φίλης του Ηρώς Μακρή ήταν υποστηρικτικό όταν η 25χρονη αποφάσισε να συνεχίσει την εκπαίδευσή της – τόσο οι φίλοι της όσο και η υπεύθυνή της στο κατάστημα εστίασης όπου εργάζεται καθημερινά από τις 5.30 το πρωί μέχρι το μεσημέρι.
Βγαίνουν μαζί χαμογελαστοί από την αίθουσα των ενδοσχολικών εξετάσεων, αλλά και οι δύο περιμένουν να φύγουν από τον προαύλιο χώρο για να ανάψουν τα τσιγάρα τους. «Για τις εξετάσεις δεν πρόλαβα να διαβάσω, όμως του χρόνου μάλλον δεν θα δουλεύω γιατί θέλω να αφοσιωθώ στις Πανελλαδικές», αναφέρει εκείνη.
Νιώθουν μαθητές – «Μπορεί να έχεις μπροστά σου έναν άνθρωπο 50χρόνων και να σου λέει: “Κύριε, κύριε, γιατί μου βάλατε αυτόν τον βαθμό;”. Μας παρακαλούν να συμμετάσχουν σε γιορτές, τους λείπει να νιώσουν μαθητές», εξηγεί ο λυκειάρχης Στάικος Ρόμπολας.
Στα οκτώ χρόνια που έχουν περάσει από τότε που διέκοψε το σχολείο, οι στόχοι της έχουν αλλάξει κατά πολύ. Τότε ήθελε να ανεξαρτητοποιηθεί. Εφυγε από το σπίτι της και ξεκίνησε να εργάζεται. Τώρα θέλει να περάσει Ψυχολογία κι ύστερα να κάνει μεταπτυχιακό στην Εγκληματολογία. «Τότε δεν είχα κάτι που να θέλω», λέει. «Τώρα ξέρω ότι κάνω ακριβώς αυτό».
Κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, από τις 7.15 μέχρι τις 11 «παρά» το βράδυ, άνθρωποι από διαφορετικούς κόσμους γίνονται συμμαθητές με τον κοινό στόχο του απολυτηρίου. Η 16χρονη Σ., μαθήτρια Β΄ Γυμνασίου, είναι έγκυος. Είναι πολύ αδύνατη και η κοιλίτσα της δεν μαρτυράει ότι διανύει τον 9ο μήνα. Το αγαπημένο της μάθημα είναι τα Μαθηματικά. «Δεν θα το αφήσω το σχολείο», τονίζει, «θα έρθω και του χρόνου και παράλληλα θα μάθω κάποια τέχνη –νύχια ή βλεφαρίδες– που θα κάνω στο σπίτι για να είμαι μέσα στη μέρα με το παιδί». Δύο, πολύ μεγαλύτερές της, συμμαθήτριες φεύγουν τρέχοντας μετά τις εξετάσεις. Βιάζονται, λένε σε σπαστά ελληνικά. Τις περιμένουν τα παιδιά τους.
Μαθαίνοντας με τους γιους μου
Χτυπάει κάτι σαν κουδούνι. «Εχει χαλάσει», εξηγεί η φιλόλογος κ. Βρυνιώτη. Μέσα σε μια αίθουσα, κοιτάζοντας τα κινητά τους για τη μετάφραση των θεμάτων, βρίσκονται ακόμη δύο μαθητές από την Αίγυπτο οι οποίοι δεν μιλούν ελληνικά. Από τα σκαλιά του τρίτου ορόφου κατεβαίνει τρέχοντας η 38χρονη Λάουρα. Εχει έρθει μόνο για τις εξετάσεις – είναι κατ’ οίκον διδαχθείσα, μαθήτρια της Β΄ Γυμνασίου. Δεν προλάβαινε να έρχεται στο σχολείο, καθώς είναι οικιακή βοηθός- και έχει και δύο γιους – ο ένας πηγαίνει στην Α΄ Γυμνασίου, ο άλλος έδωσε φέτος Πανελλαδικές. Βρίσκει όμως χρόνο να διαβάσει γιατί θέλει πολύ το απολυτήριο. Διστάζει να ονειρευτεί πιο μακριά. «Μακάρι να καταφέρω να ολοκληρώσω και το λύκειο, θα το σκεφτώ τότε για τις Πανελλαδικές. Φοβάμαι ότι όταν κάνω πολλά όνειρα, τα ματιάζω».
«Το αγαπούσα πάρα πολύ το σχολείο και ήταν πολύ άσχημο όταν έπρεπε να σταματήσω στην Α΄ Γυμνασίου, ήταν απόφαση του πατέρα μου», αναφέρει. Ντρεπόταν για όλη την υπόλοιπη ζωή της. «Σε κάποιους έλεγα ψέματα ότι το τελείωσα και σε άλλους που το ήξεραν, όταν τους είπα ότι θα το ξαναρχίσω, τους φάνηκε αστείο», σημειώνει. Αλλά οι γιοι της τη βοήθησαν, ειδικά ο μικρός. «Καθόμουν μαζί του για να τον βοηθήσω, μου έλεγε τα μαθήματά του, εν τέλει όμως πολλά πράγματα τα έμαθα εγώ από εκείνον».
Αυτή την εβδομάδα είδε στην τηλεόραση ότι μια 75χρονη έδωσε φέτος Πανελλαδικές. «Ενιωσα τόσο μικρή», λέει χαμογελώντας και τα πράσινα μάτια της φωτίζουν. «Λέω έχω πολλά χρόνια ακόμη μπροστά μου».
