Το λεμονοδάσος του Πόρου έχει δημιουργήσει και κρύψει στα ανθισμένα μονοπάτια του τις παιδικές αναμνήσεις των κατοίκων του νησιού. Αν και βρίσκεται στις ακτές της Πελοποννήσου, απέναντι από το νησί, υπάγεται διοικητικά σε αυτό, καθώς τα λεμονοπερίβολά του ανέκαθεν ανήκαν σε ποριώτικες οικογένειες. Σήμερα με την παραγωγή να έχει μειωθεί κατά 90%, οι κάτοικοι του Πόρου αγωνίζονται να σώσουν ό,τι απέμεινε από το βιος τους.
Αν και το όνομα του λεμονοδάσους έχει γίνει γνωστό σε όλη την Ελλάδα από το ομώνυμο βιβλίο που έγραψε ο Κοσμάς Πολίτης το μακρινό 1930, το οποίο μεταφέρθηκε και στην ασπρόμαυρη τότε κρατική τηλεόραση, τα όμορφα φρεσκομυριστά αυτά δέντρα έχουν χαρίσει τον ίσκιο τους στην Ελλη Λαμπέτη, τον Γιώργο Σεφέρη, ακόμα και στη «θεά» Γκρέτα Γκάρμπο.
Εχοντας κλείσει πλέον σχεδόν τρεις αιώνες ζωής, το λεμονοδάσος σήμερα δεν μοιάζει σε τίποτα με αυτό που θυμούνται οι περισσότεροι κάτοικοι του Πόρου από την παιδική τους ηλικία.
Οπως εξηγεί στην «Κ» η Φαίη Ορφανίδου, διευθύντρια της «Καθετής», ενός μη κερδοσκοπικού πολιτιστικού και εκπαιδευτικού φορέα που εργάζεται για τη βιώσιμη ανάπτυξη του Πόρου και του Αργοσαρωνικού, το λεμονοδάσος αρχικά είχε έκταση πάνω από 550 στρέμματα και τουλάχιστον 20.000 λεμονόδεντρα, τα οποία καταστράφηκαν από κομμίωση μεταξύ 1873 και 1881.
Η UNESCO είχε ανακηρύξει το λεμονοδάσος τοπίο φυσικού κάλλους και προστατεύεται από την ευρωπαϊκή συνθήκη Ραμσάρ.
«Με την αναφύτευσή τους, οι λεμονιές στις αρχές του 20ού αιώνα αυξήθηκαν και έφτασαν τις 25.000. Η πλούσια παραγωγή τότε έφτανε τους 2.000 τόνους, ενώ η σοδειά εξαγόταν έως τα μεταπολεμικά χρόνια σε Θεσσαλονίκη, Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, Ρωσία και αργότερα Σοβιετική Ενωση, Γερμανία, Αυστρία και αλλού, ενώ ο ζωμός του πουλιόταν στην ιταλική Μεσσήνη ως χρωστική για υφάσματα», εξηγεί η ίδια.
Σημάδια παρακμής
Τα πρώτα σημάδια παρακμής του δάσους αρχίζουν σύμφωνα με τους κατοίκους του Πόρου το 1990. Η πλούσια καρποφορία του λεμονοδάσους, έως και τέσσερις φορές τον χρόνο, αρχίζει και μειώνεται, όπως και το νερό από τις «πλούσιες» πηγές στις πλαγιές του όρους της Αδέρας που διοχετευόταν μέχρι το λεμονοδάσος μέσα από τα «κοντίντα», δηλαδή τα επίγεια αυλάκια.
Σήμερα το λεμονοδάσος έχει μειωθεί σε κάτω από το μισό, καταλαμβάνοντας 230 στρέμματα. Ο Τοπικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ) ποτίζει περίπου 10.000 λεμονιές και η παραγωγή έχει πέσει στους 200 μόνο τόνους και όλο μειώνεται.
Οι φυσικές πηγές και τα πηγάδια έχουν στερέψει και το πότισμα γίνεται από γεωτρήσεις. Οι μικροί τεχνητοί καταρράκτες και υδρόμυλοι, όπως και οι πέντε μπακαλοταβέρνες που λειτουργούσαν κάποτε, πλέον αποτελούν μέρος της ιστορίας του λεμονοδάσους.
Ρωτώντας τον κάτοικο του νησιού, Τάσο Γκούμα, ποια είναι η κατάσταση στο δάσος πίσω από τους αριθμούς, εκείνος απαντά πως η υπάρχουσα παραγωγή είναι τόσο λίγη που δεν καταγράφεται επίσημα, ενώ όλο και περισσότερα αυθαίρετα ξεφυτρώνουν εντός του λεμονοδάσους. Τα μονοπάτια κλείνουν και τα πεζούλια ρημάζουν.
«Τα 230 στρέμματα του λεμονοδάσους είναι μοιρασμένα σε 100 ιδιοκτήτες με αποτέλεσμα να είναι αδύνατος ο συντονισμός όλων. Σκεφτείτε στην τελευταία συνέλευση των ιδιοκτητών μόνο 15 κάτοικοι παραβρέθηκαν», λέει από την πλευρά του ο κάτοικος και πρόεδρος του ΤΟΕΒ, Τάσος Γερασίμου.
Προς αναζήτηση λύσεων
Σε μία προσπάθεια να διασώσουν ό,τι απέμεινε σήμερα από το λεμονοδάσος και τις αναμνήσεις τους, μία ομάδα κατοίκων του Πόρου έχει δημιουργήσει τον «Σύλλογο Φίλων του Λεμονοδάσους».
Οπως λέει η Φωτεινή Μπάκα, κάτοικος του Πόρου και πρόεδρος των «Φίλων του Λεμονοδάσους», με τη δράση αυτή γίνεται μία προσπάθεια να δοθεί κίνητρο στους ιδιοκτήτες που δεν ξέρουν πώς να αξιοποιήσουν τις ιδιοκτησίες τους. «Εχουμε συζητήσει να δημιουργήσουμε ένα brandname για το λεμονοδάσος και να πουλάμε τα προϊόντα μας σε λαϊκές και συνεταιρισμούς, αλλά ακόμη βρισκόμαστε στην αρχή», σημειώνει η ίδια.
Από την πλευρά της η κ. Ορφανίδου σημειώνει πως πλέον οι κάτοικοι του Πόρου που θέλουν να δώσουν ζωή στο λεμονοδάσος βρίσκονται σε ένα σταυροδρόμι. «Αναζητούμε λύσεις, αλλιώς το λεμονοδάσος θα τελειώσει».
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Σχέδιο για αναβίωση
Σε αυτό, όπως λένε, θα βοηθήσει και η αναβίωση του λεμονοδάσους ως τόπου επίσκεψης και γι’ αυτό ο Σύλλογος έχει απευθυνθεί και στην τοπική αυτοδιοίκηση. Απαραίτητη είναι επίσης η αύξηση της παραγωγής και η φύτευση νέων δέντρων, οπότε επιδιώκουν τη συνεργασία με γεωπόνους και ειδικούς που θα μπορούσαν να τους καθοδηγήσουν.
Με την αναβίωση του Λεμονοδάσους να περιλαμβάνει την αναστήλωση των νερόμυλων, την ανάδειξη των παλιών πηγών, τη δημιουργία υπαίθριου μουσείου νερού και φυσικά την τόνωση της παραγωγής, οι κάτοικοι δηλώνουν αποφασισμένοι να μην αφήσουν το τόπο στην τύχη του. «Ξέρουμε πως δεν περιμένουμε να ζήσουμε από ένα στρέμμα λεμονιές, αλλά δεν θέλουμε να χαθεί ένα φυσικό τοπίο με απαράμιλλο κάλλος και σπουδαία ιστορία», καταλήγει ο κ. Γερασίμου.
Φωτογραφίες: Σύλλογος Φίλων του Λεμονοδάσους
